یکی از روش‌های رایج جلوگیری از بارداری، مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری است. این قرص‌ها، تا حد زیادی از بارداری پیشگیری می‌کنند و مصرف منظم آنها ریسک بارداری زیر ۲ درصد دارد. اما یک سری عوارض و مشکلاتی وجود دارد که باعث می‌شود درباره شروع مصرف این قرص‌ها، بیشتر فکر کنید.
قرص‌های جلوگیری از بارداری هورمونی و اثرات آنها
شاید تصورتان این باشد که قرص‌های ضد بارداری، تنها بر سیستم تولیدمثل اثر می‌گذارند، اما بر خلاف این تصور، این قرص‌ها علاوه بر سیستم تولید مثل، اثرات مختلف دیگری روی بدن می‌گذارند. این قرص‌ها می‌توانند بر متابولیسم چربی‌ها اثر بگذارند، باعث تحریک رشد موهای زائد صورت و بدن شوند، باعث شل شدن برخی عضلات شوند و ریسک یرقان ناشی از انسداد صفرا را بیشتر کنند. البته ترکیبات جدیدتر ، اثرات سوی کمتری دارند.
قرص‌های جلوگیری از بارداری هورمونی، علاوه بر این اثرات منفی مزایایی نیز دارند. دوره‌های قاعدگی در افرادی که این قرص‌ها را مصرف می‌کنند منظم‌تر است و پیش‌بینی قاعدگی بعدی برایشان راحت‌تر است. همچنین دوره‌های قاعدگی در این افراد کوتاه‌تر و با درد و اذیت کمتر است. به همین دلایل احتمال کم خونی و فقر آهن که به‌دلیل خونریزی زیاد و طولانی مدت در دوره قاعدگی است، در این افراد کمتر رخ می‌دهد.
قرص‌های جلوگیری از بارداری، ریسک سرطان اندومتر و تخمدان را کمتر می‌کنند و همچنان بیماری‌های خوش‌خیم تخمدان و پستان و عفونت‌های لگن را کاهش می‌دهند. این قرص‌ها، خطر بارداری خارج رحمی را کمتر می‌کنند و احتمال لقاح را کاهش می‌دهند.
عارضه اصلی قرص‌های جاوگیری از بارداری، خونریزی‌های نامنظمی است که در سه ماه اول مصرف آنها اتفاق می‌افتد. این خونریزی در ۱۰ تا ۳۰ درصد افرادی که قرص‌ها را مصرف می‌کنند دیده می‌شود. علت این خونریزی‌ها، اثر پروژستین موجود در قرص‌ها است که باعث نازک و شکننده شدن لایه داخلی رحم و خونریزی آن می‌شود. اگر تحمل چنین شرایطی را ندارید بهتر است این قرص‌ها را شروع نکنید زیرا قطع ناگهانی آنها احتمال بارداری ناخواسته را بیشتر می‌کند. یکی از درمان‌هایی که برای اینگونه خونریزی‌ها تجویز می‌شود، مصرف یک داروی هورمونی استروژنی به‌مدت ۷ روز است.
در یک درصد مصرف‌کنندگان قرص‌های جلوگیری از بارداری هورمونی، ممکن است قطع کامل قاعدگی اتفاق بیفتد. این قطع قاعدگی، در صورتیکه بیمار با آن مشکلی نداشته باشد ادامه پیدا می‌کند. اما در صورتیکه بیمار با قطع قاعدگی مشکل داشته باشد، بعد از اطمینان از عدم بارداری، برای بیمار استروژن تجویز می‌شود. استروژن باعث شروع قاعدگی و قرص‌های پروژستینی باعث قطع و کمتر شدن قاعدگی می‌شوند.
یک سری عوارض خطرناکتر مانند آمبولی ریه و بیماری‌های صفرا و سکته قلبی و مغزی هم در مصرف‌کنندگان این قرص‌ها بیشتر مشاهده می‌شود. اگر خانم بالای ۳۵ سال سیگاری، قرص‌های جلوگیری از بارداری هورمونی مصرف کند، احتمال بروز این عوارض در او بیشتر است.
