هپارین نوعی داروی ضد انعقاد خون طبیعی است که می‌تواند در حملات قلبی و آنژین ناپایدار مورد استفاده قرار بگیرد. با توجه به مزایای هپارین، در این مطلب قصد داریم به برخی از موارد مصرف هپارین بپردازیم. امکان استفاده از این دارو به صورت تزریقی زیر پوست و یا داخل وریدی وجود دارد. همچنین این دارو می‌تواند به عنوان ماده ضد انعقادی در لوله‌های آزمایش خون و دستگاه‌های دیالیز نیز به کار رود.
چه زمانی هپارین تجویز می‌شود؟
داروی هپارین معمولاً برای افراد دارای شرایط پزشکی خاص و با هدف جلوگیری از تشکیل لخته‌های خون تجویز می‌شود. از مهم‌ترین موارد مصرف این دارو جلوگیری از رشد لخته‌های ایجاد شده قبلی در رگ‌های خونی است. افرادی که تحت اقدامات پزشکی خاص قرار دارند، می‌توانند با تزریق این دارو از لخته شدن خون تا حدودی جلوگیری کنند. اگرچه هپارین می‌تواند رشد لخته‌های قدیمی را متوقف کند، اما برای کاهش اندازه آن موثر نخواهد بود. در لوله‌های پلاستیکی مربوط به خونگیری نیز از هپارین در مقادیر کم و برای جلوگیری از تشکیل لخته‌های خونی استفاده می‌شود.
موارد مصرف هپارین کجاست؟
هپارین با توانایی کاهش لخته شدن خون و جلوگیری از تشکیل لخته‌های مضر درون رگ، به عنوان نوعی رقیق‌کننده نیز شناخته می‌شود. اگرچه چنین خاصیتی ندارد و امکان حذف لخته‌های خونی قدیمی را نخواهد داشت، اما از بزرگتر شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند. در ادامه برخی دیگر از موارد مصرف این دارو آمده است
- پیشگیری از ترومبو آمبولی وریدی و درمان آمبولی ریه
- استفاده در فیبریلاسیون دهلیزی به همراه آمپولیزاسیون
- استفاده در درمان انعقاد حاد و مزمن
- به کارگیری هپاتین در جراحی عروق و قلب برای پیشگیری از لخته شدن خون
- استفاده از هپاتین برای درمان و یا پیشگیری از ایجاد آمبولی شریان محیطی
- استفاده از هپاتین به عنوان داروی ضد انعقاد در دیالیز و انتقال خون
نحوه عملکرد داروی هپارین چگونه است؟
هپارین می‌تواند از طریق مهار یکی از فاکتور‌های انعقادی به عنوان داروی ضدانعقادی اثر کند. در صورتی که این دارو به صورت وریدی مصرف شود، به سرعت اثر کرده و حدود ۱۰ الی ۱۵ دقیقه پس از تزریق شاهد بروز اثرات آن خواهید بود. همچنین اثرات این دارو بین ۲ تا ۶ ساعت باقی می‌ماند.
موارد مصرف هپارین به صورت تزریق عضلانی
در موارد مصرف هپارین به شکل تزریق عضلانی ممکن است در ناحیه تزریق شاهد خون مردگی و هماتوم به همراه درد و تحریک شوید. از این رو بیشتر به صورت وریدی یا تزریق زیر جلدی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو دارای متابولیسم کبدی بوده و می‌تواند از طریق ادرار دفع شود. بهترین زمان برای مصرف هر دوز از این دارو پس از محاسبه زمان نسبی ترومبو پلاستین و یا شمارش گلبول سفید و ارزیابی آن مشخص خواهد شد. معمولاً پزشک معالج برای انجام این محاسبات از آزمایشات بیمار استفاده می‌کند. پزشک متخصص قلب می‌تواند برای تجویز این دارو اقدامات لازم را انجام دهد.
