یبوست در کودکان به کاهش تعداد دفعات مدفوع گرفته می‌شود که می‌تواند علل مختلفی داشته باشد. این کاهش دفع مدفوع موجب ایجاد مشکلات فراوانی از جمله تجمع مدفوع درون روده‌ها و دل‌درد می‌شود.
کودکان، کمتر متوجه شرایط خود هستند و در صورت یبوست بی‌قراری بیشتری می‌کنند. یبوست در شیرخواران و کودکانی که پوشک می‌شوند، به دلیل نظارت والدین سریع‌تر تشخیص داده می‌شود و با رعایت رژیم غذایی بهتر می‌شود. اما یبوست در کودکان بزرگ‌تر مخصوصاً سنین مدرسه و کودکانی که به‌تازگی خودشان به‌تنهایی به سرویس بهداشتی می‌روند، شایع‌تر است. این یبوست دیرتر تشخیص داده می‌شود؛ زیرا والدین نظارتی روی کودک ندارند و با دل‌درد و بی‌قراری کودک خود را نشان می‌دهد.
گاهی هم در اوایل سنین از پوشک گرفتن، یبوست دیده می‌شود. در این موارد نیز کودکان به دلیل امتناع از مدفوع کردن دچار یبوست می‌شوند. کودکان در این سنین، به دلایل روان‌شناسی مختلف مدفوع خود را نگه می‌دارند. همین دیرتر دفع‌کردن مدفوع موجب یبوست می‌شود که باید با کمک مشاور روان‌شناس کودک مشکلات کودک حل شود. روش صحیح از پوشک گرفتن کودک در این موارد بسیار مهم است.
در موارد بالا، با یبوست‌هایی مواجهیم که معمولاً عملکردی هستند و مشکلی در سیستم گوارشی وجود ندارد؛ اما همیشه این‌گونه نیست و گاهی یبوست به دلیل وجود بیماری‌های مختلفی ایجاد می‌شود که در ادامه به طور کامل‌تر انواع یبوست در کودکان را توضیح خواهیم داد.
بیشتر بخوانید: ویار در بارداری + علائم و درمان
یبوست چیست و چگونه تشخیص داده می‌شود؟
یبوست، کاهش تعداد دفع مدفوع است. یبوست در هر کودکی باتوجه‌به الگوی دفع مدفوع خود کودک تشخیص داده می‌شود. در واقع برای‌آنکه بگوییم کودکمان یبوست دارد باید ببینم کودک روزهای عادی چقدر دفع مدفوع دارد. برای کودکی که روزی دومرتبه دفع مدفوع دارد اگر یک روز دفع نداشته باشد یبوست محسوب می‌شود؛ اما برای کودکی که هر روز یک‌مرتبه یبوست دارد گاهی تا سه یا چهار روز عدم دفع مدفوع، باید صبر کنیم تا بگوییم کودک دچار یبوست شده است. البته این صبرکردن به این معنا نیست که کاری در راستای بهبود عملکرد کودک نکنیم.
به‌طورکلی اگر از زمان معمولاً دفع مدفوع کودکتان چند ساعت بگذرد باید رژیم مخصوص غذایی را رعایت کنید تا دفع مدفوع کودک دوباره طبق روتین برقرار شود. به طور میانگین و عمومی‌تر می‌توانیم بگوییم یبوست به معنای کاهش دفع مدفوع کمتر از دو بار در طول هفته است و دفع مدفوع در موارد وجود یبوست در کودکان معمولاً همراه با زور فراوان، درد یا حس تخلیه ناکامل مدفوع است.
علل یبوست در کودکان چیست؟
یبوست دو علت اصلی دارد:
- عملکردی
- بالارفتن مدت‌زمان ترانزیت مواد در روده
مثال‌هایی از یبوست عملکردی در ابتدا برای شما شرح داده شد و اکنون با این موضوع آشنایی کامل دارید. دومین دلیل بالارفتن زمان ترانزیت مواد در روده کودک است. گاهی یبوست در کودکان به دلیل طولانی‌شدن مدت‌زمان جابه‌جایی مواد در روده است. در این موارد مواد مدفوعی زمان بسیار بیشتر و طولانی‌تری را در روده می‌گذرانند پس دیرتر دفع می‌شوند و یبوست اتفاق می‌افتد.