استروژن موجود در قرص‌ها، باعث احساس پف کردن، افزایش وزن، سردرد، خستگی و حساسیت سینه‌ها و حالت تهوع می‌شود. این افزایش وزن و پف کردن، صرفا احساس بیمار است و هیچ اثبات علمی درباره افزایش وزن حقیقی در مصرف‌کنندگان این قرص‌ها وجود ندارد.
در کل پس از وجود هرگونه علامت آزاردهنده یا عوارض شدید، می‌توانید با مشورت پزشکتان نوع روش جلوگیری خود را تغییر دهید یا قرص خود را عوض کنید.
چه زمانی لازم است قرص‌های جلوگیری از بارداری را سریعا قطع و به پزشک مراجعه کنیم؟
- درصورت وجود سردرد یا دوبینی احتمالا یکی از سرخرگ‌های مربوط به بینایی دچار اسنداد شده است. قرص‌های هورمونی احتمال انسداد عروق را بیشتر می‌کنند و در صورت بروز این علائم باید به‌سرعت قطع شوند.
- در صورت ضعف یک‌طرفه اندام‌های بدن و احساس گزگز دست و پا که می‌تواند علامتی از سکته مغزی باشد.
- درد شدید در قفسه سینه و گردن که می‌تواند علامتی از سکته قلبی باشد.
- اختلال صحبت کردن که می‌تواند علامتی از سکته مغزی باشد.
- حساسیت و درد شدید پا که می‌تواند علامتی از گرفتگی عروق پا باشد.
- وجود خلط خونی و احساس تنگی نفس که می‌تواند علامتی از آمبولی ریه باشد.
- حساسیت و احساس توده در قسمت راست بالای شکم که می‌تواند علامتی از توده کبد و سرطان کبد باشد.
در صورتیکه هر یک از علائم زیر را دیدید، علی‌رغم ادامه مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری، برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید
- قطع قاعدگی: ابتدا با بی بی چک احتمال بارداری را چک کنید. قطع شدن قاعدگی یکی از عوارض رایج مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری است اما عارضه خطرناکی نیست و مانعی برای ادامه مصرف قرص نیست. در صورت مشاهده حتما برای بررسی بیشتر به پزشکتان مراجعه کنید.
- احساس توده در پستان یا مشاهده توده پستان در گرافی‌های غربالگری سالانه: به‌دلیل احتمال وجود سرطان پستان، حتما به پزشک مراجعه شود.
- درد در قسمت بالایی راست شکم: احتمال وجود سنگ صفرا وجود دارد. حتما به پزشک مراجعه شود اما نیازی به قطع قرص‌های جلوگیری از بارداری ندارید.
- سردرد شدید: احتمال وجود سکته مغزی و یا سردرد میگرنی وجود دارد .بهتر است بررسی بیشتر توسط پزشک انجام شود.
- ترشح از پستان: می‌تواند احتمال وجود تومور خوش‌خیم در سینه باشد.
مکانیسم اثر قرص‌های جلوگیری از بارداری
بیشتر قرص‌های جلوگیری از بارداری، ترکیبی از استروژن و پروژستین هستند.
نام علمی بخش استروژنی استفاده شده در قرص‌ها، اتینیل استرادیول و نام علمی بخش پروژستینی استفاده شده، ۱۹ نورتستسترون یا مشتقات اسپیرونولاکتون (دروسپرینون) است.
اثر اصلی این هورمون‌ها، مهار کردن ترشح هورمون‌های جنسی بدن است. بخش پروژستینی قرص، اصلی‌ترین نقش را در جلوگیری از بارداری دارند و جلوی تخمک‌گذاری را با مهار هورمون LH می‌گیرند.
استروژن موجود در قرص‌ها در حقیقت چرخه قاعدگی را منظم‌تر می‌کند و با پایدار کردن دیواره داخلی رحم جلوی خونریزی را می‌گیرد.
