آلرژی در کودکان انواع مختلفی دارد، این موارد شامل رینیت یا التهاب بینی آلرژیک، درماتیت یا اگزمای آلرژیک پوستی در کودکان، کهیر، شوک آنافیلاکسی، آلرژی به حشرات، آلرژی غذایی است.
بیشتر بخوانید: مهمترین علائم تشنج در نوزاد
آلرژی در کودکان چیست و چگونه به وجود میآید؟
آلرژی، نوعی واکنش افزایشیافته بدن نسبت به چیزی است که برای بدن ضرری ندارد.
میدانیم بخش زیادی از بدن انسان را خون تشکیل میدهد. خون در رگها جریان دارد و تمام بخشهای بدن را تغذیه میکند. درون خون دو نوع سلول مختلف وجود دارد. یکی گلبولهای قرمز خون که نقش اکسیژنرسانی به اعضای بدن را بر عهده دارد و دیگر گلبولهای سفید خون. گلبول سفید نقش ایمنی بدن را بر عهده دارد. در واقع گلبولهای سفید انواعی از واکنشها را برای ایمنی بدن انجام میدهند. با حمله مستقیم به مواد بیگانه و تخریب سلولهای بیگانه، گلبول سفید بدن را از هر سلول و یا میکروب بیگانه حفاظت میکند.
نوع دیگر واکنش ایمنی گلبولهای سفید به کمک ساخت آنتیبادی است. شاید شما هم نام آنتیبادی را بارها شنیده باشید اما ندانید چگونه تولید میشود و چه نقشی در بدن ایفا میکند. آنتیبادیها توسط گلبولهای سفید ساخته میشوند. وظیفه اصلی آنتیبادی ایمن کردن بدن است. آنتیبادیها برای یک نوع سلول اختصاصی هستند. برای مثال آنتیبادی که برای ویروس آبلهمرغان ساخته میشود بر روی ویروس سرخک تأثیری ندارد؛ بنابراین گلبولهای سفید بدن ما برای هر نوع از سلول، آنتیبادی مخصوصش را میسازند.
آنتیبادیها به سلولهای بیگانه حمله میکنند و با تخریب سلول بیگانه باعث ایمنی بدن میشوند. بخشی از سلولهای ایمنی بدن با ساخت مادهای به نام هیستامین باعث واکنش دفاعی بدن میشود. هیستامین از سلولهای دفاعی خون آزاد میشود و یک سری علائم در بدن ایجاد میکند که معمولاً در سرماخوردگیها هم به دلیل آزادشدن هیستامین این علائم را میبینیم.
علائم آزادشدن هیستامین در بدن:
- آبریزش بینی
- اشکریزی
- احتقان و گرفتگی بینی
- عطسه
- گاهی سرفه در نتیجه آزادی هیستامین است
بدن ما همیشه در برابر مواد بیماریزا واکنش نمیدهد. گاهی بدن بهاشتباه نسبت به موادی که بیماریزا نیستند واکنش میدهد و با ترشح هیستامین باعث ایجاد علائم بالا میشود. به این واکنش اشتباه بدن آلرژی گفته میشود و به مادهای که در برابر آن واکنش اشتباه داده شده است آلرژن گفته میشود.
آلرژنهای شایع کداماند؟
- دانه گرده گیاهان
- ذرات بوی معطر گل
- بوی عطر
- بعضی غذاها مانند شکلات و بادامزمینی یا بادمجان
- بعضی میوهها مانند نارنگی و توت و توتفرنگی
- گردوخاک
و بسیاری از مواد دیگر میتوانند آلرژن باشند و باعث شروع واکنش آلرژی شوند.
به طور خلاصه، درباره چگونگی روند ایجاد آلرژی توضیح دادم؛ اما در حقیقت واکنشهای حساسیتی انواع مختلفی دارند و باعث ایجاد علائم متفاوتی میشوند. در ادامه به بررسی آلرژی در کودکان میپردازیم.