تمام علت‌های مختلف یبوست در ادامه بررسی می‌شوند:
۱. علل کلی یبوست
رژیم غذایی نامناسب و عدم تحرک. امروزه بی‌تحرکی در میان کودکان بسیار زیاد دیده می‌شود و به همین دلیل، حرکات دستگاه گوارش نیز کندتر می‌شود و یبوست ایجاد می‌شود. از طرفی رژیم غذایی کم فیبر، کمتر خوردن میوه و سبزی‌ها و خوردن خوراکی‌های سرخ‌کردنی با ارزش غذایی کم موجب یبوست کودک می‌شود. علایق کودکان امروزه بیشتر به سمت همین غذاهای ناسالم است و سبزیجات و میوه کمتری مصرف می‌کنند به همین دلیل یبوست در کودکان بیشتر دیده می‌شود.
آب کمک بسیاری به جابه‌جایی مواد در روده می‌کند. کودکی که کمتر آب می‌خورد، بدنش دچار کم‌آبی می‌شود و به همین دلیل مستعد یبوست است.
اگر کودک شما به‌تازگی جراحی در شکم انجام داده باشد یا به هر دلیلی دردی در شکم داشته باشد، امتناع کودک از زور زدن و دفع مدفوع موجب ایجاد یبوست می‌شود.
در کودکان شیرخوار، مصرف شیرخشک با دوز نامناسب می‌تواند موجب یبوست و یا اسهال شود. سعی کنید میزان پودر موجود در آب را باتوجه‌به دستورالعمل روی شیرخشک و مشورت پزشک متخصص رعایت کنید تا مانع از یبوست شیرخوار خود شوید.
در کودکان بزرگ‌تر که به‌تازگی از پوشک گرفته می‌شوند، گاهی دفع مدفوع سخت‌تر است و مدفوع خود را نگه می‌دارند. این کودکان ممکن است در مسافرت و شرایط خاص به سرویس بهداشتی مراجعه نکنند، گاهی سرگرمی، کارتون و بازی موجب امتناع کودک از مراجعه به سرویس بهداشتی می‌شود و همین عوامل باعث سفت‌شدن مدفوع موجود در روده و جذب آب مدفوع، دفع سخت‌تر و یبوست کودک می‌شود.
کودکان در سنین مدرسه، حساسیت بیشتری روی سرویس بهداشتی دارند، عدم رعایت بهداشت توسط کودکان دیگر موجب نفرت کودک شما از سرویس بهداشتی مدرسه می‌شود، در مدارس شلوغ‌تر این اتفاق بیشتر می‌افتد و کودک به سرویس بهداشتی مدرسه نمی‌رود که این اتفاق مشکلات بسیاری را برای سیستم گوارشی کودک به وجود می‌آورد.
۲. بیماری‌های مرتبط با مقعد
سرطان‌های مقعد یا رکتون یا کولون که البته در کودکان بسیار ناشایع هستند و در سنین بالاتر بیشتر مشاهده می‌شوند.
کودکانی که شقاق یا ترک‌خوردگی مقعدی دارند، ممکن است دچار یبوست شوند. علت این یبوست درد شدید کودک است که موجب امتناع از دفع می‌شود.
گاهی عضلات لگنی کودک ضعیف‌تر از حالت نرمال است که به دلیل بیماری مختلف و شرایط مختلف ایجاد می‌شود. در این موارد کودک توان به‌درستی زور زدن و دفع مدفوع را ندارد و به همین دلیل دچار یبوست می‌شود.
۳. انسداد روده
دلایل متفاوتی برای انسداد روده کودک وجود دارد که همه این موارد می‌تواند خود را با یبوست نشان دهد. انسداد روده به دلیل وجود توده و بدخیمی درون روده جزو علل ناشایع یبوست در کودکان است. انسداد کاذب، انسداد روده به دلیل خوردن مواد غیرخوراکی توسط کودک، انسداد به دلیل فشار از خارج روده توسط توده، همگی از دیگر علل یبوست هستند که این موارد جدی‌تر و گاهی نیاز به مداخله جراحی دارد. انسداد روده ممکن است به دلیل فتق نیز باشد. فتق ناف یا کشاله ران موجب ورود بخشی از روده به درون این قسمت‌ها می‌شود و این بخش از روده، با ایجاد یک انسداد در مسیر عبور مدفوع موجب یبوست در کودک می‌شود.
