قبل از دانستن راه درمان بیماری هاری بهتر است کلیاتی درباره بیماری هاری، عامل ایجادکننده و علائم آن بدانید. هاری یک بیماری منتقل شونده از حیوانات و جوندگان به انسان است. عامل بیماری هاری، ویروس است و توسط گازگرفتگی سگ، خراش گربه و یا گازگرفتگی جونده مبتلا به این بیماری به انسان منتقل می‌شود. بیماری هاری بسیار خطرناک و کشنده است و باید اقدامات موردنیاز برای پیشگیری و درمان آن را بدانید.
بیشتر بخوانید: آرتروز چیست؟ + علائم و درمان
بیماری هاری چیست؟
این بیماری توسط ویروسی با نام علمی رابدو ویروس به انسان منتقل می‌شود. پس از ورود ویروس از طریق حیوان آلوده به انسان، این ویروس یک دوره مشخص در بدن به‌صورت نهفته باقی می‌ماند، تکثیر می‌شود تا به حد قابل‌توجهی برای شروع بیماری برسد. دوره نهفتگی این ویروس بسیار طولانی و از بیست تا نود روز ممکن است متغیر باشد و در این دوره نهفتگی هیچ علامتی در بیمار مشاهده نمی‌شود.
بعدازاین دوره نهفتگی یک‌سری علائم اولیه غیراختصاصی در شخص مبتلا شروع می‌شود، این دوره علائم حدود دو تا ده روز طول می‌کشد و شامل تب، بی‌حالی، حالت تهوع و استفراغ، سردرد، احساس بی‌قراری، گزگز کردن بخش آسیب‌دیده و گاز گرفته شده و یا بی‌حسی موضعی بخش آسیب‌دیده بدن، احساس درد شدید و خارش در محل گزیده‌شده است.
بعد از پایان این علائم اولیه به مدت یک تا دو هفته، بیماری وارد فاز حاد عصبی می‌شود و علائم عصبی آغاز می‌شود. مقصد اصلی ویروس هاری اعصاب بدن است و با درگیری عصبی علائم اصلی آن آغاز می‌شود. در هشتاد درصد موارد، علائم عصبی شامل التهاب و درگیری مغز است که علائمی مانند تب، گیجی، توهم، تحریک‌پذیری، آب‌گریزی، صوت گریزی و تشنج ایجاد می‌شود. در این مرحله بیمار علی‌رغم عطش به آب نمی‌تواند آب بخورد و از آب می‌گریزد و صداها بیمار را آزار می‌دهد.
در بیست درصد موارد علامت عصبی فلجی مشاهده می‌شود. این فلج از نوع فلج شل است که تمام اندام‌ها فلج می‌شوند و همچنین صورت نیز فلج می‌شود معمولاً افرادی که علائم درد آنها ظاهر می‌شود، درمان بیماری هاری اثرگذار نخواهد بود و وارد سراشیبی مرگ شده‌اند و هیچ‌چیزی نمی‌تواند جلوی مرگ قریب‌الوقوع این بیماران را بگیرد.
درمان بیماری هاری چیست؟
متأسفانه تاکنون، هیچ درمان مشخصی برای بیماری هاری کشف نشده است. باوجودآنکه پس از مشاهده بیماری هاری تمام اقدامات لازم در بخش مراقبت ویژه انجام می‌شود؛ اما گزارش‌ها از موارد شکست درمان بیماری هاری بسیار زیاد است و تعداد بسیار کمی از این بیماری آسوده می‌مانند.
بهترین راه درمان بیماری هاری پیشگیری از این بیماری است.
سعی شود بعد از هر گونه گازگرفتگی یا خراش پوستی یا تماس با حیوان مشکوک به بیماری هاری برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری اقدامات لازم انجام شود.
اگر شما در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که بیماری هاری در میان حیوانات شیوع بالایی دارد، پس از مراجعه به پزشک، تصمیم درمانی مناسب برای درمان بیماری هاری شما گرفته می‌شود. معمولاً در این موارد، سگ، گربه یا راسو که باعث آسیب شده است حبس می‌گردد و به مدت ده روز تحت‌نظر قرار می‌گیرد. اگر در این مدت که حیوان درون قفس نگهداری می‌شود، هر علامتی از بیماری هاری مشاهده شود، فوراً حیوان کشته می‌شود و سر حیوان به آزمایشگاه منتقل می‌شود.
غیر از سگ و گربه و راسو، بقیه حیواناتی که باعث آسیب می‌شوند باید فوراً کشته شوند و سرشان به آزمایشگاه منتقل شود. پس زمانی که توسط حیوانی گزیده می‌شوید، دو حالت پیش می‌آید. در صورت امکان حیوان محبوس می‌شود و اگر علائم هاری مشاهده شد کشته شده و سر آن به آزمایشگاه فرستاده می‌شود و داروی پروفلامسی یا پیشگیرانه از هاری در شما آغاز می‌شود. در حالت دوم هم ممکن است هاری در یک منطقه پاندمیک باشد و یا حیوان پس از آسیب به شما فرار کند که در این دو حالت بایستی درمان بیماری هاری به‌صورت درمان پیشگیرانه هاری برای شما آغاز شود.
خفاش، یکی از حیواناتی است که می‌تواند ناقل بیماری هاری باشد. اگر شخصی در یک مکان در تماس با خفاش قرار گیرد، چه این تماس باعث آسیب و خراش باشد و یا حتی زمانی که خراش مشخصی در پوست نبینیم، برای مثال کودکی در محیطی که خفاش است مدتی خواب باشد، در این موارد برای درمان بیماری هاری باید درمان پیشگیرانه از هاری به‌هرحال برای آن شخص آغاز شود.