عوارض احتمالی هپارین در صورت تزریق
مصرف این دارو نیز می‌تواند مانند دیگر دارو‌ها همراه با برخی عوارض جانبی باشد. برخی از این عوارض شامل ایجاد کبودی، خونریزی طولانی‌تر، ایجاد درد یا قرمزی در محل تزریق، بروز واکنش‌های آلژیک و یا افزایش آنزیم‌های کبدی در نتایج مربوط به آزمایش آن خواهد بود. از دیگر عوارض جدی پس از تزریق هپارین می‌توان به ادرار قهوه‌ای، استفراغ خونی، سرفه خونی، خونریزی شدید، مدفوع تیره به عنوان نشانه خونریزی معده یا خونریزی‌های غیر منتظره اشاره کرد.
هشدار‌های مهم در موارد مصرف هپارین
این دارو می‌تواند در زمان مصرف باعث کاهش سطح پلاکت خون شود. این مورد با عنوان ترومبوسیتوپنی پس از مصرف هپاتیت شناخته شده و ممکن است به تشکیل لخته‌های خونی در ورید منجر شود. زمان تشکیل لخته‌ها نیز معمولاً چند هفته پس از قطع مصرف این دارو خواهد بود. به همین دلیل پزشک معمولاً پس از قطع مصرف، از طریق آزمایش، سطح پلاکت خون را بررسی خواهد کرد.
امکان خطر خونریزی جدی
یکی از هشدار‌های مربوط به موارد مصرف هپارین ایجاد خونریزی و کاهش توانایی بدن در ایجاد لخته خونی است. به همین دلیل در زمان مصرف هپارین قسمت‌های مختلف بدن راحت‌تر کبود می‌شوند. همچنین خونریزی‌های ایجاد شده در بدن نیز ممکن است طولانی‌تر شوند. در برخی موارد نادر این وضعیت منجر به مرگ بیمار می‌شود. به همین دلیل توصیه می‌شود در زمان مصرف هپارین بهتر است خونریزی‌های غیرمعمول از لثه و بینی به صورت حاد و شدیدتر از حد طبیعی را به پزشک اطلاع دهید. در صورت وجود ادرار خونی یا مدفوع تیره و یا ایجاد لک قهوه‌ای در استفراغ به همراه سرگیجه یا ضعف نیز باید به پزشک مراجعه کرد.
ایجاد واکنش‌های آلرژیک بسیار شدید
یکی دیگر از هشدار‌های مربوط به مصرف هپارین ایجاد برخی واکنش‌های آلژیک شدید است که می‌تواند شامل لرز، تب، خارش، سوزش، تنگی نفس، تورم صورت، لب‌ها، گلو و حتی زبان شود. در صورتی که چنین واکنش‌هایی در بدن بیمار مشاهده شود باید سریعاً به اورژانس مراجعه کرد.
دوز مصرف و زمان آن به چه شرایطی بستگی دارد؟
معمولاً پزشک متخصص نحوه مصرف، میزان، فرم دارو و تعداد دفعات آن را با توجه به عواملی از قبیل سن بیمار، شرایط تحت درمان وی، پاسخ بیمار و شرایط او پس از تزریق اولین دوز، وضعیت و دیگر شرایط پزشکی وی تجویز می‌کند. تزریق این دارو برای درمان‌های کوتاه مدت استفاده شده و در صورت تزریق بیش از اندازه و خارج از دستورالعمل پزشک ممکن است با خطرات جدی همراه باشد. علاوه بر آن به هیچ وجه نباید مصرف دارو را به طور ناگهانی قطع کرد. زیرا امکان تشکیل لخته خون و یا بدتر شدن لخته خون فعلی وجود دارد.
با توجه به موارد مصرف هپارین، مصرف هر دوز این دارو طبق برنامه ضروری است. زیرا مقدار مشخصی از هپارین باید همیشه در بدن وجود داشته باشد. همچنین افزایش بیش از حد آن درون بدن می‌تواند به خونریزی منجر شود. علائم مصرف بیش از اندازه این دارو نیز شامل سردرد، ضعف و سرگیجه، وجود خون درون ادرار، استفراغ و یا سرفه به همراه واکنش‌های آلژیک جدی خواهد بود.