آلرژی در کودکان انواع مختلفی دارد:
- رینیت یا التهاب بینی آلرژیک
- درماتیت یا اگزمای آلرژیک پوستی در کودکان
- کهیر
- شوک آنافیلاکسی
- آلرژی به حشرات
- آلرژی غذایی
رینیت یا التهاب بینی آلرژیک چیست و چگونه درمان میشود؟
زمانی که به دلیل آلرژی، کودک مبتلا به التهاب بینی باشد، بهاصطلاح به این نوع آلرژی رینیت گفته میشود.
علائم رینیت:
- عطسه
- آبریزش بینی
- خارش بینی
- احتقان بینی
رینیت ممکن است فصلی باشد و یا همیشه وجود داشته باشد و کودک شما دائماً بینی را بخاراند و آبریزش بینی داشته باشد. گاهی رینیت دورهای به وجود میآید و از بین میرود. نوع فصلی رینیت به دلیل دانههای گرده که در هوا معلقاند به وجود میآید. دانههای گرده بسیار ریز هستند و به کمک هوا و باد جابهجا میشوند و وارد بینی شده و بهراحتی ایجاد آلرژی فصلی میکنند.
گاهی این حساسیت بینی دائماً در کودکان وجود دارد و علت آن مواد آلرژیزایی است که کودکان دائماً با آنها در تماس است. مانند گردوخاک خانه، شوره حیوانات، کپک، سوسک حمام و مایت. مایتها حشرات بسیار کوچکی هستند که در خانه در میان گردوخاک و لای پرز فرش زندگی میکنند و باعث ایجاد حساسیت در بعضی از کودکان میشوند.
گاهی حساسیت ناگهانی و در اثر تماس گهگاهی با ماده حساسیتزا ایجاد میشود. برای مثال کودکتان گاهی با حیوانات خانگی تماس پیدا میکند و در همان زمانها علائم حساسیت شروع میشود.
علائم اصلی رینیت یا التهاب بینی آلرژیک در کودکان چیست؟
- ترشحات شفاف و رقیق بینی
- گرفتگی بینی
- عطسههای حملهای
- خارش چشم
- خارش بینی بهطوریکه کودک دائماً در حال پاککردن و خاراندن بینی باشد
- کبودی چشم به دلیل حساسیت
- خارش گوش
- خارش سقف دهان
- سرفههای شبانه، صافکردن دائم صدا و گرفتگی صدا به دلیل ترشحات پشت حلق ایجاد میشوند
- دود سیگار یکی از موارد محرکی است که آلرژی در کودکان را شدیدتر میکند و شدت علائم را بیشتر میکند
تشخیص این نوع حساسیت به کمک تست حساسیت پوستی انجام میشود. در ادامه این تست را بیشتر توضیح میدهیم.
درمان رینیت آلرژیک چیست؟
اینکه این نوع آلرژی را درمان کنید یا خیر بهشدت علائم بیماری بستگی دارد.
گاهی تنها با پیشگیری از مواجهه با ماده حساسیتزا میتوان از این نوع آلرژی در کودکان پیشگیری کرد. گاهی ماسکزدن در فصل گردهافشانی میتواند بهخوبی شرایط را مدیریت کند. معمولاً کودکانی که از سنین پایین آلرژی دارند در بزرگسالی خودبهخود بهبود مییابند.
درمان این نوع آلرژی در کودکان باید حتماً با تجویز متخصص آسم و آلرژی باشد. درمان میتواند بهصورت اسپری داخل بینی، قرص و دارو باشد.
