عفونت گوش میانی در کودکان به‌قدری شایع است که یک‌سوم ویزیت‌های پزشک اطفال را تشکیل می‌دهد. قبل از اینکه بیشتر درباره عفونت گوش میانی صحبت کنیم، بهتر است در مورد ساختار گوش صحبت کنیم.
بیشتر بخوانید: برای زیاد شدن شیر مادر چه کنیم؟
گوش چیست و چه ساختاری دارد؟
گوش، حس شنوایی را برای بدن تأمین می‌کند. همچنین بخشی از تعادل بدن بر عهده گوش است. در واقع گوش ساختاری دارد که شنوایی و تعادل بدن را برقرار می‌کند. بخش خارجی گوش که خارج از پرده گوش قرار دارد به‌طوری طراحی شده است که امواج صوتی را از فضا به‌خوبی جمع‌آوری کرده، متمرکز و به بخش داخلی گوش منتقل کند. پرده گوش امواج صوتی را از بخش خارجی گوش می‌گیرد و پشت پرده گوش بخش‌هایی قرار دارد که این امواج را به داخل‌تر و اعصاب شنوایی منتقل می‌کند.
عصب شنوایی در نهایت موجب انتقال این صوت به مغز می‌شود و مغز با تجزیه‌وتحلیل این پیام‌ها، صدایی که از محیط دریافت کرده را تفسیر می‌کند. گوش میانی شامل استخوانچه‌هایی است که از پرده گوش به گوش داخلی متصل‌اند و انتقال پیام شنوایی را انجام می‌دهند.
همچنین گوش میانی یک راه به داخل حلق دارد که شیپور استاش نامیده می‌شود. این راه اگر بسته شود، فشار هوا دو طرف پرده گوش یکسان نمی‌ماند. در واقع شیپور استاش موجب تبادل فشار هوایی بین دو طرف شیپور استاش می‌شود. داخلی‌ترین بخش گوش، حلزون گوش است در کنار حلزون گوش مجاری نیم‌دایره شکلی وجود دارد که داخل آنها پر از مژک است و حرکت مایع درون این مجاری با حرکت‌دادن مژک‌ها موجب انتقال حس حرکت سر و تعادل بدن می‌شود. پس بخش تعادلی گوش در بخش داخلی گوش و در مجاری نیم‌دایره قرار دارد و یک سری شرایط خاص می‌تواند باعث سرگیجه و مشکلات تعادلی این بخش از گوش شود.
علت عفونت گوش میانی در کودکان چیست؟
گاهی راه ارتباطی طبیعی بین گوش میانی و حلق که شیپور استاش نام دارد بسته می‌شود. این بسته‌شدن شیپور استاش معمولاً به دلیل عوامل عفونی ایجاد می‌شود. با بسته‌شدن شیپور استاش، التهاب حلق به همراه باکتری‌هایی که در حلق وجود دارد، وارد گوش میانی می‌شوند. این بسته‌شدن شیپور استاش باعث ایجاد یک فشار منفی کششی در گوش میانی می‌شود که تمام باکتری‌های حلق و حنجره توسط این فشار منفی وارد فضای گوش می‌شود.
این ترشح باکتری‌ها به گوش میانی یک‌طرفه است و به دلیل انسداد شیپور استاش هیچ عفونتی به فضای حلق تخلیه نمی‌شود. همین انسداد موجب عفونت گوش میانی در کودکان می‌شود.
چه عواملی باعث عفونت گوش میانی در کودکان می‌شوند؟
هم عوامل میکروبی باکتریال و هم عوامل ویروسی می‌توانند باعث عفونت گوش میانی در کودکان شوند.
