بیماری ام اس نوعی بیماری خود ایمنی است. خود ایمنی به این معنا که بدن، سلول‌های خود را بیگانه تشخیص می‌دهد و به آن حمله می‌کند و با نابودی سلول‌های خود، علائم بیماری آغاز می‌شود.
دستگاه عصبی، بخشی از بدن است که با انتقال پیام، موجب هماهنگی بهتر بدن می‌شود. انتقال پیام در دستگاه عصبی توسط سلول‌های مخصوص عصبی به نام نورون انجام می‌شود. نورون‌ها واحدهای انتقال‌دهنده پیام در بدن هستند. نورون‌ها نوعی سلول هستند که برای کارشان، تخصصی طراحی شده‌اند. نورون‌ها توسط گیرنده‌هایی پیام را می‌گیرند و به هسته خود می‌برند و توسط بخش‌هایی پیام را انتقال می‌دهند. دور نورون‌ها، از ماده‌ای به نام میلین پوشانده شده است. میلین، باعث سرعت بخشیدن به انتقال پیام در نورون می‌شود. اگر میلین نباشد و یا تخریب شود، پیام‌های عصبی در بدن با سرعت بسیار آرام‌تری منتقل می‌شود.
در بیماری ام اس، سلول‌های ایمنی بدن، به میلین اطراف نورون‌ها حمله می‌کند و آن را تخریب می‌کند و به این شکل، سرعت هدایت پیام‌های عصبی مختلف در بدن را کند می‌کند.
شیوع ام اس چقدر است؟
این بیماری در زنان دو برابر مردان شایع‌تر است.
سن ابتلای به ام اس بین ۲۰ تا ۴۰ سالگی است و خارج از این رده سنی این بیماری کمتر اتفاق می‌افتد.
در کل جهان، شیوع ام اس در نقاط دورتر از خط استوا بیشتر است.
علت بیماری ام اس چیست؟
عوامل مختلف ژنتیکی، محیطی و ایمنی در بروز ام اس نقش دارند.
مطالعات نشان داده است که ام اس در دوقلوهای همسان و خواهر و برادرهای مبتلا بیشتر مشاهده می‌شود. پس به این نتیجه می‌رسیم که بیماری ام اس، می‌تواند یک بیماری ژنتیکی نیز باشد.
عوامل محیطی نیز در بروز بیماری موثرند، برای مثال، سفید‌پوستان احتمال ابتلای بیشتری به ام اس دارند.
بعضی بیماری‌های ویروسی مانند سرخک، تبخال، زونا و آنفولانزا ممکن است در این بیماری نقش داشته باشند.
علائم بیماری ام اس کدامند؟
علائم این بیماری بستگی به محل تخریب میلین دارد. اگر این محل در مغز باشد علائم متفاوتی دارد و اگر در نخاع باشد نیز علائم متفاوت دیگری بروز می‌کند.
التهاب عصب چشمی
گاهی اولین علامت از بیماری می‌تواند علائم بینایی باشد که تمام این علائم به دلیل التهاب عصب بینایی یا به اصطلاح نوریت اپتیک است. فرد دچار کم‌بینی می‌شود. گاهی کاملا تار می‌بیند. دید رنگی به‌خصوص رنگ قرمز مختل می‌شود. ممکن است فرد در حرکات چشم دچار درد شود. تمام این علائم معمولا در یک چشم مشاهده می‌شود و بعد از یک یا چند هفته بهتر می‌شود. معاینه چشم در مبتلایان می‌تواند کاملا نرمال باشد. در هرصورت مشاهده علائم بینایی یک‌طرفه در طیف سنی ام اس و به‌خصوص در خانم‌ها که بعد از یک یا چند هفته خوب شود می‌تواند علامتی از ام اس باشد.
ضعیف شدن اندام‌ها
ضعیف شدن اندام‌ها به‌طور شایع در بیماری ام اس مشاهده می‌شود. این ضعیف شدن می‌تواند به‌صورت یک‌طرفه و درگیری یک اندام یا هر چهار اندام و هر چهار دست و پا همزمان باشد یا فقط پاها را درگیر نماید. ضعیف شدن به این معنا است که برای مثال پاهای فرد، توان قبل را ندارد، سست شده است و عضلات دچار اسپاسم و سفتی مکرر می‌شوند. رفلکس اندام‌ها افزایش پیدا می‌کند و علامت بابینسکی مثبت می‌شود. (علامت بابینسکی چیست؟ وقتی با یک خودکار زیر انگشتان پا خطی بکشیم به‌طور ناخودآگاه باید انگشتان پا جمع شود. اگر انگشتان پا باز شوند، به این علامت بابینسکی می‌گوییم و می‌تواند نشان دهنده مشکلاتی در سیستم عصبی از جمله ام اس باشد.)
خستگی
خستگی بدون دلیل و زودتر از حد معمول از علائم شایع این بیماری است. البته خستگی به دلایل مختلفی می‌تواند به‌وجود آید اما در بیماران ام اس این خستگی زودرس بیشتر دیده می‌شود.