اسپری کورتیکواسترویید داخل بینی قویترین درمان برای این نوع آلرژی در کودکان است. انواع داروی کورتیکواسترویید داخل بینی شامل موارد زیر است:
- بکلومتازون
- فلوتیکازون
- تریامسینولون
- مومتازون
- فلونیزولید
- بودزوناید
- سیکلسونید
این داروها، تورم مخاط بینی را کمتر میکند. التهاب بینی را کاهش میدهد و بهراحتی علائم را بهتر میکند. تکنیک درست استفاده از این دارو اهمیت دارد و تجویز و استفاده از آن فقط با صلاح دید پزشک متخصص است.
دسته دیگر داروهای مورداستفاده آنتیهیستامینها هستند. این داروها باعث مهار ترشح هیستامین میشود و تمام علائم حاصل از آزادسازی هیستامین را بهبود میبخشند. داروهای آنتیهیستامین گاهی باعث خوابآلودگی و کاهش تمرکز کودکان میشوند و در سنین تحصیلی میتواند با ایجاد خوابآلودگی عواقب تحصیلی زیادی داشته باشد. در کودکان سن کمتر نیز باعث تحریکپذیری و بیقراری کودک میشوند. آنتیهیستامینهای جدیدتری مانند سیتریزین و فکسوفنادین و لوراتادین کمتر عوارض جانبی دارند و خوابآلودگی کمتری ایجاد میکنند.
بعضی داروها باعث کاهش احتقان و گرفتگی بینی میشوند؛ مانند سودوافدرین و فنیلافرین. گاهی این ضد احتقانها نیز عوارض جانبی زیادی دارند مانند:
- تپش قلب
- تحریکپذیری
- لرزش
- بیخوابی
- عصبی شدن
درمانهای پیشرفتهتر برای این مشکلات نیز توسط متخصص آسم و آلرژی انجام میشود که یکی از این درمانها ایمونوتراپی است.
درماتیت در کودکان چیست و چگونه درمان میشود؟
آلرژی در کودکان گاهی بهصورت درماتیت یا التهاب پوستی ایجاد میشود. درماتیت معمولاً با آسم در کودکان همراهی دارد و کودکان مبتلا به آسم احتمال بیشتری برای ابتلا به درماتیت دارند.
درماتیت باعث ایجاد علائم پوستی خارشدار در کودکان میشود که مزمن است و عود میکند.
در کودکان شیرخوار، درماتیت در صورت، سر، گونه، و سطح آرنج دست و زانو ایجاد میشود. در شیرخواران ناحیه زیر پوشک درگیر نمیشود.
در کودکان بزرگتر، درماتیت باعث درگیری پشت زانو و جلوی آرنج و سروگردن کودک میشود.
علامت اصلی درماتیت خارش شدید است که شبها بدتر میشود. نواحی خارشدار قرمز و خشک و پوستهپوسته متعددی در بدن این کودکان مشاهده میشود. تشخیص درماتیت به کمک معاینه پزشک انجام میشود.
درماتیت چگونه درمان میشود؟
اولین و مهمترین کار، مرطوب نگهداشتن پوست است. بعد از هر بار شستن دستها باید کرم مناسب مرطوبکننده به دست کودک بزنید. همچنین باید از مواردی که باعث تحریک پوست و بیشترشدن خارش پوستی میشود دوری کنید. از جمله این موارد کرمهای معطر، بعضی شویندهها است. حمام روزانه با آب ولرم به مدت پانزده دقیقه و بلافاصله مرطوب کردن پوست میتواند بهخوبی باعث حفظ رطوبت پوست شود. گاهی با صلاح دید پزشک در موارد شدید از داروهای موضعی حاوی کورتیکواسترویید استفاده میشود که بسیار مؤثرند اما حتماً باید با تجویز پزشک استفاده شوند.
