غربالگری نوزادان به معنی شناسایی زود هنگام مشکلاتی است که درمان مشخص دارند و در صورت شناسایی می‌توان از عوارض بعدی آن جلوگیری کرد. در تمام طول زندگی غربالگری‌های مختلفی با توجه به شرایط، سن، وضعیت زندگی برای هر فرد وجود دارد. غربالگری‌ها از زمان نوزادی و بدو تولد شروع می‌شوند و تا پایان عمر ادامه پیدا می‌کنند.
غربالگری نوزادی و کودکی اهمیت بالایی دارد زیرا می‌تواند بیماری‌های جدی را شناسایی کند و از اختلال عملکرد فرد در آینده پیشگیری کند. به همین منظور از زمان تولد غربالگری‌ها برای یک نوزاد شروع می‌شود. دانستن نوع این غربالگری‌ها برای والدین ضروری است زیرا با پیگیری دقیق هر غربالگری در زمان مشخصش باعث سلامت فرزند خود می‌شوند.
در حال حاضر در کشور ما ایران، برنامه غربالگری نوزادان به شرح زیر است.
غربالگری نوزادان در بدو تولد
در بدو تولد از نظر بینایی و شنوایی همه نوزادان بررسی می‌شوند. این تست‌های غربالگری ساده معمولا در بیمارستان انجام می‌شود و در صورت عدم انجام، در بیمارستان به والدین توصیه می‌شود برای این تست‌ها پیگیری کنند و نوزادشان را به مراکز مربوطه ببرند.
غربالگری دیگری که در بدو تولد انجام می‌شود بررسی شیر مادر و و کافی بودن آن است که همان روز اول در بیمارستان انجام می‌شود. روش صحیح شیردهی به مادر آموزش داده می‌شود. اینکه باید کل حاله سینه درون دهان نوزاد قرار گیرد و شیردهی از هر دو سینه به نوبت انجام شود. به‌کمک قطره‌های مناسب افزاینده شیر، شیر مادر بیشتر می‌شود. همه این موارد لزوم شیر مادر در تغذیه کودک را نشان می‌دهد. به دلیل اهمیت بالای این موضوع در همان بدو تولد از نظر کافی بودن شیر مادر غربالگری انجام می‌شود. مادری که شیر کافی دارد فرزندش آرام‌تر است و راحت‌تر و طولانی‌تر می‌خوابد.
غربالگری نوزادان در ۳ تا ۵ روزگی
در این دوره لازم است همه نوزادان توسط پزشک ویزیت شوند. پزشک از نظر تمیزی بند ناف نوزاد را چک می‌کند. بندناف باید بیرون از پوشک و خشک و تمیز باشد. پزشک کافی بودن ادرار را بررسی می‌کند.
وزن کودک چک می‌شود و از پاشنه پای نوزاد آزمایش خون و زردی گرفته می‌شود. آزمایش خون جهت بررسی بیماری‌های متابولیک گرفته می‌شود. بیماری‌های متابولیک می‌توانند باعث عقب ماندگی نوزاد و مشکلات بسیاری برای او شوند بنابراین تشخیص سریع‌تر این بیماری‌ها به جلوگیری از عوارض آن کمک می‌کند. ۳ تا ۵ روزگی زمان غربالگری زردی است. بیشتر موارد زردی نوزاد در این زمان به‌وجود می‌آیند.
گاهی علت زردی می‌تواند شیر مادر باشد. در صورت مشاهده زردی در معاینه، برای نوزاد آزمایش بیلی روبین درخواست می‌شود. عدد بیلی روبین نشان دهنده میزان زردی است که اگر بالای ۲۰ برود بسیار خطرناک است و می‌تواند باعث آسیب مغز نوزاد و عقب ماندگی ذهنی او شود و نیاز به اقدام و درمان فوری دارد. اگر بیلی روبین پایین‌تر باشد به تشخیص پزشک، نوزاد را زیر نور و دستگاه مخصوص زردی قرار می‌دهند تا اشعه دستگاه به درمان زردی کمک کند.
در ۳ تا ۵ روزگی نوزاد را درباره بیماری‌های ژنتیکی نیز بررسی می‌کنند و در صورت شک به بیماری ژنتیکی، پزشک نوزاد را به مرکز مناسب ارجاع می‌دهد.
غربالگری نوزادان در ۱۴ تا ۱۵ روزگی
در این زمان نوزاد برای شنوایی و بینایی غربالگری می‌شود.
غربالگری شیرخواران در ۳۰ تا ۴۵ روزگی
در این زمان مجددا شیرخوار غربالگری شنوایی می‌شود و تمام کودکانی که به‌صورت نارس به‌دنیا آمده‌اند از نطر بینایی هم غربالگری می‌شوند.
غربالگری شیرخواران در ۲ ماهگی
در این زمان کودکان از نظر بینایی، شنوایی و تکامل غربالگری می‌شوند. فرم‌ها و پرسشنامه‌های خاصی وجود دارند که توسط مراقبین سلامت پایگاه بهداشت در اختیار مادران قرار می‌گیرد. با پر کردن این فرم‌ها کودکان از نظر مشکلات تکاملی غربالگری می‌شوند و در صورتیکه از نظر تکامل عقب باشند به پزشک اطفال ارجاع داده می‌شوند.
غربالگری شیرخواران در ۴ ماهگی
در این زمان در صورت لزوم غربالگری شنوایی برای کودک انجام می‌شود. همچنین ۴ ماهگی زمان مناسبی برای غربالگری کم خونی و فقر آهن است. همه کودکان ممکن است دچار کم خونی فقر آهن شوند. برای درمان آن نیاز به مصرف قطره آهن دارند. بنابراین برای تشخیص زودتر این کم خونی در چهار ماهگی یک آزمایش خون ساده لازم است.
