خواص جنسینگ موجب شده است که به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین گیاهان دارویی شناخته شود. هنوز در سراسر دنیا و به‌ویژه آسیا از گیاهان دارویی برای درمان انواع بیماری‌ها استفاده می‌شود. نرخ کاربرد این داروها همچنان در حال افزایش است. یک گونه منحصربه‌فرد مثل جنسینگ که در مکان‌های مختلف کشت می‌شود، می‌تواند تفاوت دارویی با بقیه گیاهان داشته باشد. جنسینگ حاوی جینسنوزیدهای فراوانی است که هر یک از آنها می‌توانند تأثیرات دارویی زیادی داشته باشند. گیاهی کوتاه با رشد آهسته که ریشه‌های گوشتی دارد و بسته به رشدش به سه دسته تازه، سفید و قرمز تقسیم می‌شود.
جنسینگ در بین مصرف‌کننده‌ها نوعی ماده انرژی‌بخش نیز محسوب می‌شود که اصطلاح آداپتوژن را درباره آن به کار می‌برند. به این معنا که مقاومت در مقابل فشارهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی را بالا می‌برد و موجب نشاط روحی و جسمی می‌شود. این گیاه سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها است و برای سلامت مغز، کنترل قند خون و کارکرد سیستم ایمنی بسیار مفید است. اما پیش از مصرف مهم است که درباره خواص جنسینگ اطلاعات بیشتری به دست آورده شود.
ترکیبات جنسینگ و انواع آن
خواص جنسینگ به ترکیب اصلی آن یعنی جینسنوزیدها مربوط می‌شود. پژوهش‌های منتشر شده درباره فعالیت دارویی این گیاه روی جینسنوزیدها متمرکز شده است. ترکیب مهم دیگر این گیاه جینتونین‌ها هستند. این گیاه از تنوع زیادی برخوردار است و معروف‌ترین آن امریکایی و آسیایی است. این دو جنسینگ انواع مختلفی از جینسنوزیدها را دارند که در شبه جینسینگ یا جینسینگ کاذب دیده نمی‌شود. خواص این دو نوع از نظر غلظت مواد فعال و تأثیراتی که روی بدن می‌گذارند با هم متفاوت هستند. می‌گویند که جنسینگ امریکایی خواص آرامش‌بخشی دارد و نوع آسیایی آن انرژی‌بخش است. در ترکیبات داروها بیشتر از نوع آسیایی استفاده می‌شود.
نوع امریکایی این گیاه در امریکای شمالی رشد می‌کند و اندازه‌ای کوچک‌تر دارد. سرخ‌پوستان از جنسینگ برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌کردند. از خواص جنسینگ به مفیدبودن برای رفع تشنگی، خستگی، خشکی دهان، مجاری تنفسی و درمان تحریک‌پذیری نیز می‌توان اشاره کرد.
انواع دیگری از جنسینگ هم وجود دارد که یکی از آنها نوع ژاپنی است که خواص کمتری دارد و ظاهر آن کوتاه‌تر است. سودو جنسینگ نوع کاذب است که به طور معمول برای انعقاد خون و تسکین دردها کاربرد دارد و خواصی متفاوت از نوع چینی دارد. جنسینگ سیبری از ریشه‌های خشک شده از یک خانواده به دست می‌آید و کیفیت و خواص پایین دارویی دارد و از بقیه ارزان‌تر است. جنسینگ هیمالیایی هم نوع دیگری است که برای درمان سوءهاضمه مفید است. جنسینگ با وجود انرژی‌بخش بودن موجب بالارفتن کارکرد بدنی نمی‌شود.
مکانیسم تأثیرات خواص جنسینگ در بدن
خواص جنسینگ همان‌طور که اشاره شد به ترکیبات آن بستگی دارد. جینسنوزیدها اجزای مهمی در این گیاه به شمار می‌روند که شامل گروه متنوعی از ساپونین‌های استروئیدی می‌شوند. این ترکیبات توانایی این را دارند که بی‌شمار بافت بدن را هدف قرار دهند و مجموعه‌ای از پاسخ‌های دارویی را تولید کنند. اما بیشتر مکانیسم‌های فعالیت جینسنوزیدها همچنان ناشناخته مانده است. ترکیبات جنسینگ تأثیرهای مختلفی را به وجود می‌آورند و یک جینسنوزید منفرد اقدام‌های مختلفی را در همان بافت شروع می‌کند. داروسازی کلی جنسینگ ساده نیست و درباره تنوع ساختاری جینسنوزیدها ارتباط ساختاری و عملکردی با استروئیدها مطالعه‌هایی انجام شده است.
