احتمالاً کلمه تروما را تابه‌حال شنیده‌اید. اما در روانشناسی معنی تروما چیست؟
کلمه تروما در لغت به معنای زخم، شوک یا جراحت است. زمانی که حادثه‌ای اتفاق می‌افتد و فرد ظرفیت هضم عاطفی آن را ندارد، دچار پریشانی عاطفی می‌شود و یک ترومای روانی را تجربه می‌کند.
آن حادثه ممکن است یک‌بار اتفاق بیفتد یا مجموعه‌ای از وقایع باشد که به‌طورجدی برای خود یا عزیزانتان اتفاق افتاده باشد. افراد متفاوت، حوادث را متفاوت پردازش می‌کنند و واکنش همه افراد به هر رویدادی یکسان نیست. چیزی که یک فرد به‌عنوان تروما تجربه می‌کند ممکن است برای دیگری ناراحتی ایجاد نکند.
تجارب آسیب‌زا و یا همان تروما احساس امنیت فرد را در جهان تضعیف می‌کند و این حس را ایجاد می‌کند که هر لحظه ممکن است فاجعه‌ای رخ دهد.
بیشتر بخوانید: انواع فتیش جنسی عجیب که باور نمی‌کنید
رویدادهای منجر به تروما چیست؟
رویدادهایی که می‌توانند منجر به تروما شوند:
- ازدست‌دادن والدین در دوران کودکی
- تصادف
- خشونت فیزیکی
- تجاوز جنسی
- تجارب جنگی نظامی
- زلزله
- ازدست‌دادن غیرمنتظره یکی از عزیزان
- هر گونه اتفاق ناگهانی و خشونت‌آمیز
مردم معمولاً این تجربه‌ها را در ذهن خود بارهاوبارها تکرار می‌کنند و پیوسته به آنچه اتفاق افتاده فکر می‌کنند. این تجربه منجر به تغییراتی در عملکرد مغز می‌شود که منجر به حساسیت بیش‌ازحد به آن اتفاقات می‌شود.
مواجهه کودکان و بزرگسالان با تروما چیست؟
کودکان و همچنین بزرگسالان مستعد تروما هستند. شوک، ترس، خشم، غم، مشکل در تمرکز و احساس درماندگی از ویژگی‌های رایج مواجهه با تروما هستند. کودکان ممکن است ناگهان دچار مشکلات رفتاری شوند. بااین‌حال، معمولاً اثرات آن با گذشت زمان کاهش می‌یابد و اکثریت قریب به اتفاق افراد از تروما بهبود می‌یابند. مهارت‌های مقابله‌ای و حمایت اجتماعی قوی در کاهش علائم و پیشگیری از اثرات درازمدت تروما بر سلامت روان مهم هستند. تخمین زده می‌شود که تنها ۳ تا ۱۰ درصد از افرادی که تحت یک تجربه آسیب‌زا قرار می‌گیرند، دارای مشکلات سلامت روانی طولانی می‌شوند که به‌عنوان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شناخته می‌شود.
انواع تروما چیست؟
انواع مختلفی از تروما وجود دارد که پیامدهای متفاوتی برای سلامت روان دارند.
۱. ترومای حاد
در ترومای حاد فرد یک پریشانی شدید را بلافاصله پس از یک رویداد کوتاه‌مدت تجربه می‌کند. خود واکنش، کوتاه‌مدت است و خودبه‌خود یا با کمک مشاوره برطرف می‌شود. تصادف اتومبیل، تجاوز فیزیکی یا جنسی، مرگ ناگهانی یکی از عزیزان یا حتی یک آسیب اورژانسی پزشکی می‌تواند آسیب حاد ایجاد کند.
۲. ترومای مزمن
ترومای مزمن به اثرات مضر رویدادهایی که تکرار می‌شوند یا طولانی هستند اشاره دارد. قلدری مداوم، (مثلاً کسی در محیط آموزشی یا کار او را اذیت کند)، دیدن بی‌توجهی از والدین، سوءاستفاده (عاطفی، فیزیکی یا جنسی) و خشونت خانگی ترومای مزمن ایجاد می‌کنند. ترومای مزمن به دلیل ماهیت مکرر و غیرقابل‌اجتناب آن، اغلب پیامدهای جدی سلامت روان برای افراد دارد.