کهیر چیست؟
یکی از پاسخهای حساسیتی پوست، کهیر است که در کودکان بسیار شایع است. اتفاقی که در کهیر میافتد، تورم پوست است که به دلیل ترشحاتی مانند هیستامین در بدن ایجاد میشود. اگر این کهیر و تورم پوست کمتر از شش هفته طول بکشد، کهیر حاد است؛ اما گاهی کهیر بیشتر طول میکشد و مزمن میشود. کهیر در واقع ضایعات برجسته قرمزی است که مرکز این ضایعات کمرنگتر است و بهشدت خارش دارد. کهیر کاملاً ناگهانی ایجاد میشود و در تمام قسمتهای بدن ممکن است دیده شود.
درمان کهیر، دوریکردن از مواردی است که معمولاً باعث ایجاد کهیر میشود. گاهی علت کهیر کاملاً مشخص است برای مثال دارو یا ماده غذایی خاص باعث ایجاد کهیر در کودک شده است که باید از مواجهه بعدی با آن ماده خاص پیشگیری کنید. گاهی هم علت کهیر نامشخص است و در این موارد درمان به کمک داروی آنتیهیستامین است. علت اصلی کهیر ترشح هیستامین بدن است و داروی آنتیهیستامین درمان مؤثری برای ازبینرفتن کهیر است. گاهی در کهیر مقاوم به درمان از مونته لوکاست استفاده میشود.
شوک آنافیلاکسی چیست؟
شوک آنافیلاکسی نوعی واکنش بسیار شدید به ماده آلرژیزا است. گاهی بعد از مواجهه با ماده آلرژن تمام سیستمهای ایمنی بدن فعال میشوند و حجم بسیار زیادی واسطه التهابی و هیستامین در بدن آزاد میشود که آزادی این مواد باعث علائم شدید و کشنده میشود.
علائم پوستی شوک آنافیلاکسی شامل کهیر، برافروختگی، احساس گرما است. شوک آنافیلاکسی میتواند بخشهای دیگر بدن را نیز درگیر کند. با علائم تنفسی مانند تنگی نفس شدید، خسخس سینه و علائم قلبی مانند تپش قلب، افت فشارخون شدید و شوک میتواند تهدیدکننده حیات باشد.
گاهی این شوک آنافیلاکسی میتواند علائم گوارشی مانند تهوع، دلدرد، استفراغ ایجاد کند و یا با علائم عصبی مثل تشنج و سرگیجه و احساس مرگ همراه باشد. علائم شوک آنافیلاکسی معمولاً بهسرعت شروع میشود و به طور پیشرونده شخص را به مرگ نزدیک میکند. این واکنش حساسیتی میتواند نسبت به ماده غذایی کوچکی مانند بادامزمینی و یا نسبت به یک دارو باشد.
درمان به کمک مراجعه فوری به اورژانس و تجویز داروهای تزریقی مخصوص انجام میشود. اگر کودکی یکبار دچار شوک آنافیلاکسی شود، مستعد این بیماری است و باید مواردی که باعث شوک میشود را دیگر مصرف نکند. گاهی توصیه میشود این کودکان همواره داروی اپینفرین تزریقی را همراه داشته باشند؛ زیرا این دارو میتواند از مرگ در این شوک پیگیری کند.