تحقیقات مختلف بر روی جنسینگ نشان می‌دهد که دارای تأثیرات مفید مانند ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی است. جنسینگ پاناکس می‌تواند کارکرد روانی، ایمنی و شرایط مرتبط با دیابت را بهبود دهد. ظاهراً جنسینگ پاناکس به‌خوبی قابل‌تحمل است، اگرچه درباره مصرف هم زمان با بعضی از داروها مثل وارفارین داروهای خوراکی پایین‌آورنده قند خون، انسولین و فنل زین احتیاط‌های لازم باید صورت گیرد. از میزان نسبی جینسنوزیدها هم ممکن است برای افتراق میان گونه‌های پاناکس و مصرف درمانی آن استفاده شود. جینسنوزیدهایی که منحصر به گونه‌های پاناکس هستند، با فعالیت دارویی گونه‌های پاناکس در ارتباط‌اند و به‌عنوان ترکیبات نشانگر برای کنترل کیفیت استفاده می‌شوند. در ادامه درباره خواص جنسینگ اطلاعات بیشتری آورده شده است.
بیشتر بخوانید: آموزش طرز تهیه گرانولا در خانه
مهم‌ترین خواص جنسینگ
خواص جنسینگ به طور عمده از ترکیبات جینسنوزیدها ناشی می‌شود که به‌عنوان اصلی‌ترین ماده این گیاه تلقی می‌شوند. برخی این گیاه را شاه تمام گیاهان می‌دانند و معتقد هستند که در فارماکوپیا نقش مهمی دارد. آنها برای خواص درمانی قابل‌توجه آن ارزش زیادی را قائل هستند. از جمله خواص این گیاه می‌توان به ویژگی‌های ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی، ضد دیابتی، ضد چاقی، ضد حساسیت، ضد فشارخون، بهبود و تقویت حافظه و تقویت قوای جنسی اشاره کرد. ضمن این که متابولیسم و کارکردهای ایمنی و فشارخون را تعدیل می‌کند.
استفاده از مکمل‌های این گیاه بر کاهش خستگی اثرگذار است، اما همان‌طور که گفته شد بر عملکرد فیزیکی تأثیری ندارد. به‌طورکلی، خواص جنسینگ عبارت‌اند از بالارفتن سطح انرژی، کاهش استرس، بالارفتن عملکرد ورزشی و سیستم ایمنی بدن، کنترل سطح قند خون، بهبود عملکردهای ذهنی و ارتقای سطح عمومی سلامت بدن.
توضیحات بیشتر درباره مهم‌ترین خواص جنسینگ
خواص جنسینگ شامل موارد زیر می‌شود:
- جنسینگ ویژگی آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی دارد. ترکیبات درون این گیاه می‌توانند جلوی التهاب را بگیرند و مانع خرابی سلول‌ها بر اثر اکسیداسیون شوند. همین خصوصیت به درمان بیماری‌های مزمن کمک زیادی می‌کند.
- جنسینگ به کارکرد مغز دررابطه‌با حافظه، رفتار و حس و حال کمک می‌کند. ترکیبات جینسنوزید و ترکیب K از مغز در برابر آسیب‌های رادیکال آزاد محافظت به عمل می‌آورند. حتی می‌توانند استرس را از بین ببرند و در به بهبود افسردگی و اضطراب نیز مؤثر باشند.
- از جمله دیگر خواص جنسینگ می‌توان به این اشاره کرد که دارای ویژگی ضدباکتریایی، ضدقارچی و ضدویروسی است. همین خصوصیات منجر به بالارفتن سیستم ایمنی بدن می‌شوند.
- جنسینگ با خستگی مقابله می‌کند و موجب بالارفتن سطح انرژی می‌شود. این ویژگی در این گیاه به وجود پلی ساخاریدها و الیگوپپتیدها ارتباط دارد که موجب کم‌کردن استرس اکسایشی و تولید انرژی در سلول‌ها می‌شوند.
- مصرف جنسینگ می‌تواند موجب کاهش قند خون در افراد دیابتی یا غیردیابتی شود. زیرا کارکرد سلول‌های پانکراس را افزایش می‌دهد، تولید انسولین را تقویت می‌کند و جذب قند خون به بافت‌ها را بالا می‌برد.