۳. ترومای پیچیده
ترومای پیچیده می‌تواند از تجربه رویدادهای آسیب‌زای مکرر یا چندگانه با انواع مختلف که امکان فرار از آن وجود ندارد، مانند کودک‌آزاری مکرر ایجاد شود. حس به دام افتادن از ویژگی‌های این تجربه است. مانند سایر انواع تروما، در ترومای پیچیده فرد احساس می‌کند احساس امنیت ندارد، به‌صورت طاقت‌فرسایی هر لحظه هوشیار و مواظب است تا اتفاقی برایش نیفتد و محیط را چک و کنترل می‌کند. ترومای پیچیده تجربه شده در دوران کودکی می‌تواند منجر به ایجاد اختلال شخصیت مرزی و همچنین PTSD شود.
۴. ترومای ثانویه
کسی که رنج‌کشیدن بقیه را ببیند می‌تواند درگیر ترومای ثانویه شود. این افراد بیشتر پزشکان و کارد درمان و مجریان قانون هستند. با گذشت زمان، چنین افرادی در معرض خطر خستگی ناشی از دلسوزی و شفقت هستند، به‌طوری‌که آنها ممکن است دیگر درگیر روابط عاطفی و سرمایه‌گذاری عاطفی نشوند چرا که می‌خواهند از خودشان در برابر تجربه پریشانی محافظت کنند.
تجارب نامطلوب دوران کودکی موقعیت‌های سختی است که کودکان زیر ۱۷ سال قبل از اینکه مهارت‌های مقابله‌ای مؤثر را پیدا کنند با آن مواجه می‌شوند که می‌تواند بر روند طبیعی رشد تأثیر منفی بگذارند. آسیب عاطفی می‌تواند تا بزرگسالی ادامه پیدا کند. ازدست‌دادن پدر و مادر؛ مورد غفلت واقع‌شدن؛ سوءاستفاده عاطفی، فیزیکی یا جنسی از کودک؛ و طلاق والدین از رایج‌ترین انواع تجربیات نامطلوب دوران کودکی هستند.
تحقیقات نشان داده است که هر چه فرد تجربه‌های بد کودکی بیشتری را داشته باشد، احتمال خطر ابتلا به مشکلات سلامت روانی و جسمی در آینده بیشتر می‌شود. با پیشگیری از تجربیات بد کودکی می‌توان از بسیاری از افسردگی‌ها، بیماری‌های قلبی و سایر اختلالات رایج جلوگیری کرد.
مقدار شیوع تروما چیست؟
کنسرسیوم جهانی بررسی سلامت روان بر اساس نظرسنجی از نزدیک به ۶۹۰۰۰ بزرگسال در ۲۴ کشور دریافت که ۷۰ درصد از بزرگسالان حداقل یک‌بار تجربه تروما در زندگی خود داشته‌اند.
این پنج نوع رویداد بیش از نیمی از موارد تروما را تشکیل می‌دهند:
- شاهد مرگ یا آسیب جدی کسی بودن
- تجربه مرگ غیرمنتظره یکی از عزیزان
- مورد سرقت قرارگرفتن
- تصادف رانندگی خطرناک
- تجربه یک بیماری یا آسیب شدید که ممکن است باعث مرگ شود
عملکرد مغز بعد از تروما چیست؟
اتفاقات ناراحت‌کننده آمیگدال را فعال می‌کنند، آمیگدال ساختاری در مغز است که مسئول تشخیص تهدید است. با ارسال یک زنگ هشدار به چندین سیستم، بدن برای آماده‌شدن برای دفاع پاسخ می‌دهد. سیستم عصبی سمپاتیک وارد عمل می‌شود و ترشح آدرنالین، نورآدرنالین و هورمون‌های استرس را تحریک می‌کند که بدن را برای پاسخ جنگ – فرار یا انجماد آماده می‌کند. ترس کوتاه‌مدت، اضطراب، شوک و خشم/ پرخاشگری همگی پاسخ‌های طبیعی به تروما هستند. با کاهش بحران و محوشدن تجربه از حافظه، این احساسات منفی از بین می‌روند، اما در برخی از افراد، احساسات ناراحت‌کننده می‌توانند باقی بمانند و در زندگی روزمره اختلال ایجاد کنند.