آلرژی به حشرات در کودکان چه علائمی دارد؟
گزش حشرات به دلیل ترشحاتی که وارد بدن میکند و یا نیشی که ممکن است در پوست باقی بماند باعث ایجاد یک سری واکنش آلرژی در کودکان میشود. آلرژی به حشرات بیشتر نسبت به حشرات زیر ایجاد میشود:
- زنبورعسل و زنبورعسل مودار
- زنبور زرد، زنبور درست صورت سفید و صورت زرد
- مورچه آتشی و دروگر
آلرژی بیشتر به نیش این حشرات دیده میشود. نیش زنبورعسل، یک نیش خاردار است که بعد از گزش در پوست باقی میماند و همین نیش خاردار باعث آلرژی در کودکان میشود. گاهی این گزش حشرات باعث واکنش آلرژی شدیدتری در کودکان میشود بهطوریکه میتواند باعث شوک آنافیلاکسی شود. آنافیلاکسی بیشتر پس از نیش حشرات زیر دیده میشود:
- ساس بوسه زن
- ساس رختخواب
- پشه سیاه
- پشه گوزن
واکنش کهیر نسبت به بزاق حشرات زیر مشاهده میشود:
- پشه
- کک
- مگس
علائم آلرژی به حشرات، شامل درد محل گزش، تورم، قرمزی محل گزش است که بعد از ۲۴ ساعت بهبود پیدا میکند. در ده درصد کودکانی که آلرژی دارند بعد از علائم بالا واکنش وسیعی در پوست اتفاق میافتد به صورتی که تورم وسیع قابلمشاهده است. این تورم در عرض دو روز اول پس از گزش به وجود میآید و گاهی تا یک هفته باقی میماند. گاهی علائم محدود به تورم نمیماند و به طور گستردهای قلب و ریه را درگیر میکند و با ایجاد شوک آنافیلاکسی میتواند برای کودک کشنده باشد. زمانی که تعداد نقاط گزش بسیار زیاد باشد علائم زیر مشاهده میشود:
- بیحالی
- تهوع
- استفراغ
این علائم به دلیل مسمومیت با سم حشره رخ میدهد.
جهت درمان آلرژی به حشرات ابتدا باید بعد از گزش حشره نکات زیر را رعایت کنید:
- محل گزش را بهخوبی تمیز کنید
- کمپرس سرد
- آنتیهیستامین خوراکی
- داروی مسکن
درمان در آلرژی شدیدتر و واکنش شوک آنافیلاکسی به کمک متخصص و مراجعه به اورژانس است.
آلرژی به غذا در کودک
حساسیت غذایی در واقع واکنش آلرژیک به گلیکوپروتیینهای موجود در غذا است. کودکانی که بهصورت ارثی مستعد حساسیت غذایی باشند، بیشتر دچار این علائم میشوند. حساسیت غذایی نسبت به یک سری غذاهای خاص بیشتر مشاهده میشود برای مثال:
- شیر گاو
- تخممرغ
- بادامزمینی
- سویا
- گندم
- گردو
- فندق
- ماهی
- صدف
علائم آلرژی غذایی بیشتر بهصورت گوارشی هستند. گاهی علائم آلرژی غذایی میتواند بسیار شدید و در حد شوک آنافیلاکسی باشد.
بعد از تشخیص آلرژی غذایی بهترین راه درمانی پیشگیری از مواجهه بعدی با غذای موردنظر است؛ زیرا آلرژی غذایی میتواند با مراجعات مکرر بدتر شود. اگر علائم حساسیت غذایی خفیف باشد و در حد خارش و کهیر و علائم پوستی باشد، درمان به کمک داروی آنتیهیستامین مانند سیتریزین مؤثر است. اما در موارد شدید کودک از هوش برود، دچار شوک آنافیلاکسی همراه با علائم تنفسی و گوارشی و عصبی شود، در این شرایط بهترین کار مراجعه سریع به اورژانس است.
جمعبندی
کودکان نسبت به یک سری مواد خاص واکنش آلرژیک نشان میدهند. این واکنش آلرژیک بیشتر به علت آزادشدن موادی در بدن از جمله هیستامین ایجاد میشود. آلرژی در کودکان به مواد مختلفی از جمله غذاها، داروها، نیش حشرات و … وجود دارد. این واکنش آلرژی میتواند خفیف با علائم پوستی باشد و یا شدیدتر و بهصورت شوک آنافیلاکسی با درگیری تنفسی و عصبی و کما و مرگ همراه باشد؛ بنابراین شناسایی دقیق واکنش آلرژی در کودکان اهمیت بسیاری دارد. اصلیترین فاکتوری که باعث ایجاد علائم آلرژیک در کودکان میشود هیستامین است. به همین دلیل دارو آنتیهیستامین بخش اصلی درمان آلرژی در کودکان است.