ورم معده اصطلاحی عامیانه برای توصیف شرایطی است که در آن احساس ناراحتی معده و سوزش سر دل همراه با تهوع و استفراغ مشاهده می‌شود.در درمان ورم معده باید به این نکته توجه کنیم که این ناراحتی و سوزش سر دل، حالتی است که با علائم زخم معده کاملاً متفاوت است. این احساس ناراحتی گاهی به‌صورت حاد ایجاد می‌شود و گاهی مزمن وجود دارد و در صورت عدم درمان و تشخیص درست حتی می‌تواند خطرناک و کشنده باشد.

 نام علمی ورم معده، گاستریت است. در واقع در شرایطی که توصیف شما از آن، احساس ورم معده است، معمولاً تشخیص گاستریت گذاشته می‌شود و این حالت با سوءهاضمه و زخم معده تفاوت دارد.

 گاستریت یا ورم معده، درواقع التهاب بافت معده است که به دلایل بسیار متفاوتی این التهاب ایجاد می‌شود و بسته به دلیل و شرایطی که اتفاق افتاده است، درمان ورم معده متفاوت است. برای درمان ورم معده باید ابتدا علت گاستریت را تشخیص دهیم و سپس درمان تحت نظر متخصص گوارش انجام می‌شود. تشخیص قطعی ورم معده فقط به کمک نمونه گرفته شده از معده طی آندوسکوپی و بررسی بافت نمونه‌گیری شده زیر میکروسکوپ انجام می‌شود.

 در واقع تشخیص ورم معده بدون بررسی میکروسکوپی غیرممکن است و با دید چشمی آندوسکوپی هیچ علامتی از ورم معده یا گاستریت دیده نمی‌شود؛ اما در بررسی به کمک میکروسکوپ، التهاب و تجمع سلول‌های التهابی در بافت معده دیده می‌شود که به این التهاب معده، ورم معده یا گاستریت گفته می‌شود. پس واژه گاستریت فقط در حالتی استفاده می‌شود که التهاب معده با بررسی میکروسکوپی بافت معده تأیید شده باشد.

علامت ورم معده یا گاستریت چیست؟

مهم‌ترین علتی که شما را به سمت پزشک و آندوسکوپی می‌کشاند علائم گوارشی است. این علائم گوارشی بسیار متفاوت هستند و می‌تواند تظاهری از یک ناراحتی شکم مختصر تا درد شدید و یا علائمی از سوءهاضمه باشد.

 در مطالعاتی که انجام شده است، هنوز ارتباط دقیقی میان علائم ورم معده با یافته‌های پاتولوژیک مشاهده نشده و همچنان هیچ علامت مشخصی برای ورم معده وجود ندارد و علائم ورم معده می‌تواند با بسیاری از بیماری‌ها و شرایط دیگر یکسان باشد؛ بنابراین علامت اختصاصی برای ورم معده شناخته نشده است.

انواع ورم معده

همان‌طور که گفته شد، گاستریت یا ورم معده دو نوع مختلف دارد که باتوجه‌به نوع آن، درمان ورم معده متفاوت است. در ادامه به بررسی انواع حاد و مزمن ورم معده می‌پردازیم:

ورم معده حاد (گاستریت حاد)

اگر مشکلات گوارشی به‌صورت ناگهانی و در مدت کوتاهی به وجود آمده باشد و نمونه گرفته‌شده توسط آندوسکوپی، گاستریت حاد را گزارش کند، تشخیص گاستریت حاد برای ما قطعی می‌شود. ورم معده حاد، علل مختلفی می‌تواند داشته باشد؛ اما شایع‌ترین دلیلی که باعث گاستریت یا ورم معده حاد می‌شود، عفونت است.