باکتری‌های زیر باعث عفونت گوش میانی می‌شوند: (البته دانستن نام این باکتری‌ها برای شما لازم نیست و صرفاً درصورتی‌که پزشک یا کادر درمانی هستید لازم است نام آنها را بدانید)
- استرپتوکوک پنومونیه
- هموفیلوس آنفولانزا
- موراکسلا کاتارالیس
ویروس‌های شایع شامل:
- رینوویروس
- آنفولانزا
- rsv
بعضی گونه‌های باکتری که باعث عفونت گوش میانی در کودکان می‌شوند، نسبت به پنی‌سیلین مقاوم‌اند و حتی در صورت در درمان با آنتی‌بیوتیکی پنی‌سیلین نیز برطرف نمی‌شوند. این باکتری‌هایی که مقاومت آنتی‌بیوتیکی دارند، بیشتر در کودکانی که در محل‌های شلوغ مانند مهدکودک نگهداری می‌شوند، دیده می‌شود.
همچنین درصورتی‌که کودک شما اخیراً آنتی‌بیوتیک مصرف کرده باشد احتمال مقاومت آنتی‌بیوتیکی در او بیشتر است.
بررسی احتمال بروز عفونت گوش میانی در کودکان
عفونت گوش میانی در کودکان به‌قدری شایع است که یک‌سوم ویزیت‌های پزشک اطفال را تشکیل می‌دهد. در واقع بیشتر کودکان پس از ابتلا به سرماخوردگی دچار عفونت گوش میانی می‌شوند.
- بیشترین میزان عفونت گوش میانی در کودکان در سنین شش تا پانزده‌ماهگی مشاهده می‌شود. معمولاً تا سن هجده‌ماهگی بیشتر کودکان دچار عفونت گوش میانی می‌شوند.
- احتمال عفونت گوش میانی در پسربچه‌ها بیشتر از دخترها است.
- تحقیقات ثابت کرده است احتمال عفونت گوش میانی در خانواده‌هایی که سطح اقتصادی کمتری دارند، بیشتر است.
- عفونت گوش میانی در کودکانی که از نظر ایمنی ضعیف باشند بیشتر مشاهده می‌شود برای مثال اگر کودک مبتلا به بیماری ایدز باشد، بیشتر مبتلا به عفونت گوش میانی می‌شود.
- کودکانی که شکاف کام دارند یا مبتلا به تریزمی ۲۱ هستند نیز بیشتر مستعد عفونت گوش میانی هستند و علت این موضوع نقایص اسکلتی صورت است که آناتومی صورت این کودکان را بیشتر مستعد عفونت می‌کند.
بروز عفونت گوش میانی در کودکان در چه زمانی بیشتر است؟
به دلیل ارتباط زیادی که عفونت گوش میانی با سرماخوردگی و بیماری و عفونت گلو دارد، شیوع این عفونت در فصل شیوع سرماخوردگی و آنفولانزا بیشتر است. معمولاً شیوع آنفولانزا در اواخر پاییز تا زمستان است و شیوع عفونت گوش میانی در کودکان نیز در این ماه‌ها بیشتر است.
چه عواملی کودک را بیشتر مستعد عفونت گوش میانی می‌کند؟
- سن کم
- تغذیه توسط شیشه شیر
- تماس بالا با دود سیگار
- تماس بالا با عوامل عفونی مانند نگهداری در مهدکودک
- مشکلات استخوانی صورت
- بیماری ضعف ایمنی بدن
- عفونت گوش میانی در کودکان معمولاً به‌صورت عودکننده است. پس کودکی که یک‌بار به عفونت گوش میانی مبتلا شود بیشتر مستعد ابتلای بعدی به این عفونت است.
عفونت گوش میانی در کودکان چه علائمی دارد؟
دانستن علائم عفونت گوش میانی در کودکان برای مادران اهمیت بالایی دارد؛ زیرا این آگاهی موجب تشخیص دقیق‌تر این عفونت و درمان سریع‌تر می‌شود و می‌تواند از عوارض بعدی آن پیشگیری کند.
علائم عمده عفونت گوش میانی در کودکان غیراختصاصی هستند و شامل موارد زیر است:
- تب
- تحریک‌پذیری
- شیرنخوردن: کودکی که به‌راحتی شیر می‌خورد، تحریک‌پذیر می‌شود و دیگر نمی‌تواند به‌خوبی شیر بخورد.
- درد گوش: اگر کودک بزرگ‌تر باشد و بتواند احساس خود را بیان کند، تب و درد گوش علامت شایع عفونت گوش میانی در کودکان است. ممکن است کودک مدام به گوش خود دست بزند و احساس درد داشته باشد.
