همه ما تا به حال کلمات مسمومیت با الکل یا عوارض مصرف الکل را شنیده‌ایم. برای درک بهتر عوارض مصرف الکل یا علت مسمومیت با الکل، باید ابتدا ترکیب شیمیایی الکل را بشناسیم.
ماده اصلی ترکیب شیمیایی الکل، متانول یا اتانول است. الکل دو نوع مختلف صنعتی و نوشیدنی دارد. الکل صنعتی همان متانول است. متانول هرگز نباید به صورت خوراکی نوشیده شود زیرا در بدن باعث آزاد شدن فاکتور سمی می‌شود که می‌تواند به بینایی آسیب بزند و حتی کشنده باشد. الکل نوشیدنی و یا ضدعفونی، همان الکل اتانول است. اتانول سمی و کشنده نیست اما می‌تواند عوارض زیادی روی بدن بگذارد.
بخشی از عوارض مصرف الکل اتانول، اثرات حاد آن است که در مدت کوتاهی بعد از مصرف بروز می‌کند و بخشی از عوارض مصرف الکل، اثرات مزمن آن است که در طولانی مدت خود را نشان می‌دهد.
مواد الکلی از طریق دو روش به دست می‌آیند، یکی روش تقطیری و دیگری روش تخمیر است. طی فرایند تقطیر الکل میوه‌ها یا چوب گرفته می‌شود و طی فرایند تخمیر از طریق گذاشتن میوه‌ها به مدت طولانی در بشکه‌های بزرگ، الکل آن گرفته می‌شود. اگر الکل به دست آمده از فرایند تخمیر باشد، متانول کمی دارد و معمولا فرایند تخمیری الکل خالص‌تر و بهتری دارد اما طی فرایند تقطیر ممکن است چوب میوه و هسته میوه میزان زیادی متانول تولید کند که در صورت استفاده خوراکی باعث مسمومیت و عوارض شدیدی می‌شود.
مکانیسم اثر الکل روی سیستم عصبی مرکزی بدن چیست؟
هنوز تاثیر مولکولی الکل روی سیستم عصبی مرکزی بدن مشخص نیست اما به نظر می‌رسد مصرف مشروبات الکلی می‌تواند تاثیر گابا را در مغز بیشتر کند و تاثیر گلوتامات را مهار کند. گابا و گلوتامات از انتقال‌دهنده‌های عصبی مهم در مغز هستند.
اثرات حاد مصرف الکل (عوارض مصرف الکل در کوتاه‌مدت) چیست؟
عوارض مصرف الکل اتانول در کوتاه‌مدت می‌تواند عوارض مختلفی روی بدن بگذارد.
آرامبخشی، اولین عوارض مصرف الکل
یکی از عوارض مصرف الکل، آرامبخشی آن است. از دلایل اصلی تمایل برخی افراد به مصرف الکل همین اثر آرامش‌بخشی آن است. اما این اثر بسیار کوتاه است و به‌سرعت از بین می‌رود و با اثرات دیگر الکل جایگزین می‌شود. حتی می‌تواند با پرخاش و عصبی بودن جایگزین شود. فردی که اتانول مصرف کرده است بسیار تحریک‌پذیرتر از یک فرد عادی است.
از بین رفتن مهارت از عوارض مصرف الکل است
اتانول باعث می‌شود مهارت‌هایی که داریم از بین برود. برای مثال مهارت رانندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و اگر راننده بسیار خوب و ماهری باشید هنگامی که الکل مصرف کرده‌اید نمی‌توانید به خوبی از مهارتتان استفاده کنید.
اختلال در قضاوت از عوارض مصرف الکل است
قضاوت در شرایط مختلف نیازمند ذهن آماده و فعال است. نوشیدن الکل می‌تواند روی مغز تاثیر بگذارد و توان قضاوت صحیح را از بین ببرد. اگر الکل بنوشید، در شرایط مختلف نمی‌توانید به‌خوبی تصمیم بگیرید که چه حرفی را بزنید، چه رفتاری را کنید و چه عکس‌العملی را نشان دهید. می‌توانید با شخصی که دوستش دارید بدترین رفتار را کنید و قضاوت درستی از شرایط را ندارید. این مختل شدن قضاوت به دلیل تاثیر منفی الکل روی مغز است که یکی از بدترین عوارض مصرف الکل است و می‌تواند باعث بد صحبت کردن و رفتار ناپسند شود.