۴. بیماری‌های غددی و متابولیک کودک
تمام موارد زیر، مشکلات غددی و متابولیسمی در بدن هستند. علامت شایع این مشکلات یبوست است:
- بالارفتن کلسیم
- کم‌کاری تیروئید
- کاهش پتاسیم خون
- پورفیری
- مسمومیت با سرب
۵. دارو
داروهای زیر یا با تجویز پزشک یا خودسرانه توسط کودک مصرف می‌شوند که موجب یبوست در کودکان می‌گردد:
- داروهای مخدر مانند مورفین و کدئین
- آهن
- بعضی داروهای معده که آلومینیوم داشته باشند
- داروهای ادرارآور مانند فورزماید
اینها مثال‌هایی از داروهای ایجادکننده یبوست در کودکان هستند. داروهای دیگری نیز ممکن است موجب یبوست شود به‌طورکلی در هنگام یبوست باید تمام داروها و غذاهای کودک بررسی شود.
هنگام یبوست در کودکان چه سؤالاتی را از کودک خود بپرسید و چه مواردی را باید به پزشک خود اطلاع دهید؟
اگر متوجه یبوست در کودک خود شدید باید درباره مسائل زیر آگاهی پیدا کنید و با پزشک کودکتان در میان بگذارید:
- تعداد دفعات مدفوع
- شکل و حالت مدفوع
- آیا مدفوع با خون همراه است
- آیا مدفوع مخاطی یا چرکی است
- آیا دوره‌هایی از یبوست در کنار دوره‌هایی از اسهال وجود دارد؟
- آیا رژیم غذایی خاصی در کودک وجود دارد
- آیا فرزندتان داروی خاصی استفاده می‌کند
یبوست در کودکان چه علائمی دارد؟
یبوست به‌خودی‌خود بیماری محسوب نمی‌شود اما می‌تواند علائمی از بیماری باشد. یبوست ممکن است با هر یک از علائم زیر همراه باشد و یا هیچ علامت خاصی به جز کاهش دفع مدفوع وجود نداشته باشد. به‌هرحال علائم کلی یبوست به‌صورت زیر هستند:
- کاهش دفع مدفوع که مهم‌ترین علامت است
- درد هنگام دفع
- زور زدن هنگام دفع
- خون‌ریزی روی مدفوع
- چرک و مخاط روی مدفوع
- کم‌خونی
- بی‌حالی
- کاهش وزن
- احساس لمس توده در شکم
- احساس دفع ناکامل مدفوع
هنگام وجود یبوست در کودکان چه آزمایشات و بررسی‌هایی لازم است؟
معمولاً یبوست، مشکل خطرناکی در کودک نیست و بررسی خاصی لازم ندارد؛ اما در مواردی که علائمی مبنی بر مشکلات جدی‌تر دستگاه گوارش از جمله سرطان باشد بهتر است سریعاً به پزشک مراجعه کنید. علائمی که موجب شک ما به سرطان‌های کوارشی می‌شود، کم‌خونی، دفع خون در مدفوع، کاهش وزن، لمس توده در شکم است. در این موارد پزشک آزمایش خون از کودک می‌گیرد و با کولونوسکوپی، روده کودک را بررسی می‌کند. در صورت لزوم از بخش‌هایی از روده نمونه‌برداری می‌شود تا به تشخیص کمک کند.
یبوست در کودکان چگونه در خانه درمان می‌شود؟
برای درمان یبوست در کودکان ابتدا باید نکات مهم در تغذیه کودک رعایت شود. با یک‌سری درمان‌های خانگی تا حد زیادی می‌توان این مشکل را بر طرف کرد و درصورتی‌که یبوست ادامه پیدا کند باید جهت بررسی بیشتر مراجعه به پزشک کنید.