بعد از ایجاد آسیب یا گزیدگی مشکوک به هاری چه اقداماتی برای زخم انجام می‌شود؟
چه در مواردی که هاری وجود دارد چه مواردی که منتظر پاسخ ده‌روزه حیوان حبس شده باشیم، باید مراقبت‌های روتین از زخم آغاز شود، زخم یا محل گازگرفتگی باید کاملاً تمیز با آب و صابون شسته شود. بافت‌های مرده باید بریده شوند. هر آسیب و زخم سطحی ریسک بیماری کزاز را بالا می‌برد؛ بنابراین باید واکسن کزاز نیز تزریق شود. تمام انواع گازگرفتگی می‌تواند موجب عفونت شود؛ زیرا بزاق دهان حیوانات شامل میکروب‌هایی است که در صورت ورود به خون ما عفونت کشنده ایجاد می‌کند؛ بنابراین فوراً درمان آنتی‌بیوتیکی گسترده برای جلوگیری از عفونت ایجاد می‌شود.
اگر شخصی که گازگرفتگی دارد قبلاً دوزهای واکسن هاری را کامل و منظم تزریق کرده است، بعد از گازگرفتگی باید مجدداً آنتی‌بادی هاری برای او تجویز شود. در صورت عدم دسترسی شما به آنتی‌بادی هاری باید نهایتاً تا یک هفته بعد از واکسن هاری این آنتی‌بادی را دریافت کنید. بعد از هفت روز بدن ما شروع به ساخت آنتی‌بادی می‌کند و دیگر تجویز آنتی‌بادی فایده‌ای ندارد؛ بنابراین فقط تا هفت روز می‌توانیم درمان کمکی آنتی‌بادی را شروع کنیم.
دوز لازم آنتی‌بادی ضد هاری، ۲۰ واحد به‌ازای هر یک کیلوگرم وزن بدن است؛ یعنی برای کودک ده کیلویی نزدیک به دویست واحد آنتی‌بادی لازم است و این آنتی‌بادی بهتر است در محل گازگرفتگی تزریق شود و باقی‌مانده آن نیز در عضله‌ای در محلی دورتر از جای گازگرفتگی تزریق می‌شود.
اگر زخم‌ها و آسیب‌های ناشی از حیوان به تعداد بالا و پراکنده در بخش‌های مختلفی از بدن باشد باید آنتی‌بادی هاری رقیق‌سازی شود و در تمام زخم‌ها تزریق شود. توجه کنید که واکسن هاری و آنتی‌بادی هاری باید در محل‌های جدا از هم و با سرنگ جداگانه تزریق شوند. از عوارض واکسن و آنتی‌بادی هاری بدن‌درد و تب است که ممکن است در بعضی از انواع واکسن یا آنتی‌بادی مشاهده شوند و معمولاً مشکلی برای بدن ایجاد نمی‌کند.
واکسن هاری بهتر است در عضله ابرو تزریق شود، تزریق در عضله باسن به دلیل بافت چربی گسترده‌ای که دارد و ممکن است دارو وارد عضله نشود بهتر است انجام نشود. واکسن هاری در چهار دوز تزریق می‌شود. دوز اول واکسن هاری باید بلافاصله بعد از تماس تزریق شود و سه دوز بعدی باید در روز سوم، هفتم و چهاردهم بعد از تزریق دوز اول انجام شود.
واکسن هاری در افراد باردار نیز مجاز و قابل تزریق است.
اگر شما داروی کورتونی یا هر داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن مصرف می‌کنید بهتر است در زمان تزریق واکسن هاری این دارو را با مشورت پزشک خود قطع کنید.
عوارض شایع واکسن هاری:
- درد موضعی
- خارش موضعی
- تورم موضعی
- قرمزی موضعی
- تب
- بدن‌درد
- تهوع
- سردرد
در این موارد از مسکن و داروی تب بر استفاده می‌کنیم.
آیا لازم است قبل از آسیب با حیوان واکسن هاری تزریق شود؟
اگر شغل شما در ارتباط زیادی با حیوانات است یا به دلیل تفریح وارد محیطی می‌شوید که احتمال آسیب با حیوانات بالاست باید واکسن هاری دریافت کنید در این موارد واکسن هاری در سه دوز به فاصله هفت روز از دوز اول و بیست و یک روز از دوز اول تزریق می‌شود.
اگر شخصی که قبلاً واکسن هاری زده است توسط حیوان مشکوکی گاز گرفته شود، دو دوز واکسن هاری در روز اول و سوم برای پیشگیری از هاری کافی است. به شخصی که واکسن زده است نباید آنتی‌بادی هاری تزریق شود؛ زیرا موجب مهار ساخت آنتی‌بادی توسط بدن خود فرد می‌شود.
جمع‌بندی مطلب
بیماری هاری توسط ویروس رابدو ویریده ایجاد می‌شود در این بیماری پس از گازگرفتگی ویروس وارد اعصاب می‌شود و بعد از طی یک دوره نهفتگی نسبتاً طولانی علائم عصبی کشنده هاری ایجاد می‌شود.
درمان بیماری هاری ناشناخته است و در بیشتر موارد پس از شروع علائم هاری کاری برای بیمار نمی‌توان کرد.
پیشگیری از هاری و مراقبت از زخم هاری بهترین راه درمان بیماری هاری است. سعی کنید در صورت سفر به مناطق پاندمی هاری و یا تماس شغلی با حیوان آلوده واکسن هاری را بزنید و در صورت تماس با حیوان نیز فوراً از واکسن و آنتی‌بادی هاری استفاده کنید. توجه کنید زخم هاری باید با آب و صابون به‌خوبی شسته شود و نباید بخیه شود.