در موارد مصرف هپارین چه نظارت‌هایی نیاز است؟
معمولاً پزشک از طریق آزمایش‌های مربوط به لخته شدن خون، میزان کارایی این دارو را درون بدن کنترل می‌کند. آزمایش‌های انجام شده می‌تواند دوز مناسب را انتخاب کرده و عملکرد برخی از اعضای بدن را نیز نظارت کند.
نظارت روی عملکرد کلیه
پزشک از طریق آزمایش روی عملکرد کلیه نظارت می‌کند. زیرا در صورت عملکرد نامناسب کلیه‌ها احتمال خطر خونریزی بیشتر خواهد بود. با نظارت روی فعالیت کلیه‌ها می‌توان بی‌خطر بودن این دارو را تشخیص داد.
نظارت روی عملکرد کبد در موارد مصرف هپارین
خطر خونریزی در صورت عملکرد نامناسب کبد بیشتر است. از این رو کنترل فعالیت کبد نیز از طریق آزمایش مشخص خواهد شد تا بتوان به بی‌خطر بودن این دارو اطمینان پیدا کرد.
بررسی علائم خونریزی از طریق شناسایی سطح پلاکت
برخی آزمایش‌های سطح پلاکت و هماتوکریت بیمار را بررسی می‌کنند که در آن خون پنهان شده در مدفوع بیمار نیز شناسایی شود.
چه کسانی از مصرف داروی هپارین منع شده‌اند؟
با توجه به موارد و دلایل مصرف هپارین، پزشک متخصص معمولاً قبل از تجویز این دارو برخی شرایط را در بیمار مورد بررسی قرار داده و سپس اقدام به تجویز این دارو می‌کند. در موارد مصرف هپارین، برخی شرایط می‌تواند مانع از مصرف این دارو توسط بیمار شوند. موارد مربوط به منع مصرف هپارین شامل موارد زیر است:
- دوران بارداری و شیردهی
- وجود حساسیت به برخی از دارو‌ها و مواد تشکیل دهنده آن
- وجود سابقه آسم، سکته مغزی یا خونریزی
- سابقه صدمات شدید به دستگاه عصبی مرکزی و بیحسی منطقه‌ای
- مشکلات مربوط به نخاع
- انجام جراحی‌های عمده
- مشکلات قلبی از قبیل اندوکاردیت باکتریال یا پریکاردیت
- وجود اختلالات خونی از قبیل پلاکت خون پایین یا هموفیلی
- بیماری‌های مربوط به فشار خون، کبد و کلیه
- وجود ضایعات فعال در قسمت گوارش تنفس و یا مجاری ادراری
حرف آخر
کلیه داروهای مصرفی علاوه بر مزایا و عوارض نیاز به تجویز پزشک داشته و برای عملکرد مناسب نیز باید در شرایط دمایی مختص خود نگهداری شوند. در این مطلب تلاش شد تا به موارد مصرف، برخی هشدار‌ها در زمان مصرف، موارد منع مصرف و نکات مهم در زمینه استفاده از هپارین بیان شود. بهتر است هنگام استفاده از این دارو، تحت نظر پزشک قرار گرفته و مصرف آن یا قطع مصرف آن را طبق نظر و مشورت پزشک انجام دهید.
در صورت نیاز به اطلاعات مفید و افزایش آگاهی در حوزه سلامتی و تندرستی، مجله سلامتی نبض می‌تواند ضمن ارائه منابع معتبر و محتوای مناسب، به عنوان منبعی معتبر برای معرفی دارو‌ها مورد استفده قرار بگیرد. هدف مجله سلامتی نبض گسترش اطلاعات، آموزش و افزایش آگاهی در زمینه تندرستی به صورت کاملاً رایگان است.