غربالگری شیرخواران در سنین ۶ و ۷ ماهگی
غربالگری مجدد بینایی و شنوایی لازم است. بین این سن تا یک سالگی ویزیت دندانپزشک جهت بررسی رویش دندان انجام می‌شود. توصیه می‌شود برای جلوگیری از پوسیدگی دندان بعد از هر وعده غذایی برای فرزند خود با مسواک انگشتی مخصوص سنش مسواک بزنید. همچنین در سن ۶ و ۷ ماهگی یک پرسشنامه توسط مادر پر می‌شود که کودک را از نظر تکامل بررسی می‌کند. این پرسشنامه‌های مخصوص را از پایگاه بهداشت محل زندگیتان تهیه کنید.
غربالگری شیرخواران در ۹ ماهگی
غربالگری شنوایی مجدد انجام می‌شود. درباره لزوم انجام دادن غربالگری‌های شنوایی و یا بینایی از پزشک خود مشورت بگیرید. همچنین در سن ۹ ماهگی یک سری بررسی‌های تکاملی روی کودک انجام می‌شود که او را از نظر میزان رشد درست بررسی می‌کند.
غربالگری شیرخواران در ۱۲ ماهگی
کودک مجدد از نظر سلامت دهان و دندان غربالگری می‌شود و آموزش‌های درست درباره مسواک زدن توسط دندانپزشک به مادر داده می‌شود. در این سن یک غربالگری مجدد برای فقر آهن داریم در صورتیکه غربالگری قبلی نرمال بوده و کودک مشکلی ندارد و یا آزمایش خون را به هر دلیلی به‌تازگی انجام داده است می‌تواند این آزمایش را انجام ندهد.
غربالگری شیرخواران در سن ۱۸ ماهگی
یک سری بررسی مجدد از نظر تکامل روی کودک انجام می‌شود. در هر بررسی باید پزشک چک کند که کودک مراحل تکاملی مخصوص آن سن را گذرانده باشد و در صورت عقب ماندن از هر مرحله تکاملی نیاز به بررسی بیشتر است.
غربالگری کودکان در ۲۴ ماهگی
یک بار دیگر دندان‌های کودک بررسی می‌شود و کودک از نظر تکامل سنجیده می‌شود.
برخی بیماری‌ها مانند اوتیسم می‌توانند کودک را از مرحله تکامل رفتاری و گفتاری عقب بیندازند که برای جلوگیری از آن باید درمان زودتر شروع شود و این غربالگری‌ها به درمان سریع‌تر و تشخیص زودتر بیماری‌های مهم کمک می‌کنند. بعد از دو سالگی تا سن ۳ سالگی غربالگری خاصی برای کودک وجود ندارد. در سن سه سالگی فشارخون کودک اندازه‌گیری می‌شود و یک بار دیگر از نظر تکامل، دهان و دندان، بینایی و شنوایی غربالگری می‌شود.
کدام کودکان بیشتر مستعد کم خونی می‌شوند و باید برای غربالگری کم خونی مراجعه کنند؟
- کودکانی که در زمان تولد در NICU بستری شده‌اند.
- کودکانی که به پروتئین شیر گاو حساسیت دارند دچار دفع خون از دستگاه گوارش می‌شوند و بیشتر در معرض کم خونی هستند.
- هر کودکی که سوء تغذیه دارد.
- هر کودکی که شیر گاو را زیر سن یک سالگی خورده است.
- هر کودکی که قطره آهن برای او به‌صورت منظم استفاده نشده است.
- نوزادان نارس با وزن تولد کمتر از ۲۵۰۰ گرم لازم است در ۴ ماهگی از نظر کم خونی غربالگری شوند.
تمام کودکان سه ساله باید از نظر فشارخون غربالگری شوند و در صورتیکه فشارخونشان بالا باشد به متخصص اطفال ارجاع داده می‌شوند.
کدام کودکان مستعد فشارخون بالا هستند؟
- کودکی که زودتر به‌دنیا آمده است.
- وزن تولد بسیار کم یا سایر مشکلات که در بدو تولد در NICU بستری شده است.
- بیماری‌های ژنتیکی قلب که از بدو تولد وجود داشته و درمان نشده است.
- عفونت‌های ادراری مکرر
- دفع خون یا پروتئین در ادرار
- بیماری‌های کلیه
- سابقه خانوادگی مشکلات ژنتیکی کلیه، پیوند عضو یا پیوند مغز استخوان
- بدخیمی
- مصرف داروهایی که فشارخون را بالا می‌برند مانند کورتون
- بعضی بیماری‌ها که باعث افزایش فشارخون می‌شوند.
- افزایش فشار داخل جمجمه که با علائم استفراغ مکرر و سردرد صبحگاهی خود را نشان می‌دهد.
- هر کودکی که فشارخون بالای تشخیص داده شده از قبل دارد.
- هر کودک مبتلا به دیابت
- چاقی
درتمام موارد بالا به‌دلیل مستعد بودن به فشارخون حتما باید فشارخون چک شود و در صورت بالا بودن به متخصص اطفال ارجاع داده شود.
در صورتیکه به هر دلیلی در زمان مناسب هر غربالگری نتوانستید به پزشک مراجعه کنید در اولین فرصت مراجعه کرده و مراقبت‌های لازم را انجام دهید.