- پارگی پرده گوش: گاهی به دلیل تجمع ترشحات عفونی در گوش میانی، فشار بسیار زیادی به پرده گوش وارد می‌شود و این فشار بالا می‌تواند باعث پارگی پرده گوش شود. درصورتی‌که پارگی پرده گوش وجود داشته باشد، ترشحات گوش نیز مشاهده می‌شود. خروج ترشحات چرکی گوش علامت مهمی برای تشخیص پارگی پرده گوش در اثر عفونت گوش میانی است.
عفونت گوش میانی در کودکان درصورتی‌که حاد باشد، شروع اخیر و ناگهانی دارد. تب کودک کاملاً ناگهانی و به دنبال آن احساس درد گوش دیده می‌شود. تجمع مایع در گوش میانی دیده می‌شود که این تجمع توسط اتوسکوپ در حین معاینه پزشک قابل رویت است. همچنین ترشح چرکی گوش علامتی از آسیب پرده گوش به دلیل عفونت است.
درد گوش گاهی در حدی شبیه است که کودک نمی‌تواند به‌راحتی بخوابد و او را بسیار بی‌قرار می‌کند. تمام علائم بالا به تشخیص عفونت گوش کمک می‌کنند؛ اما همیشه عفونت گوش با درد گوش یا ترشح چرکی گوش همراه نیست و گاهی صرفاً تب یا بی‌قراری کودک مشاهده می‌شود؛ بنابراین در تمام مراجعات کودکان به پزشک اطفال لازم است گوش معاینه کامل شود.
عفونت گوش میانی در کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اولین قدم برای تشخیص عفونت گوش میانی در کودکان بررسی و مشاهده داخل گوش به کمک اتوسکوپ است که قرمزی و بیرون‌زدگی پرده گوش یا مشاهده چروک در گوش می‌تواند علامتی از عفونت گوش میانی باشد. به کمک بررسی گوش کودک به‌راحتی می‌توان عفونت گوش میانی را تشخیص داد.
مهم است که بدانیم این عفونت گوش میانی کودک حاد است یا مزمن. اگر مشکل گوش کودک شما حاد باشد تمام علائم شروع ناگهانی مانند تب و سرماخوردگی اخیر و درد ناگهانی گوش وجود دارند؛ اما در شرایطی که عفونت گوش میانی در کودک شما مزمن باشد معمولاً تجمع مایع پشت پرده گوش و سوراخ‌شدگی گوش و ترشح چرکی مشاهده می‌شود.
عفونت گوش میانی در کودکان چه عوارضی دارد؟
عفونت گوش میانی در کودکان می‌تواند عوارض خطرناکی داشته باشد. بهتر است این عوارض را بدانید و برای پیشگیری از آن آگاهی لازم را داشته باشید.
تمام عوارض زیر ممکن است در عفونت گوش میانی به وجود آید:
- تجمع مزمن مایع در گوش
- التهاب استخوان‌های گوش
- انتقال عفونت گوش به داخل جمجمه که عوارض خطرناکی مانند آبسه مغز و یا گرفتگی وریدی می‌تواند داشته باشد.
- کاهش شنوایی
- التهاب و عفونت استخوان‌های صورت
اگر عفونت گوش میانی در کودکان باعث التهاب استخوان‌های سروصورت شود، علائم التهابی مشاهده می‌شوند. برای مثال یک استخوان پشت‌گوش وجود دارد که استخوان ماستویید نام دارد. این استخوان بسیار مستعد عفونت منتقله از گوش میانی است و درصورتی‌که عفونت به این استخوان انتقال پیدا کند، درد شدید، قرمزی و تورم استخوان پشت‌گوش را می‌بینیم. درمان در این موارد آنتی‌بیوتیک است و در صورت تشکیل آبسه لازم است آبسه تخلیه شود.