نحوه مصرف جنسینگ
می‌توان به‌راحتی از خواص جنسینگ سود برد و آن را به برنامه غذایی اضافه کرد. ریشه‌های جنسینگ به شیوه‌های مختلفی قابل‌استفاده هستند. این گیاه به‌صورت خام هم مصرف می‌شود. البته امکان بخارپز کردن آن نیز وجود دارد. یک روش دیگر مصرف آن این است که می‌توان جنسینگ را با آب جوشاند و نوعی چای درست کرد. یعنی تکه‌های تازه جنسینگ را به آب اضافه کرد و چند دقیقه صبر کرد تا دم بکشد. می‌توان آن را به غذاهای مختلف مثل سوپ یا حتی سرخ‌کردنی نیز افزود. جنسینگ به شکل پودر، کپسول یا روغن در بازار موجود است.
میزان مصرف جنسینگ برای هر کسی به موقعیت او بستگی دارد. مصرف آن باید با دز کم شروع شود و به‌مرور افزایش یابد. در زمان تهیه جنسینگ باید به این نکته توجه شود که اصل باشد و حاوی دو تا سه درصد جینسنوزید باشد. هر فردی برای این که بداند با چه دزی مصرف را شروع کند و ادامه دهد باید با افراد متخصص مشورت کند.
برای بالارفتن جذب خواص جنسینگ آن را پیش از وعده‌های غذایی مصرف کنید تا به طور کامل از مزایای آن بهره ببرید. اما نباید با شکم خالی مصرف شود. جنسینگ به‌صورت تزریقی هم مصرف می‌شود. در مواردی که مصرف‌کننده دارای مشکلات و بیماری‌های جدی است، پیش از مصرف جنسینگ بهتر است با پزشک معالج خود مشورت کند تا دچار مشکل تداخل دارویی نشود.
عوارض مصرف جنسینگ
برای این که بتوان به‌خوبی از خواص جنسینگ بهره‌مند شد، لازم است که به‌اندازه مصرف شود. زیرا مصرف زیاد آن ممکن است عوارضی را به دنبال داشته باشد. رایج‌ترین عارضه جانبی مصرف این گیاه ایجاد مشکل در خواب است. به همین دلیل نباید آن را نزدیک زمان خواب مصرف کرد.
عوارض غیرمعمولی مثل نوسان فشارخون و ضربان قلب، تأثیرات هورمونی، هیپوگلیسمی، ناراحتی معده و روده، التهاب رگ‌های خونی، تغییرات قاعدگی در زنان، واکنش‌های آلرژیک و آسیب به کبد نیز بعد از مصرف آن گزارش شده است. سردرد و سرگیجه، بی‌قراری، عصبانیت و مشکلات عصبی و ذهنی از دیگر عوارض آن محسوب می‌شوند. برخی معتقد هستند که مصرف آن تا ۶ ماه بی‌خطر است. ولی مصرف زیاد آن می‌تواند به برخی مشکلات هورمونی منجر شود. در مواردی در برخی افراد واکنش‌های پوستی مثل بثورات و خارش‌های شدید نیز مشاهده شده است.
منع مصرف جنسینگ
درست است که خواص جنسینگ ثابت شده است، اما برای همه مفید است. در واقع، برخی افراد باید از خوردن و مصرف آن اجتناب کنند:
- مصرف جنسینگ برای زنان باردار خطرناک است.
- افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی مثل ام اس، لوپوس، آرتریت روماتوئید نیز نباید این گیاه را مصرف کنند. به دلیل این که جنسینگ کارکرد سیستم ایمنی را بالا می‌برد و ممکن است موجب تشدید این بیماری‌ها شود.
- به دلیل این که در لخته‌شدن خون تداخل به وجود می‌آورد، در زمان خونریزی نباشد مصرف شود.
- افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی باید بااحتیاط و مشورت با پزشک معالج خود برای مصرف جنسینگ اقدام کنند، زیرا در روز ابتدایی مصرف ممکن است بر ریتم قلب و فشارخون اثرگذار باشد.
- به دلیل تأثیراتی که خواص جنسینگ بر بی‌خوابی دارد، مصرف آن به افرادی که مشکل خواب دارند توصیه نمی‌شود.