از عوارض مصرف الکل، آتاکسی است
به عدم تعادل و گیجی آتاکسی گفته می‌شود. هنگامی که الکل می‌نوشید، اتانول می‌تواند راه رفتن و تمام رفتار شما را تحت تاثیر قرار دهد و باعث آتاکسی شود.
تمام عوارض مصرف الکلی که ذکر شد، در سطح خونی ۶۰ تا ۸۰ mg/dl پدید می‌آید. هنگامی که سطح خونی اتانول بالاتر می‌رود و به عدد ۱۲۰ تا ۱۶۰ mg/dl می‌رسد، باعث علائم واضح مستی می‌شود.
اگر سطح اتانول از عدد ۳۰۰ بالاتر برود عوارض مصرف الکل اتانول شدیدتر می‌شود. ممکن است هوشیاری خود را از دست بدهید و یا حتی به کما بروید. این سطح از الکل، فعالیت قلبی و تنفسی را به شدت کاهش می‌دهد، عمق تنفس کمتر می‌شود و ضربان قلب کاهش شدیدی پیدا می‌کند. سطح اتانول بالاتر از ۵۰۰mg/dl، باعث مرگ می‌شود.
بیماری قلبی عروقی از عوارض مصرف الکل است
اتانول می‌تواند عوارض شدیدی روی سیستم قلبی عروقی بدن بگذارد و این عارضه اتانول وابسته به دوز آن نیست و می‌تواند در دوزهای بسیار پایین هم باعث عوارض قلبی شود. اتانول قلب را ضعیف می‌کند، رگ‌های بدن را گشاد می‌کند و باعث افت فشار و سرد شدن شدید بدن می‌شود.
پس همانطور که مشاهده کردید، عوارض مصرف الکل می‌تواند شدید و حتی کشنده باشد.
اثرات مزمن مشروبات الکلی (عوارض مصرف الکل در طولانی‌مدت) چیست؟
اگر الکل را طولانی‌مدت استفاده کنید، می‌تواند عوارض مزمن خود را نشان دهد. عوارض مزمن الکل بسیار شدیدتر از عوارض حاد آن است. در واقع چیزی که ما نگران آن هستیم و به همین دلیل توصیه می‌کنیم از مشروبات الکلی استفاده نکنید، همین عوارض مزمن الکل (عوارض مصرف الکل در بلندمدت) است.
ایجاد تحمل نسبت به مشروبات الکلی به چه دلیل است؟
تحمل به این معناست که دوز قبلی الکل، دیگر تاثیری روی بدن نمی‌گذارد و برای مشاهده اثر دلخواه آن باید دوز آن را بیشتر کنیم. علت ایجاد تحمل، بالا رفتن سوخت‌وساز اتانول در بدن است. بعد از مدتی مصرف اتانول، به دلیل افزایش سوخت‌وساز آن، بدن نسبت به دوز آن دچار تحمل می‌شود و دیگر با میزان همیشگی سیر نمی‌شود و برای مشاهده اثر دلخواه سرخوشی و آرامبخشی الکل باید مقدار بیشتری از آن را استفاده کنیم.
این تحمل می‌تواند به داروهای دیگری که با مکانیسم گابا باعث آرامبخشی و خواب‌آوری می‌شوند نیز ایجاد شود. برای مثال کسی که طولانی مدت الکل مصرف کرده است و دچار تحمل شده است برای مشاهده اثر آرامبخشی داروی دیازپام یا فنوباربیتال، باید مقدار بیشتری از این دارو را مصرف کند زیرا مکانیسم این داروها بسیار شبیه به اتانول است.
اتانول چه تاثیری روی کبد می‌گذارد؟
مشکلات کبدی، جزو شایع‌ترین مشکلات مصرف مزمن مشروبات الکلی (عوارض مصرف الکل در طولانی‌مدت) است. اتانول در ابتدا باعث ایجاد کبدچرب می‌شود، در مراحل اولیه کبدچرب با عدم مصرف مشروبات الکلی، قابل درمان است اما با پیشرفت گرید کبدچرب، می‌تواند تبدیل به نارسایی کبد و سیروز و هپاتیت شود. نارسایی کبدی درمانی ندارد و فقط با پیوند کبد قابل درمان است. مشکل کبدی در خانم‌ها شدیدتر است. در بیماران مبتلا به هپاتیت B و C نیز مشکلات کبدی ناشی از مصرف الکل شدیدتر است.