 عفونت معده با میکروب‌های مختلف، باعث ورم معده می‌شود. شایع‌ترین میکروبی که باعث عفونت در معده می‌شود، همان میکروب معروف اچ پیلوری است که نام آن را معمولاً می‌شنویم و عفونت با اچ پیلوری را در بسیاری از اطرافیانمان دیده‌ایم. اچ پیلوری همان میکروبی است که می‌تواند باعث تحریک مخاط معده و ایجاد زخم معده شود. اچ پیلوری می‌تواند باعث ایجاد ورم معده نیز بشود. ورم معده با اچ پیلوری علائمی مانند شروع ناگهانی درد شکم، تهوع و استفراغ دارد.

 در مطالعات پاتولوژی و بررسی بافت معده زیر میکروسکوپ، ورود سلول‌های التهابی نوتروفیل به بافت معده مشاهده می‌شود. همچنین در مطالعه میکروسکوپی، ورم معده و پرخونی بافت معده گزارش می‌شود. اگر گاستریت حاد در این مرحله درمان نشود، به گاستریت یا ورم معده مزمن تبدیل می‌شود که عوارض خطرناک‌تری دارد.

 زمانی که بافت معده عفونی می‌شود و ورم معده ایجاد می‌شود، سلول‌های ترشحی معده دچار اختلال ترشح می‌شود و همین عامل باعث کاهش ترشح اسید معده می‌شود؛ بنابراین اگر کاهش ترشح اسید معده در بیماری به مدت یک سال طول بکشد، می‌تواند به علت عفونت با اچ پیلوری باشد و در این موارد باید به دنبال باکتری اچ پیلوری باشیم.

 به جز اچ پیلوری انواع مختلفی از میکروب‌های دیگر هستند که باعث گاستریت حاد می‌شوند. این میکروب‌ها، باعث نوع نادری از ورم معده می‌شوند که بسیار خطرناک و کشنده است. در این نوع از ورم معده، تکثیر و افزایش سلول‌های التهابی در تمام بخش‌های دیواره معده مشاهده می‌شود که می‌تواند باعث نکروز یا ازبین‌رفتن بافت دیواره معده بشود و این عامل باعث مرگ‌ومیر بالایی در مبتلایان می‌شود.

 این نوع حاد و کشنده ورم معده، در افراد مسن، افراد الکلی و افراد مبتلا به بیماری نقص ایمنی ایدز بیشتر مشاهده می‌شود و در بین افرادی غیر از این گروه، بسیار نادر است. میکروب‌هایی که در این افراد باعث ایجاد ورم معده می‌شود، میکروب‌هایی مانند:

•  استرپتوکوک
•  استافیلوکوک
•  اشریشیاکولای
•  پروتئوس
•  هموفیلوس

 همچنین یک سری اقدامات پزشکی می‌تواند ریسک بروز گاستریت حاد ناشی از میکروب‌های بالا را بیشتر کند. برای مثال افرادی که جراحی پولیپکتومی انجام داده‌اند یا افرادی که برای آنها تزریق مخاطی جوهر هندی انجام شده است، در ریسک بالاتری برای ابتلا به ورم معده حاد ناشی از میکروب‌های بالا هستند.

 در صورت تشخیص گاستریت حاد، درمان‌های حمایتی مانند کنترل درد معده و کنترل ترشح اسید معده انجام می‌شود. آنتی‌بیوتیک در صورت تشخیص دقیق میکروب معده می‌تواند به ریشه‌کن‌کردن میکروب کمک کند. درصورتی‌که درمان دارویی جواب ندهد، باید بخشی از معده که مبتلا به گاستریت یا ورم معده است با جراحی برداشته شود؛ زیرا ورم معده می‌تواند زمینه‌ای برای سرطان معده باشد.

 یک سری عوامل میکروبی فقط در افراد مبتلا به نقص ایمنی مانند ایدز دیده می‌شود. این میکروب‌ها شامل ویروس هرپس و ویروس CMV است.

 پس ورم معده حاد، نوعی التهاب و تورم بافت معده است که فقط به کمک میکروسکوپ و بررسی پاتولوژیک نمونه آندوسکوپی معده تشخیص داده می‌شود و معمولاً علت ورم حاد معده، میکروب‌های مختلف هستند. باتوجه‌به تشخیص نوع میکروب، درمان ورم معده متفاوت است و در صورت عدم پاسخ به درمان جراحی انجام می‌شود.

