پوکی استخوان در زنان، در واقع همان کاهش تراکم استخوان است. با کاهش تراکم استخوان، استخوان در برابر ضربه استحکام لازم را ندارد و به‌راحتی آسیب می‌بیند. پوکی استخوان در زنان مخصوصا در سنین بعد از یائسگی شایع‌تر است، علامت خاصی ندارد اما شایع‌ترین علائم پوکی استخوان در زنان، شکستگی‌های ناگهانی و در اثر ضربه کوچک است که می‌تواند خانم‌های مسن را مدت‌ها گرفتار سازد.
پوکی استخوان چیست؟
استخوان‌ها اسکلت اصلی بدن را می‌سازند. درواقع آنچه باعث استحکام بدن می‌شود همین استخوان است. بافت ماهیچه به‌تنهایی بافتی شل است که به استخوان شکل زیبایی می‌دهد و با انقباضات خود باعث حرکت استخوان می‌شود. اگر استخوان‌ها وجود نداشته باشند امکان ایستادن، تحمل وزن، گرفتن اجسام و هیچ یک از حرکات انسانی وجود ندارد. همچنین بافت استخوان بدنه‌ای مستحکم تشکیل می‌دهد تا به دستگاه‌های داخلی بدن آسیبی نرسد.
برای مثال استخوان قفسه سینه باعث حفاظت از ریه و قلب می‌شود. اگر این استخوان آسیب ببیند می‌تواند مشکل قلبی ریوی ایجاد کند و حتی باعث مرگ شود یا برای مثال استخوان جمجمه باعث حفاظت از مغز می‌شود. وظیفه دیگر بافت استخوان خون‌سازی است. مغز استخوان، سلول‌های خونی را تولید می‌کند و در صورت آسیب به آن، ممکن است کم‌خونی مشاهده شود.
بافت استخوان برای آنکه وظایف خود را به درستی انجام دهد باید ساختار مستحکمی داشته باشد. تصور کنید که به هر دلیلی استخوان ساختار مستحکم خود را از دست بدهد. اولین اتفاقی که می‌افتد، با هر ضربه کوچک ممکن است استخوان شکسته شود. این شکستگی به شدت دردناک است و درصورتی‌که شکستگی کامل باشد ممکن است لبه تیز استخوان به عروق اطراف و بافت‌های اطراف آسیب بزند و باعث خون‌ریزی شدید بشود.
پوکی استخوان، اصطلاحی است که زمانی استفاده می‌شود که به دلایل مختلف، بافت استخوان استحکام و قوام محکم خود را از دست می‌دهد. حتی با یک زمین خوردن کوچک در صورت وجود پوکی استخوان، شکستگی اتفاق می‌افتد و عوارض مختلفی برای شخص ایجاد می‌شود. بنابراین پوکی استخوان می‌تواند خطرناک باشد و لازم است آن را بشناسیم تا بتوانیم از بروز آن پیشگیری کنیم.
چه دلایلی باعث پوکی استخوان می‌شود؟
پوکی استخوان به دلایل مختلف ایجاد می‌شود. لازمه استحکام استخوان همان کلسیم و ویتامین دی است که تاکید بسیاری بر بررسی کافی بودن این مواد در بدن می‌شود. کمبود کلسیم یا کمبود ویتامین دی باعث ازبین رفتن استحکام استخوان می‌شود و اگر طولانی مدت کمبود این مواد مغذی وجود داشته باشد، باعث پوکی استخوان می‌شود.
دلیل دیگری که می‌تواند باعث شروع علائم پوکی استخوان در زنان شود، مشکلات هورمونی است. می‌دانیم در سن یائسگی، کاهش هورمون‌های زنانه اتفاق می‌افتد. یکی از کارهایی که این هورمون‌ها برای بدن انجام می‌دهد باعث جلوگیری از پوکی استخوان در زنان می‌شود. بعد از یائسگی، افت ناگهانی هورمون‌ها را مشاهده می‌کنیم. این افت هورمونی باعث پوکی استخوان در خانم‌ها می‌شود. به همین دلیل پوکی استخوان در زنان در سن پایین‌تری نسبت به آقایان شروع می‌شود.
به طور کلی تمامی عوامل زیر می‌تواند باعث ایجاد پوکی استخوان شود:
- بی‌تحرکی
- مصرف دخانیات
- الکل
- کم‌کاری تیرویید
- کم‌کاری غدد جنسی
- روماتیسم مفصلی
- دیابت
- بیماری کوشینگ
- داروهایی مانند کورتون، لووتیروکسین، فورزماید، هپارین و فنی‌تویین یا هر دارویی که باعث کاهش سطح هورمون‌های بدن شود.
- سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان مخصوصا در سن کمتر
- یائسگی زیر ۴۵ سال
- پیری
در صورتی که هر یک از شرایط بالا را داشتید، مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستید و باید بررسی شوید. اگر شکستگی‌های متعدد استخوانی در شما ایجاد می‌شود نیز باید از نظر ریسک پوکی استخوان با پزشک خود مشورت کنید و درصورت ابتلا به پوکی استخوان درمان را هرچه سریع‌تر شروع کنید.
پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص قطعی پوکی استخوان به کمک بررسی میزان تراکم استخوان انجام می‌شود. آزمایش تراکم استخوان به کمکی دستگاهی به نام DXA RAY انجام می‌شود. این دستگاه اشعه ایکس را به میزانی وارد استخوان می‌کند که تراکم آن را بررسی کند و این تصویربرداری ده تا پانزده دقیقه زمان می‌برد.
پزشک به کمک بررسی تراکم استخوان، گزارش پوکی استخوان یا استئوپروز تایید می‌شود. گاهی استخوان در حال از دست دادن تراکم و رفتن به سمت پوکی استخوان است اما فقط اندکی کم‌تراکم شده است. به این حالت استئوپنی گفته می‌شود. زمانی‌که شخصی به استئوپنی مبتلا شود لازم است مکمل‌های مربوطه را دریافت کند تا از پیشروی به سمت پوکی استخوان جلوگیری شود.
علائم پوکی استخوان در زنان چیست؟
علائم پوکی استخوان در زنان معمولا زودتر شروع می‌شود مخصوصا اگر خانمی زودتر از ۴۵ سالگی یائسه شود، سریع‌تر علامت‌دار می‌شود.
- اگر بخواهیم درباره علائم پوکی استخوان در زنان صحبت کنیم، بهتر است بگوییم شایع‌ترین حالت آن بیماری خاموش و بی‌علامت است. ممکن است مبتلا به پوکی استخوان باشید اما هیچ نشانه خاصی از آن نداشته باشید، هیچ دردی نداشته باشید و علامتی که بتوانید زودتر درمان را شروع کنید نبینید.
- به‌هرحال گاهی علائم پوکی استخوان در زنان به صورت شکستگی استخوان مشاهده می‌شود. پوکی استخوان با کاهش استحکام استخوان، باعث افزایش ریسک شکستگی استخوان می‌شود. ممکن است شما با یک زمین خوردن مختصر، دچار شکستگی لگن شوید و از این شکستگی در اثر ضربه کوچک متعجب شوید. علت این گونه شکستگی‌ها می‌تواند پوکی استخوان باشد.
- علائم پوکی استخوان در زنان گاهی با کوتاه شدن قد به مرور زمان همراهی دارد. گاهی نیز خم شدگی رو به جلو نشان‌دهنده پوکی استخوان در خانم‌های مسن است.
- پوکی استخوان می‌تواند ظرفیت ریه را کمتر کند و باعث تنگی نفس شود.
- علائم پوکی استخوان در زنان می‌تواند کمردرد باشد. درد مخصوصا در قسمت‌های پایینی کمر علامت پوکی استخوان است که باید آن را جدی بگیرید و به پزشک خود مراجعه کنید.
بیشتر بخوانید: رایج‌ترین دلایل کمردرد
چگونه پوکی استخوان را درمان کنیم؟
سعی کنید قبل از ابتلا به پوکی استخوان، از بروز آن پیشگیری کنید زیرا اگر به پوکی استخوان مبتلا شوید، درمان آن به سختی انجام می‌شود و هرگز به تراکم قبلی استخوان دست پیدا نمی‌کنید. بنابراین، بهترین کار پیشگیری از پوکی استخوان به کمک ورزش و تحرک کافی، دوری از الکل و دخانیات و مصرف کافی کلسیم و ویتامین دی است.
در صورت شروع علائم پوکی استخوان در زنان، درمان شروع می‌شود. درمان را تحت نظر پزشک انجام دهید. پزشک با توجه به شرایط و وضعیت تراکم استخوان شما، داروی مناسب را تجویز می‌کند.
- اصول درمان با تامین کلسیم و ویتامین دی انجام می‌شود.
- همچنین توصیه می‌شود ورزش را در برنامه روزانه خود قرار دهید زیرا می‌تواند به درمان پوکی استخوان کمک بسیاری کند.
- در موارد شدید یا مواردی که درمان‌های بالا کافی نباشد، یک داروی تخصصی برای درمان استفاده می‌شود.
- هورمون درمانی، یکی از انتخاب‌های درمانی برای پوکی استخوان است. به این منظور از هورمون استروژن و تستسترون استفاده می‌شود. استروژن عوارض جانبی زیاد دارد. از جمله عوارض آن لخته شدن خون، بالا رفتن ریسک بعضی سرطان‌ها و مشکلات قلبی است. تستسترون در آقایان مبتلا به پوکی استخوان که کمبود هورمونی دارند کمک بسیاری خواهد کرد.