مشکلات گوارشی ناشی از مصرف الکل چیست؟
اتانول باعث آسیب به دستگاه گوارش می‌شود. این آسیب می‌تواند به دلیل تحریک دستگاه گوارش باشد. تحریک دیواره‌های گوارشی، باعث التهاب و خونریزی و زخم گوارشی می‌شود. پس در کسانی که از قبل زخم‌معده دارند یا دچار مشکلات گوارشی هستند مصرف اتانول می‌تواند این مشکلات را شدیدتر کند. تحریک و آسیب دیواره دستگاه گوارش، باعث اختلال در جذب موادغذایی می‌شود. از عوارض مصرف الکل طولانی‌مدت، ریسک پانکراتیت و آسیب به پانکراس بیشتر است. به التهاب پانکراس که با درد شکم با انتشار به پشت همراه است، پانکراتیت گفته می‌شود.
بیشتر بخوانید: زخم معده چیست؟ علائم و درمان
تاثیر مشروبات الکلی روی سیستم عصبی مرکزی بدن چیست؟
شایع‌ترین مشکل عصبی که از عوارض مصرف الکل است، نوروپاتی محیطی است. نوروپاتی محیطی یعنی عدم عملکرد درست اعصاب محیطی بدن به دلیل آسیب ناشی از اتانول. برای مثال حس درد که از طریق اعصاب محیطی بدن منتقل می‌شود، به دلیل نوروپاتی محیطی ناشی از اتانول درست منتقل نمی‌شود و افراد الکلی کمتر درد را حس می‌کنند.
مصرف طولانی مدت مشروبات الکلی به دلیل بی‌اشتهایی و سوءتغذیه‌ای که ایجاد می‌کند باعث کمبود تیامین بدن می‌شود.
کمبود تیامین باعث ایجاد سندرمی به نام سندرم ورنیکه کورساکوف می‌شود. ویژگی شاخص این سندرم، گیجی و عدم تعادل و فلج عضلات خارجی چشم است. در صورت مشاهده این علائم و شک به سندرم ورنیکه کورساکوف برای جلوگیری از مشکلات دائمی و برگشت‌ناپذیر حافظه (که به آن جنون یا سایکوز کورساکوف گفته می‌شود) تزریق فوری تیامین لازم است.
عوارضی که الکل روی سیستم اندوکرین یا درون‌ریز بدن می‌گذارد کدام است؟
مصرف اتانول در صورتی که باعث بروز سیروز یا نارسایی کبد شود می‌تواند عوارضی روی سیستم اندوکرین بگذارد. از جمله این عوارض بزرگ‌شدن سینه‌ها یا ژنیکوماستی، کوچک شدن و از بین رفتن بافت بیضه و بازجذب بالای نمک از کلیه است. از بین رفتن بیضه باعث ناباروری و عقیمی می‌شود و بازجذب نمک از کلیه باعث بازجذب هم‌زمان آب و تورم و اضافه وزن می‌شود.
عوارض مصرف الکل بر روی سیستم قلبی عروقی چیست؟
گفتیم که اثر حاد مصرف مشروبات الکلی بر روی سیستم قلبی باعث افت فشارخون می‌شود اما مصرف مزمن و طولانی مدت الکل باعث افزایش فشارخون و بیماری فشارخون می‌شود. همچنین باعث بروز کم‌خونی و بیماری قلبی کاردیومیوپاتی دیلاته می‌شود. اگر مشروبات الکلی را به میزان زیادی چند روز پشت سر هم مصرف کنید باعث اختلال ریتم قلبی یا آریتمی می‌شود. اما مصرف مزمن مقدار بسیار کم مشروبات الکلی در حد روزانه ۱۰ گرم باعث افزایش HDL و کاهش بیماری عروق کرونر می‌شود.