علائم رنج طولانی‌مدت از تروما چیست؟
افرادی که از ترومای طولانی‌مدت رنج می‌برند ممکن است دچار اختلالات عاطفی مانند اضطراب شدید، خشم، غم و اندوه، احساس گناه، جدایی، ناتوانی در احساس لذت (آنهدونیا) یا PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) شوند.
آمیگدال بیش‌فعال می‌شود و واکنش بیش از حد آن به اختلالات جزئی منجر به ریزش هورمون‌های استرس می‌شود. افراد به حالت دفاعی می‌روند و همیشه مراقب احتمال تهدید هستند، آنها مشکلات مداوم خواب یا درد فیزیکی را تجربه می‌کنند، در روابط شخصی و کاری خود با آشفتگی مواجه می‌شوند و احساس عزت‌نفس پایین می‌کنند و خود را ارزشمند نمی‌دانند.
منظور از تغییرات روانی مثبت پس از تروما چیست؟
- افراد مشکلات خود را می‌پذیرند
- خود را به‌عنوان یک خوش‌شانس نجات‌یافته ببینند نه یک قربانی
- تاب‌آوری نشان می‌دهند
- مهارت‌های مقابله‌ای مؤثر پیدا می‌کنند
- ایجاد حس خودکارآمدی
- روابط قوی‌تری برقرار می‌کنند، روابط خود را بامعنا و یا هدف معنوی جدید تعریف می‌کنند و درک عمیق‌تری از زندگی به دست می‌آورند.
چه عواملی تاب‌آوری را افزایش می‌دهد؟
مطالعات نشان می‌دهد که شش عامل روانی – اجتماعی زیر تاب‌آوری را در افراد افزایش می‌دهند
- خوش‌بینی
- انعطاف‌پذیری شناختی
- مهارت‌های مقابله فعال
- حفظ یک شبکه اجتماعی حمایت‌کننده
- توجه به رفاه جسمانی
- پذیرش یک قطب‌نمای اخلاقی شخصی و احساس هدف.
علاوه بر این، ایجاد احساس ایمنی برای غلبه بر اثرات تروما حیاتی است.
درمان تروما چیست؟
اکثر مردم از احساسات پریشانی که معمولاً با یک تجربه آسیب‌زا همراه است، بهبود می‌یابند. علائم با گذشت زمان کاهش می‌یابد. برای برخی روزها طول می‌کشد. برای دیگران، هفته‌ها؛ و دیگران، چند ماه. دو مورد از مهم‌ترین عناصر تقویت‌کننده بهبودی از تروما، داشتن احساس امنیت و داشتن حمایت اجتماعی از طرف دیگران و عزیزان است.
علاوه بر این، سبک زندگی می‌تواند در بهبودی از تروما نقش مثبت داشته باشد. تغذیه سالم، ورزش، پرهیز از الکل و مواد مخدر، خواب کافی، ملاقات منظم با عزیزان و درگیرشدن در مراقبت از خود می‌تواند به تسکین علائم تروما کمک کند. صحبت‌کردن در مورد رویداد، به‌ویژه به اشتراک گذاشتن احساسات با دیگرانی که این تجربه را داشته‌اند نیز ممکن است مفید باشد.
چه زمانی باید به دنبال کمک حرفه‌ای باشیم؟
مداخله روان‌شناختی می‌تواند برای برخی افراد مفید باشد. اگر علائم پریشانی پس از رویداد آسیب‌زا پس از یک ماه همچنان ادامه داشته باشد یا علائم آنها به حدی شدید می‌شود که در عملکرد روزمره اختلال ایجاد می‌کند بهتر است به روان‌درمانگر مراجعه کنید. روان‌درمانی می‌تواند به فرد کمک کند تا انعطاف‌پذیری پیدا کند، مهارت‌های مقابله‌ای را توسعه دهد و احساسات حل‌نشده‌ای که او را درگیر نگه می‌دارد، برطرف کند.