اگر شیرخوار مبتلا به یبوست است مطمئن شوید داروی خاصی نمی‌خورد، شیرخشکش را عوض نکرده‌اید، حتی گاهی برند خاصی از مولتی‌ویتامین می‌تواند با گوارش کودک شما سازگاری نداشته باشد و موجب یبوست شود. بعد از آن می‌توانید با روغن به‌آرامی شکم و کمر کودک را ماساژ دهید. پاهای شیرخوارتان را به‌آرامی نرمش دهید. بی‌تحرکی از علل اصلی یبوست است. سعی کنید با حرکت‌دادن و جمع‌کردن آرام پاها در شکم، مکانیسم‌های روده کودک شیرخوارتان را فعال کنید.
اگر کودکتان در سنین مدرسه است، درباره تعداد دفعات دفع در مدرسه با او صحبت کنید.
اگر مشکلی با استفاده از سرویس بهداشتی در مدرسه دارد این مشکل را باید جدی بگیرید و حل کنید تا موجب بیماری کودکتان نشود.
در کودکانی که به‌تازگی از پوشک گرفته شده‌اند محیط سرویس بهداشتی را امن کنید. می‌توانید از استیکرها و لگن‌های رنگی و عکس‌دار استفاده کنید تا کودک به استفاده از سرویس بهداشتی علاقه‌مند شود. گاهی کودک از مدفوع خود می‌ترسد و با دفع مدفوع نگران می‌شود. با آرام‌کردن کودک، خیال او را راحت کنید، در محیط سرویس بهداشتی با کودکتان حرف بزنید و بازی کنید تا دفع مدفوع را فرایندی ترسناک نبیند در این مواد می‌توانید از مشاور روان‌شناس کمک بگیرید.
اگر کودکتان دچار یبوست شد با انجام اقدامات زیر در خانه تا حد زیادی می‌توانید آن را درمان کنید:
- آب و مایعات بیشتری نوشیده شود
- تحرک و ورزش کودک را بالا ببرید
- رژیم غذایی سرشار از فیبر
- امتناع از غذاهایی که موجب افزایش یبوست کودک می‌شوند؛ مانند برنج و غذاهای خشک
- مصرف بیشتر مواد غذایی مسهل مانند میوه‌هایی مثل آلو و کره
اگر کودک باوجود رعایت نکات بالا در منزل درمان نشد حتماً به پزشک مراجعه کنید و دارو مصرف کنید.
در چه مواردی سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید؟
اگر هر یک از علائم زیر وجود داشت باید سریع‌تر به متخصص مراجعه کنید و نباید جهت انجام درمان‌های خانگی صبر کنید:
- مشاهده خون روی مدفوع
- درد شدید کودک
- بی‌قراری کودک
- یبوست‌های بسیار طولانی
- عدم جواب‌دادن درمان‌های خانگی
- وجود نواحی فتق ناف یا کشاله ران در کودک
- دل درد شدید کودک
- بی‌حالی و رنگ‌پریدگی کودک
- لمس توده در شکم کودک
- کاهش وزن اخیر کودک
داروهای درمان یبوست کدام‌اند؟
در صورت شکست درمان یبوست در کودکان در منزل با مشورت پزشک از دارو استفاده کنید. به یاد داشته باشید به‌طورکلی داروهای درمان یبوست باید در دوره درمانی کوتاه استفاده شود نباید طولانی‌مدت از این داروها استفاده شود و نباید بدن به این داروها عادت کند.
برندهای مختلف و مواد دارویی مختلفی موجب درمان یبوست می‌شود که به شکل شربت یا شیاف برای کودکان استفاده می‌شود. در ادامه بعضی از داروها معرفی شده‌اند. هرگز خودسرانه یبوست در کودکان را درمان نکنید. مصرف دارو باید حتماً با مشورت و نظر پزشک باشد.
- شربت سیلاکس با مشورت پزشک دریافت شود
- شربت لاکساپلاس باریج با آب فراوان و نسخه پزشک مصرف شود
- شربت ملین نی‌نی لاکس
- شربت فیکولاکس
و ده‌ها شربت گیاهی دیگر برای یبوست در کودکان وجود دارند این داروها معمولاً برای کودکان بالای دو سال مجاز است باید با دوز مناسب استفاده شود باید موقت مصرف شود و حتماً با نسخه پزشک اقدام به خرید این داروها کنید.