قرص‌های جلوگیری از بارداری چگونه مصرف می شوند؟
رژیم کلاسیک مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری، شامل مصرف به‌مدت ۲۱ روز ترکیب هورمونی و ۷ روز عدم مصرف قرص یا مصرف قرص بدون هورمون است. رژیم‌های هورمونی کامل هم وجود دارند که باعث تعداد کمتر قاعدگی‌ها می‌شوند. برای مثال اگر هر روز هورمون مصرف شود، قاعدگی هر ۳ ماه یک‌بار یا حتی هر ۱۲ ماه یک‌بار رخ می‌دهد اما در این موارد احتمال خونریزی‌های نامنظم بین قاعدگی بیشتر است.
ضد بارداری های خوراکی که تنها پروژستین دارند
مینی پیل‌های پروژستینی، باعث افزایش ضخامت ورودی رحم شده و از این طریق اثر خود را می‌گذارند. به همین دلیل تخمک گذاری در مصرف این قرص‌ها در ۴۰ درصد موارد ادامه پیدا می‌کند و این قرص‌ها اثر زیادی روی تخمک گذاری نمی‌گذارند. این قرص‌ها مناسب خانم‌های شیرده و یا بالای ۴۰ سال است.
در خانم‌های شیرده، وجود هورمون پرولاکتین که باعث شیردهی می‌شود، نوعی اثر مهاری روی تخمک گذاری دارد. در این خانم‌ها مصرف قرص‌های صرفا پروژستینی، با ضخیم کردن ورودی رحم درکنار اثر ضد تخمک گذاری پرولاکتین بدن، می‌تواند تاثیر مضاعفی در پیشگیری از بارداری داشته باشد. علاوه بر این، این قرص‌ها هیچ گونه اثری بر روی شیردهی یا کودک ندارد. مصرف این دارو را می‌توانید بلافاصله بعد از زایمان شروع کنید.
در خانم‌های بالای ۴۰ سال، بطور ذاتی بدن توانایی کمتری برای باروری دارد بنابراین مصرف قرص صرفا پروژستینی کفایت می‌کند.
مینی پیل شامل دوز خیلی پایین هورمون پروژستین می‌باشد، بنابراین باید در ساعت مشخصی از روز و از روز اول قاعدگی مصرف آن شروع شود. در صورتیکه بیشتر از ۲ ساعت از مصرف مینی پیل بگذرد باید به‌مدت دو روز از روش جلوگیری کمکی استفاده کنید.
مینی پیل پروژستینی، به‌دلیل نداشتن استروژن، دوره قاعدگی را به‌طور منظمی کنترل نمی‌کند و ممکن است دوره‌های نامنظم مشاهده شود.
در کل مینی پیل‌های پروژستینی گزینه مناسبی برای بسیاری از زنان است اما باید با دقت بالایی مصرف شوند.
جمع بندی نهایی
شرکت‌های دارویی مختلف با نام‌ها و برندهای متفاوت انواعی از قرص‌ها و برچسب‌های هورمونی ضد بارداری را تولید و به داروخانه‌ها عرضه می‌کنند. شما با داشتن اطلاعات کامل بالا درباره قرص‌ها و انتخاب نوع قرص، می‌توانید با مراجعه به داروخانه قرص مربوطه را پیدا کرده و تهیه کنید.
در مطلب فوق هیچ‌گونه نامی از برند تجاری آورده نشده اما برای هر کدام از مثال‌ها، قرص‌های مختلف وجود دارد. بسته به شرایطتان و تحمل بدنتان می‌توانید قرص را انتخاب و تهیه کنید. ممکن است برای پیدا کردن قرصی که به بدن شما سازگار باشد مجبور شوید چند دارو را عوض کنید. داروی مناسب هرشخص با دیگری متفاوت است و یک نسخه ضد بارداری برای همه وجود ندارد.