روش حمایت از فرد تجربه‌کننده تروما چیست؟
- یکی از بهترین راه‌ها برای حمایت از کسی که ضربه روحی را تجربه کرده است، صرف وقت با او و دوری‌نکردن از او است. هم‌نشینی خوب و مثبت می‌تواند شفابخش باشد.
- رویداد آسیب‌زا و واکنش او را تأیید کنید. مثلاً نگوییم نه تو خیال می‌کنی آن دزد تو را هل داد. اصلاً نگویید آن‌قدرها هم که تو بزرگش کردی ترس نداشت. احساس او را بپذیرید و تأیید کنید. شاید این حادثه برای شما ترسناک به نظر نیاید؛ ولی واقعاً او را اذیت کرده و ترسانده است.
- اگر می‌خواهد در مورد آن صحبت کند، حتی اگر بخواهد جزئیات را بارها تکرار کند، به صحبت‌های او گوش دهید. اما او را مجبور نکنید در مورد آن صحبت کند.
- احساسات او را بپذیرید. او را قضاوت نکنید.
- او را تشویق کنید همراه شما فعالیت سرگرم‌کننده داشته باشد. مهمانی و خوش‌گذرانی با دوستان خوب، سینما، تئاتر، کافه، رستوران، پیاده‌روی و باشگاه. هر کار مثبت و سرگرم‌کننده مفید است.
کارهایی که نباید انجام داد:
- کسی را مجبور به صحبت نکنید.
- سؤالاتی که او را اذیت می‌کند، نپرسید.
- از پرسیدن سؤالاتی که با «چرا» شروع می‌شود، خودداری کنید. این سؤالات باعث می‌شوند قربانی خودش را سرزنش کند. سؤالاتی مانند چرا آن موقع بیرون رفتی؟ چرا از خودت دفاع نکردی؟ چرا داد نزدی؟ چرا… . هرگز سؤالاتی که با چرا شروع می‌شوند را نپرسید.
- مشاوره ندهید شما روانشناس نیستید.
- به کلیشه‌های بی‌اهمیت مانند «همه چیز به دلیلی اتفاق می‌افتد» یا «من می‌دانم شما چه احساسی دارید» متوسل نشوید. ما هیچ‌وقت نمی‌دانیم دیگران چه احساسی دارند به‌جای آن می‌توانید بگویید متوجهم خیلی احساس بدی داری.
غلط‌ترین تصور راجع به تروما چیست؟
یکی از تصورات غلط رایج در مورد تروما این است که زندگی شما را برای همیشه نابود می‌کند. برخی از افرادی که تروما را تجربه می‌کنند هویت قربانی را به خود می‌گیرند و همیشه انتظار مشکل و بدبختی دارد و فکر می‌کند نمی‌تواند شرایط را بهتر کرد. کنارگذاشتن برچسب قربانی می‌تواند به مردم این امکان را بدهد که به‌جای قربانی بودن خود را یک نجات‌یافته ببینند و به آنها اجازه می‌دهد رشد کنند و نسبت به آینده احساس خوش‌بینی داشته باشند.
درمان را به یک درمانگر متخصص بسپارید و به او اعتماد کنید.
من بعد از فوت همسرم واقعا زندگی برام تموم شد…
از دست دادن کسی که بهش علاقه‌مندیم خیلی سخته. بی دلیل نیست که وقتی به دیدن کسی که عزیزی از دست داده میریم میگیم خدا بهتون صبر بده. چون فرایند کنار اومدن با فقدان، نیاز به زمان داره.
در روانشناسی سوگ با کمک یک روانشناس باید از مراحل انکار، خشم، چانه‌زنی و افسردگی به سلامت عبور کنید تا به پذیرش و آرامش برسید.