در کودکان زیر دو سال تجمع مایع به دلیل عفونت گوش بسیار شایع است و جزو عوارض شایع این عفونت است. این جمع‌شدن مایع در گوش میانی ممکن است مزمن شود و هفته‌ها تا ماه‌ها بعد هم ماندگار شود؛ اما در بیشتر موارد نهایتاً تا سه ماه بعد، این مایع برطرف می‌شود. تجمع مایع در گوش میانی مخصوصاً اگر مزمن شود می‌تواند شنوایی کودک را تحت‌تأثیر قرار دهد و باعث افت شنوایی شود.
اگر کودکی به‌صورت مزمن به عفونت گوش میانی مبتلا شود، کاهش شنوایی داشته باشد و تجمع مزمن مایع در گوش میانی داشته باشد، با صلاح دید پزشک متخصص گوش و حلق و بینی گاهی لازم است جراحی شود و لوله‌ای برای تعادل هوا در گوش او گذاشته شود. این لوله مانع آسیب به پرده گوش می‌شود و در مواقع سرماخوردگی تخلیه مایع گوش میانی را راحت‌تر می‌کند.
چگونه از عفونت گوش میانی در کودکان پیشگیری کنیم؟
- تغذیه با شیر مادر بهتر است؛ زیرا شیشه شیر کودک شما را مستعد عفونت گوش میانی می‌کند.
- هرگز در محیط خانه سیگار نکشید.
- اگر کودک شما مکرراً مبتلا به عفونت گوش میانی می‌شود باید برای پیشگیری آنتی‌بیوتیک طولانی‌مدت مصرف کند.
- واکسیناسیون می‌تواند از بیماری‌هایی که احتمال عفونت گوش میانی در کودکتان را بیشتر می‌کند پیشگیری کند. واکسن سالانه آنفولانزا و واکسن پنوموکوک برای کودکان مستعد عفونت گوش میانی توصیه می‌شود.
چگونه عفونت گوش میانی در کودکان را درمان کنیم؟
اولین خط درمانی توصیه شده، آنتی‌بیوتیک آموکسی‌سیلین است. در هر کودکی که با شروع ناگهانی تب و گوش‌درد باشد بهتر است طبق نظر متخصص آنتی‌بیوتیک شروع شود. اگر سه روز متوالی به‌صورت منظم آموکسی‌سیلین مصرف شد؛ اما کودک بهتر نشد به‌احتمال زیاد میکروبی که باعث عفونت شده نسبت به آموکسی‌سیلین مقاومت دارد و در این موارد از آنتی‌بیوتیک قوی‌تر اموکسیلیسیلین‌کلاولانات استفاده می‌شود. امروزه به دلیل مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک در ایران متأسفانه مقاومت آنتی‌بیوتیکی بسیار زیاد است و آموکسی‌سیلین فایده‌ای ندارد و متخصصان ترجیح می‌دهند از همان ابتدا آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌تر را امتحان کنند.
داروهای ضد احتقان و آنتی‌هیستامین‌ها هیچ تأثیری روی عفونت گوش میانی کودکان ندارند. در این کودکان باید حواسمان به تب باشد و داروی کنترل‌کننده تب نیز استفاده کنیم.
جمع‌بندی
عفونت گوش میانی در کودکان یکی از بیماری‌های شایعی است که بسیاری از موارد، علت مراجعه شما به متخصص اطفال است. علائم عفونت گوش میانی در کودکان معمولاً غیراختصاصی و شامل تب و بی‌قراری و خوب شیرنخوردن است؛ اما در کودکان بزرگ‌تر گاهی درد گوش نیز بیان می‌شود. درصورتی‌که عفونت گوش میانی حاد با شروع ناگهانی همراه با تب ناگهانی دارد.
عفونت گوش میانی در کودکان معمولاً بعد از یک سرماخوردگی ساده و به دلیل تجمع عفونت در گوش میانی ایجاد می‌شود. برای تشخیص پزشک به کمک اتوسکوپ درون گوش را می‌بیند. اگر پرده گوش به دلیل عفونت آسیب‌دیده باشد احتمال ترشحات چرکی گوش نیز وجود دارد. بعد از تشخیص قطعی درمان به کمک آنتی‌بیوتیک مناسب با تجویز متخصص اطفال انجام می‌شود.