علامت‌های حسی
علائم حسی به‌طور شایعی در بیماران ام اس مشاهده می‌شود. می‌تواند به‌صورت احساس گزگز و مورمور شدن انگشتان و بدن باشد. احساس تورم و گرفتگی دست و پا به‌کرات توسط بیماران گزارش می‌شود. در نیمی از بیماران احساس درد در قسمت‌های مختلف بدن ذکر می‌شود. گاهی ممکن است حس بخشی از بدن کمتر شود یا از بین برود.
دید دوتایی
به‌علت فلج یکی از عصب‌های چشمی، این افراد دچار دوبینی می‌شوند.
اگر ضایعه ام اس، مخچه را درگیر کند، فرد علامت‌های تعادلی خواهد داشت و مشکل عدم تعادل در راه رفتن و گاهی حتی نشستن برایش مشکل می‌شود.
علامت‌های ادراری
بیشتر از ۹۰ درصد بیماران دچار مشکل دفع می‌شوند. این مشکل ممکن است به‌صورت احتباس ادرار و یبوست و یا تکرر ادرار باشد.
مشکلات حافظه
همانطور که گفتیم بیماری ام اس، دستگاه عصبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد بنابراین با درگیری بخش‌هایی از مغز می‌تواند مشکلاتی در حافظه، تجزیه تحلیل و تمرکز فرد ایجاد کند.
افسردگی
در بیشتر از نیمی از بیماران ام اس افسردگی شدید مشاهده می‌شود به‌طوریکه احتمال خودکشی در آنها بسیار بالا است و باید تحت نظر و مراقبت بسیار باشند.
گرما
بیماران ام اس تحملی به گرما ندارند و گرما می‌تواند علائم آنها را شدیدتر و بیماری‌شان را بدتر کند.
علامت لرمیت
زمانی که بیمار ام اس گردنش را خم کند و احساس نوعی برق گرفتگی در دست و پاهایش کند علامت لرمیت را نشان می‌دهد و نشان‌دهنده درگیری بخشی از نخاع توسط بیماری است.
علائم بسیار دیگری نیز از جمله سرگیجه و مشکلات جنسی ممکن است در بیماران مشاهده شود.
انواع بیماری ام اس
1.نوع عود کننده، بهبود یابنده:
در این نوع، بیماری به‌صورت حملات عود کننده به مدت بیشتر از ۲۴ ساعت و سپس بهبودی به مدت حداقل یک ماه مشاهده می‌شود.
2.نوع پیش‌رونده اولیه و ثانویه:
ام اس پیش‌رونده اولیه:
در این بیماران بدون حمله خاصی بیماری از ابتدا پیش‌رونده است و سیر سریع‌تری دارد و متاسفانه این نوع بیماران سریع‌تر دچار ناتوانی می‌شوند.
ام اس پیش‌رونده ثانویه:
در این نوع، ممکن است بدون وجود حمله، بیماری در حال بدتر شدن باشد. بیشتر موارد نوع عودکننده، بهبود یابنده در نهایت به این نوع تبدیل می‌شوند.
3.نوع پیش‌رونده، عودکننده:
در این نوع از بیماران از همان ابتدا، بیماری به صورت حمله‌های مختلف و پیش‌روی در بین حملات است.
تشخیص بیماری ام اس
تشخیص ام اس در واقع کار متخصص نورولوژی می‌باشد و این بیماران باید تحت‌نظر نورولوژیست باشند. تشخیص اصلی به کمک علائم و شرح‌حال بیمار است و از یافته‌های تصاویر ام آر آی و بررسی مایع نخاعی نیز کمک گرفته می‌شود.
چه زمانی متوجه می‌شویم بیماری ام اس نوع خوش‌خیم آن است و کندتر پیش می‌رود و یا حتی ممکن است متوقف شود؟
اگر فرد مبتلا خانم باشد، اگر شروع بیماری با علائم التهاب عصب چشمی باشد، اگر علائم بیماری قبل از ۴۰ سال شروع شده باشد، اگر تعداد حملات بیماری در سال‌های اول کم باشد و یا نوع بیماری بهبودیابنده، عودکننده باشد، همه اینها نشان‌دهنده سیر خوش‌خیم ام اس است.
چه زمانی می‌گوییم احتمالا بیماری ام اس سیر بدخیم دارد؟
اگر فرد مبتلا آقا باشد، علائم بعد از ۴۰ سالگی آغاز شود، بیماری با علائم مخچه‌ای و مشکلات تعادل شروع شود، بیماری نوع یکنواخت و پیش‌رونده ام اس باشد و شروع بیماری با علائم متفاوتی از درگیری همزمان چند قسمت دستگاه عصبی باشد همگی نشان‌دهنده بدخیمی بیماری هستند.
درمان بیماری ام اس
برای درمان ام اس از داروی کورتون تزریقی به‌مدت ۳ تا ۵ روز استفاده می‌شود. هدف تضعیف ایمنی بدن و کاهش حملات است. بعد از این مدت، کورتون خوراکی تجویز می‌شود. گاهی برای درمان مرحله حاد می‌توان از تعویض پلاسمای خون استفاده کرد. به این صورت، تمام فاکتورهای خونی که باعث حمله به میلین می‌شود برداشته می‌شوند و پلاسمای جدیدی به بیمار تزریق می‌شود.
نکته مهم این است که برای نوع پیش‌رونده اولیه بیماری ام اس هیچ درمان خاصی وجود ندارد.