گاستریت مزمن یا ورم معده مزمن

 گاستریت مزمن یا ورم معده مزمن، مانند گاستریت حاد، همان ارتشاح سلول‌های التهابی بدن به بافت معده است که مزمن می‌شود و طولانی‌تر از ورم حاد معده دیده می‌شود. ورم مزمن معده، ابتدا می‌تواند به‌صورت لکه‌ای، بخش‌های سطحی و غدد معده را درگیر کند و سپس با پیشرفت بیماری، به سمت بخش‌های عمقی‌تر معده برود.

 با تخریب شدید عمقی معده، باعث آتروفی و ازبین‌رفتن کامل بافت معده می‌شود. زمانی که ورم معده مزمن باعث ازبین‌رفتن کامل بافت معده شود، سلول‌های معده تغییر شکل می‌دهند و تبدیل به سلول‌های روده‌ای می‌شوند و به سمت سرطانی شدن پیش می‌روند. پس در نهایت ورم معده مزمن در صورت عدم درمان به سمت سرطان معده پیش می‌رود. زمانی که به دلیل پیشرفت بیماری مزمن، بافت معده در حال ازبین‌رفتن است، در آندوسکوپی بافت دیواره معده بسیار نازک مشاهده می‌شود و رگ‌های زیر معده به‌وضوح دیده می‌شود.

 زمانی که ورم معده به‌صورت مزمن می‌شود و درمان ورم معده به تأخیر می‌افتد، سلول‌های معده شروع به تغییر شکل خود می‌کنند. این تغییر شکل سلولی که زمینه‌ای برای ایجاد سرطان است متاپلازی نام دارد. در این تغییر شکل، غدد معده به شکل روده‌ای در می‌آید. این تغییر شکل سلولی، ممکن است به‌صورت لکه‌ای بخشی از معده را درگیر کند و یا به شکل منتشر تمام دیواره معده را درگیر کند. یکی از مهم‌ترین شرایطی که معده را مستعد سرطان می‌کند، همین متاپلازی است.

علت شایع ورم معده مزمن چیست؟

شایع‌ترین علت ایجاد ورم معده، باکتری اچ پیلوری است. این همان میکروبی است که به طور شایعی در ارتباط با زخم معده دیده می‌شود و به‌اصطلاح به آن میکروب معده گفته می‌شود. در این نوع گاستریت، ورم معده به‌صورت پیش‌رونده‌ای معده را درگیر می‌کند. این بیماری از یک نقطه از معده شروع می‌شود و به‌تدریج تمام دیواره معده را می‌پوشاند.

 تقریباً ۱۵ تا ۲۰ سال بعد از شروع این نوع گاستریت، ورم معده تمام دیواره معده را می‌پوشاند. شیوع این گاستریت با افزایش سن بیشتر می‌شود و تقریباً همه افراد بالای ۷۰ سال این نوع گاستریت مزمن را دارند. اگر میکروب معده درمان شود و اچ پیلوری ریشه‌کن شود، بافت معده به حالت نرمال برمی‌گردد. در نهایت با افزایش تعداد کانون‌های گاستریت در معده، بافت معده از بین می‌رود و تغییر شکل می‌دهد و سرطان معده بروز پیدا می‌کند.

 میکروب معده، یک عامل مهم برای خطر سرطان معده محسوب می‌شود. مکانیسم اصلی سرطان‌زایی میکروب معده، ناشناخته است؛ اما گمان می‌رود علت اصلی سرطان‌زایی، همان التهاب مزمن به وجود آمده است. همچنین میکروب معده می‌تواند نوعی از توده سرطانی به نام لنفوم را در معده به وجود آورد. درواقع لنفوم، توده‌ای از سلول‌های ایمنی بدن است که به دلیل فراخوانده شدن سلول‌های ایمنی به سمت میکروب معده، این توده سلولی ایجاد می‌شود.