تاثیر الکل روی ایمنی بدن چیست؟
تحقیقات نشان داده است نوشیدن زیاد مشروبات الکلی باعث تضعیف دستگاه ایمنی بدن می‌شود و ریسک عفونت ریه یا پنومونی را بالا می‌برد.
آیا مشروبات الکلی باعث افزایش سرطان می‌شود؟
اتانول به خودی خود یک ماده سرطان‌زا شناخته نمی‌شود اما در صورتی که طولانی‌مدت و مزمن استفاده شود باعث سرطان‌زایی دستگاه گوارش و بالا رفتن ریسک سرطان پستان می‌شود.
عوارض مصرف الکل در دوران بارداری چه تاثیری روی جنین می‌گذارد؟
هیچ پزشکی و هیچ مطالعه‌ای مصرف الکل در دوران بارداری را ایمن نمی‌داند. مصرف مشروبات الکلی در دوران بارداری باعث عقب افتادگی ذهنی جنین می‌شود و همچنین در رشد عمومی جنین اختلال ایجاد می‌کند. کوچک شدن جمجمه یا میکروسفالی و کاهش رشد بخش وسطی صورت، از جمله عوارض شایع سندرم جنین الکلی است.
اعتیاد به الکل چیست و چه عوارضی دارد؟
مصرف مزمن الکل باعث وابستگی و اعتیاد فیزیکی بدن به الکل می‌شود. اعتیاد دو دسته است. اعتیاد روانی و فیزیکی. وقتی به ماده‌ای اعتیاد روانی داریم این به این معنیست که از نظر ذهنی علاقه شدیدی به مصرف آن ماده داریم اما در صورتی که ماده را کنار بگذاریم از نظر جسمی دچار آسیب نمی‌شویم. اعتیاد فیزیکی به معنی وابستگی جسمی و فیزیکی بدن به اتانول است. یعنی زمانی که مصرف مزمن الکل را قطع کنیم، بدن با علائمی همراه می‌شود که به آن سندرم ترک الکل گفته می‌شود. علائم ترک الکل شامل بی‌خوابی، لرزش، مضطرب بودن، تشنج و عدم پایداری دستگاه عصبی بدن است.
در موارد شدید این ترک الکل باعث نوعی فراموشی و مشکل در حافظه می‌شود که به آن دلیریوم ترمنس گفته می‌شود. درمان ترک الکل به کمک تجویز تیامین، اصلاح اختلالات الکترولیتی بدن و تجویز یک داروی خواب‌آور آرام‌بخش است. بهترین داروی منتخب در ترک الکل، یک بنزودیازپین با اثر طولانی‌مدت است مانند داروی دیازپام یا کلردیازپوکساید. در صورتی که فرد مبتلا به مشکل کبدی باشد از بنزودیازپین کوتاه اثر مانند لورازپام استفاده شود.
درمان اعتیاد به الکل چه مراحلی دارد؟
هنگامی که شخصی تصمیم به ترک الکل می‌گیرد، باید تحت نظر پزشک این کار را انجام دهد زیرا ترک الکل همانطور که گفته شد عوارض خطرناکی دارد. یکی از مشکلاتی که هنگام ترک الکل به وجود می‌آید ولع به مصرف دوباره الکل است که باعث می‌شود ترک الکل سخت شود. نالترکسان ولع مصرف دوباره الکل را کم می‌کند و تجویز آن می‌تواند ترک الکل را راحت‌تر کند. همچنین داروی آکامپروسات، به جای نالتروکسان می‌تواند استفاده شود.
چرا مصرف مشروبات الکلی ،حساسیت کبد به استامینوفن را بیشتر می‌کند؟
مصرف مزمن مشروبات الکلی، باعث القای فعالیت آنزیمی 2E1 سیتوکروم p450 می‌شود که این آنزیم باعث تبدیل استامینوفن به یک ماده سمی در بدن می‌شود. به همین دلیل در افرادی که مصرف زیاد مشروبات الکلی دارند، حساسیت کبد به استامینوفن بیشتر است و مصرف بالای استامینوفن در این افراد سریع‌تر از دیگران باعث آسیب سمی کبد می‌شود.