مصرف کلسیم، باعث پیشگیری از پوکی استخوان می‌شود. هر شخص بالغی باید روزانه هزار میلی‌گرم کلسیم دریافت کند. دریافت کلسیم بهتر است از طریق مواد غذایی باشد. اگر قصد مصرف قرص کلسیم دارید، نباید بیشتر از ۵۰۰ میلی‌گرم در روز مصرف کلسیم داشته باشید زیرا نهایت دوز جذب کلسیم از طریق دارو همین ۵۰۰ میلی‌گرم است. بهتر است کلسیم مورد نیاز بدن خود را از طریق منابع غذایی غنی از کلسیم مانند کلم پیچ، کلم بروکلی، شیر و ماست و ماهی سالمون با استخوان و … دریافت کنید.
یک لیوان شیر ۳۰۰ میلی‌گرم کلسیم دارد. مصرف روزانه ۲ تا ۳ لیوان شیر کم‌چرب می‌تواند به خوبی نیاز کلسیم شما را برطرف سازد. در خانم‌های سن بالاتر و در سنین یائسگی و در خانم‌های جوان باردار و شیرده این نیاز به کلسیم افزایش می‌یابد و باید کلسیم بیشتری در برنامه غذایی خود قرار دهند.
در کنار کلسیم، همان‌طور که گفته شد مصرف ویتامین دی برای درمان پوکی استخوان اهمیت بالایی دارد زیرا ویتامین دی باعث کمک به جذب کلسیم می‌شود. این ویتامین نیز بسته به شرایط شخص با دوزهای مختلف تجویز می‌شود. معمولا در بزرگسالان با دوز ماهانه ۵۰۰۰۰ تجویز می‌شود. اگر هفته‌ای ۳ تا ۴ مرتبه در معرض نورخورشید قرار بگیرید، به‌راحتی ویتامین دی مورد نیاز بدن شما تامین می‌شود و دیگر نیازی به مصرف دارو نیست.
چگونه سرعت پیشروی پوکی استخوان را کمتر کنیم؟
اگر به پوکی استخوان مبتلا شدید، می‌توانید به راحتی با رعایت موارد پایین سرعت بیماری خود را کندتر کنید.
در ابتدا سعی کنید تحرک بالایی داشته باشد. ورزش را حتما در برنامه خود قرار دهید. ورزش با تقویت عضلات، می‌تواند فشار را از روی استخوان‌ها بردارد. کاهش وزن و وزن مناسب نیز فشار کافی به استخوان وارد می‌کند و از آسیب استخوان جلوگیری می‌شود.
سعی کنید تا جای ممکن از مواد و داروهایی که باعث تسریع پوکی استخوان می‌شوند (مانند سیگار و الکل) دوری کنید.
داروی تخصصی برای درمان پوکی استخوان چیست؟
آمپول forteo
این آمپول یکی از داروهای تخصصی پوکی استخوان است که به صورت عامیانه به آمپول پوکی استخوان نیز شهرت دارد. این دارو، در واقع همان هورمون ترشحی از غده پاراتیرویید است. غدد پاراتیرویید چسبیده به غده تیرویید قرار دارند و هورمونی به نام پاراتورمون ترشح می‌کنند. پاراتورمون باعث افزایش کلسیم خون و کاهش فسفر خون می‌شود.
پاراتورمون با تعادل بین کلسیم و فسفر خون، بستر مواد مغذی خونی را برای ساخت استخوان فراهم می‌کند. به همین دلیل از این آمپول برای درمان پوکی استخوان استفاده می‌شود.
قرص آلندرونیت
این دارو در دسته داروهای مهارکننده تجزیه استخوان قرار می‌گیرد این دارو با کاهش سرعت تجزیه استخوان، باعث افزایش قوام و تراکم استخوانی می‌شود. این دارو نوعی بیس فسفانات است. در درمان بیماری‌هایی مانند بیماره پاژه و یا پوکی استخوان کاربرد دارد. زمانی که توده بدخیمی به استخوان متاستاز می‌دهد و یا افزایش شدید کلسیم خون در اثر تجزیه استخوان مشاهده می‌شود، می‌توانیم از این دارو استفاده کنیم.
به دلیل مهار بارجذب استخوان، این دارو باعث کاهش کلسیم خون می‌شود و این کاهش کلسیم می‌تواند جزو عوارض جانبی دارو شمرده شود.
جذب خوراکی این دارو پایین است و جذب آن همراه غذاهای حاوی کلسیم، به سختی صورت می‌گیرد.
به‌جز این دو دارو، داروهای تخصصی دیگری نیز برای درمان علائم پوکی استخوان در زنان به طور روتین استفاده می‌شوند اما این دو دارو شایع‌تر و کاربردی‌تر هستند. با پیشگیری درست و رعایت موارد بالا، کمتر پیش می‌آید که پوکی استخوان غیر قابل درمان باشد. به هرحال باید بدانید همیشه پیشگیری از بروز پوکی استخوان را جدی بگیرید زیرا در صورت شروع روند کاهش تراکم استخوان ممکن است بی هیچ علائمی بیماری پیشرفت کند و به شما آسیب‌های جبران ناپذیری بزند.