 طبقه‌بندی درجه توده لنفوم به کمک سیتی اسکن شکم انجام می‌شود و رشد این توده ارتباط مستقیمی با میزان رشد میکروب معده است و با درمان کامل میکروب معده تقریباً بعد از یک سال توده سلولی لنفوم از بین می‌رود. لنفوم معده باید قبل از رشد و متاستاز با درمان میکروب معده متوقف شود و با سونوگرافی هر دو ماه یک‌بار، اندازه و رشد آن بررسی شود.

علت نادر ورم معده مزمن چیست؟

بعضی از انواع ورم معده، با یک سری بیماری‌هایی همراهی دارند. یکی از این بیماری‌ها کم‌خونی پرنیسیوز است. در این نوع کم‌خونی، یک سری آنتی‌بادی در خون وجود دارند که بر علیه سلول‌های پاریتال و فاکتور داخلی هستند. درواقع بدن به‌واسطه این بیماری توسط ساخت آنتی‌بادی بر علیه سلول‌های معده، به معده حمله می‌کند و این نوع ورم معده نوعی بیماری خودایمنی است.

 این آنتی‌بادی‌ها مکرراً به غدد معده حمله می‌کنند و باعث ازبین‌رفتن بافت طبیعی معده و آتروفی معده می‌شوند. این آنتی‌بادی‌ها در یک سری بیماری‌های دیگر نیز دیده می‌شوند؛ مانند بیماری آدیسون و بیماری ویتیلیگو.

 همچنین به دلیل ژنتیکی بودن کم‌خونی پرنیسیوز، در خانواده افراد مبتلا نیز اگر بررسی انجام شود، این آنتی‌بادی وجود دارد و خانواده هم به‌نوعی ورم معده مبتلا هستند. همچنین بیماران مبتلا به تیروئید هم آنتی‌بادی‌هایی بر علیه سلول‌های معده خود دارند و گاهی بیماری‌های تیروئیدی نیز در همراهی با ورم معده مشاهده می‌شود. زمانی که این آنتی‌بادی بر علیه سلول‌های معده ساخته شود، با حمله به سلول‌های معده و تخریب آن، معده اسید کمتری ترشح می‌کند.

 همچنین سلول‌هایی که توسط این آنتی‌بادی‌ها تخریب می‌شوند، مهم‌ترین منابع تولید فاکتور داخلی هستند. فاکتور داخلی ماده‌ای است که از سلول‌های معده ترشح می‌شود و به جذب ویتامین B12 کمک می‌کند. در صورت کمبود فاکتور داخلی در این بیماران، ویتامین B12 دفع می‌شود و کمبود ویتامین B12 باعث کم‌خونی مگالوبلاستیک و مشکلات عصبی می‌شود.

 مشکل دیگری که ایجاد می‌شود، به دلیل کاهش ترشح اسید معده است. زمانی که اسید معده کمتر ترشح شود، گاسترین که ماده محرک ترشح اسید معده است در خون بالا می‌رود. در افراد مبتلا به کم‌خونی پرنیسیوز، سطح بسیار بالایی از گاسترین مشاهده می‌شود.

 تشخیص ورم معده در این موارد، همان‌طور که قبل‌تر هم گفته شد فقط به کمک آندوسکوپی و نمونه‌برداری از معده است.

درمان ورم معده مزمن چیست؟

درمان ورم معده، در واقع کنترل و درمان علائم بیماری است.

• اگر علت ورم معده، بیماری مرتبط با کم‌خونی پرنیسیوز است، برای درمان ورم معده، مکمل داروی ویتامین B12 تجویز می‌شود.
• اگر میکروب معده یا اچ پیلوری یافت شده است، باید این میکروب ریشه‌کن شود.
• اگر ورم معده به حدی شدید شده که بافت معده از بین رفته است لازم است حداقل هر سه سال یک‌بار آندوسکوپی و بررسی معده انجام شود.