متانول چیست و در صورت مصرف خوراکی آن چه اتفاقی می‌افتد؟
همانطور که توضیح دادیم، متانول الکل صنعتی است. اتانول الکل حاصل از میوه است و متانول الکل چوب است. اگر در فرایند تقطیر و تهیه الکل میوه، هسته و چوب میوه درست جدا نشود مقداری متانول هم تولید می‌شود. خوردن متانول عوارض شدیدی دارد و حتی کشنده است.
متانول چه فرقی با اتانول دارد؟
متانول مستی کمتری ایجاد می‌کند و عوارض حاد کمتری دارد به همین دلیل درصورت مصرف معمولا افراد میزان زیادی از آن را می‌نوشند. عوارض بینایی و مشکلات سمی ناشی از متانول معمولا ساعاتی بعد از مصرف و حتی یک تا دو روز بعد خود را نشان می‌دهد اما عوارض اتانول بلافاصله بعد از مصرف شروع می‌شود.
شخصی که اتانول مصرف کرده باشد، سریع‌تر به اورژانس مراجعه می‌کند اما فردی که به دلیل مصرف متانول دچار عوارض شده است، دیرتر به اورژانس مراجعه می‌کند زیرا عوارض آن شروع دیرتر دارند و معمولا فردی که متانول خورده است هوشیارتر و سرحالتر از فردیست که اتانول خورده است.
عوارض مسمومیت با متانول چیست؟
اختلال بینایی می‌تواند از پرپر زدن لکه‌های سفید، تاری دید، احساس بودن در طوفان برف تا کوری کامل باشد. مشکلات بینایی به دلیل آسیب سمی متانول به شبکیه و نابینایی است.
مشکلات گوارشی از جمله عوارض دیگر مسمومیت با متانول است.
تنگی نفس، کاهش هوشیاری،کوما و اسیدوز شدید خون می‌تواند فرد را به شدت بدحال کند.
اگر به مسمومیت با متانول شک دارید باید به سرعت به اورژانس بیمارستان مسمومیت مراجعه کنید. اکسیژن‌رسانی از اساس درمان است. ماده پاد زهر متانول، اتانول است. در بیمارستان برای کاهش عوارض شدید مسمومیت با متانول، اتانول ۱۰ درصد وریدی تجویز می‌شود. گاهی از داروی فومپیزول هم استفاده می‌شود. در مواردی که عوارض بینایی مصرف متانول شروع شده باشد یا در شخصی که مطمئنیم متانول مصرف کرده است در کنار درمان اتانول دیالیز توصیه می‌شود. دیالیز به پاک‌سازی سریع فراورده‌های حاصل از متانول از خون کمک می‌کند.
مسمومیت با اتیلن گلیکول یا ضد یخ چیست؟
ضد یخ که برای جلوگیری از یخ زدگی در ماشین استفاده می‌شود نوعی الکل است. اتیلن گلیکول برای بدن به شدت سمی است و مصرف خوراکی آن یا تماس استنشاقی یا جذب پوستی اتیلن گلیکول، می‌تواند باعث بروز مسمومیت با اتیلن گلیکول شود. این ماده باعث اسیدوز شدید خون و آسیب به کلیه می‌شود.
در صورت بروز مسمومیت با اتیلن گلیکول، مراجعه فوری به بیمارستان و دریافت اتانول و فومپیزول توصیه می‌شود.
سخن پایانی
اکنون می‌دانیم که مشروبات الکلی چه هستند، چه عوارض حاد و مزمنی دارند و درصورت مسمومیت چگونه درمان می‌شوند. عوارض مصرف الکل جدی و خطرناک هستند.
مشروبات الکلی آسیب زیادی به بدن می‌زنند و مهم‌ترین ارگانی که آسیب می‌بیند کبد است. افزایش گرید کبد چرب و نارسایی کبد فرد را برای همیشه بیمار می‌کند و می‌تواند کشنده باشد. همچنین وابستگی به الکل و شرایط ناپایدار خلقی ناشی از آن باعث مشکلات زیادی در اجتماع می‌شود.
برای جلوگیری از عوارض مصرف الکل و مسمومیت با الکل فوری به بیمارستان مراجعه کنید و برای ترک الکل، حتما به کمک پزشک و در کنار دارو این کار را انجام دهید.
