کم کاری تیروئید یکی از بیماری‌های شایع در کشور ماست. عوارض کم کاری تیروئید، می‌تواند زندگی ما را تحت تاثیر قرار دهد و در تمام مسائل سلامتی و وزن ما تاثیر بگذارد. برای درک بهتر عوارض کم کاری تیروئید بهتراست این بیماری رابهتر بشناسیم.
غده تیروئید، غده‌ای در مقابل حنجره در جلوی گلوی ماست که با قورت دادن آب دهان بالا و پایین می‌شود و در افرادی که مشکل تیروئید دارند بزرگتر از حد نرمال دیده می‌شود. غده تیروئید هورمون‌هایی ترشح می‌کند که تاثیر زیادی بر متابولیسم و عملکرد سالم بدن دارند. باکاهش عملکرد هورمون‌های تیروئیدی بیماری به‌نام هیپوتیروئیدی یا همان کم کاری تیروئید اتفاق می‌افتد و افزایش عملکرد هورمون‌های تیروئیدی بیماری به‌نام پرکاری یا هیپرتیروئیدی ایجاد می‌شود.
علت ایجاد کم کاری تیروئید چیست؟
کم کاری تیروئید علل مختلفی دارد. شایع‌ترین علت آن کمبود ید است، مخصوصا در یک سری مناطق که به‌صورت اندمیک کمبود ید وجود دارد بیماری کم کاری تیروئید بیشتر مشاهده می‌شود.
نوع دیگری از کم کاری تیروئید وجود دارد که نوع ارثی آن است. به نوع ارثی کم کاری تیروئید، بیماری تیروئیدیت هاشیماتو می‌گویند. در این افراد آنتی‌بادی بر علیه سلول‌های تیروئیدی تولید می‌شود که باعث کاهش عملکرد تیروئید می‌گردد و از نوزادی تا تمام طول عمر باید داروی تیروئید مصرف کنند وگرنه به عوارض کم کاری تیروئید مبتلا می‌شوند.
کم کاری تیروئید می‌تواند به‌علت داروها باشد. افزایش بیش از حد ید توسط ماده حاجب حاوی ید و آمیودارون، داروی لیتیوم، داروی ضد تیروئیدی، p-آمینوسالیسیلیک اسید، اینترفرون آلفا، آمینوگلوتتیماید، مهارکنتده‌های تیروزین کیناز
گاهی به‌دلیل وجود پرکاری تیروئید داروهایی مصرف می‌شود که همین داروها عملکرد تیروئید را به‌شدت سرکوب می‌کنند و باعث کم کاری تیروئید می‌شود.
در ادامه هر نوع از کم کاری تیروئید را بررسی می‌کنیم و عوارض کم کاری تیروئید در هر نوع بیماری را بیشتر توضیح می‌دهیم.
کم‌کاری تیروئید مادرزادی یا تیروئیدیت هاشیماتو چیست؟
در هر ۴۰۰۰ نوزاد، یکی مبتلا به کم کاری تیروئید مادرزادی است. در مادرانی که به‌دلیل پرکاری تیروئید داروهای مهارکننده عملکرد تیروئید دریافت می‌کنند، عارضه کم کاری تیروئید بیشتر دیده می‌شود اما این مشکل گاهی موقت است و بعد از، از بین رفتن اثر داروها، عملکرد تیروئید به حالت طبیعی بازمی‌گردد. کم کاری تیروئید در ۸۰ درصد موارد به‌دلیل از بین رفتن تیروئید در نوزادی، در ده درصد موارد به‌دلیل خطاهای مادری در ساخت هورمون‌های تیروئیدی و ۵ درصد به‌دلیل وجود آنتی‌بادی برعلیه گیرنده‌های تیروئید است. این آنتی‌بادی باعث می‌شود هورمون‌های تیروئیدی ساخته نشوند و توسط مغز غده تیروئید تحریک نشود. کسانی که در خونشان این آنتی‌بادی را دارند برای همیشه به کم کاری تیروئید مبتلا می‌شوند.
عوارض کم کاری تیروئید مادرزادی چیست؟
بیشتر نوزادان هنگامی که به‌دنیا می‌آیند ظاهر طبیعی دارند و هیچ مشکلی در ظاهرآنها مشاهده نمی‌شود. کمتر از ده درصد نوزادان به عوارض کم کاری تیروئید مبتلا می‌شوند.
عوارض کم کاری تیروئید مادرزادی در نوزادان شامل موارد زیر است:
- زردی طول کشیده
- مشکل در غذا خوردن
- شل بودن عضلات که به آن اصطلاحا هیپوتونی می‌گوییم.
- زبان بزرگ
- فتق نافی
- تاخیر در بلوغ استخوان در طی رشد در آینده می‌تواند علامتی از کم کاری تیروئید باشد.
در کودکانی که به‌طور مادر زادی به کم کاری تیروئید مبتلا هستند، مشکلات و نقایص قلبی ۴ برابر دیده می‌شود.
اگر درمان کم کاری تیروئید مادرزادی به تاخیر بیفتد باعث بروز عوارض شدید مغزی و عقب‌ماندگی ذهنی در کودک می‌شود.
چگونه کم کاری تیروئید مادرزادی را تشخیص دهیم؟
همانطور که گفته شد عوارض کم کاری تیروئید مادرزادی بسیار شدید است و می‌تواند باعث عقب‌ماندگی کودک شود. بنابراین تشخیص به‌موقع و سریع این بیماری می‌تواند از بسیاری از عوارض کم کاری تیروئید جلوگیری کند. برای این موضوع آزمایش بررسی تیروئید جزو غربالگری‌های بدو تولد قرار گرفته است و همه نوازدان بعد از به‌دنیا آمدن از طریق آزمایش خونی که از پاشنه پا گرفته می‌شود از نظر یک سری بیماری‌های شایع متابولیک و همچنین تیروئید بررسی می‌شوند.
در این آزمایش سطح TSH بررسی می‌شود.افزایش TSH نشان‌دهنده کم کاری تیروئید است. در صورتیکه عدد TSH در غربالگری نوزادی مشکوک و بالا باشد، آزمایش خون وریدی که دقیق‌تر است گرفته می‌شود و در آن هورمون‌های تیروئیدی به‌خوبی بررسی می‌شود. بعد از تایید تشخیص کم کاری تیروئید نوزاد تحت نظر فوق تخصص غدد اطفال دارو دریافت می‌کند.
درمان کم کاری تیروئید مادرزادی چیست؟
برای درمان کم کاری تیروئید مادرزادی t4 که هورمون موثر تیروئیری است با دوز ۱۰ تا ۱۵ میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن نوزاد تجویز می‌شود و سپس با آزمایش خون دوره‌ای دوز دارو تنظیم می‌شود. هر چه درمان کم کاری تیروئید مادرزادی زودتر و سریع‌تر با دوز مناسب شروع شود احتمال کاهش سطح IQ و عوارض کم کاری تیروئید کمتر می‌شود.
کم کاری تیروئید به‌دلایل خود ایمنی چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
کم کاری تیروئید خود را به‌صورت گواتر (بزرگی غده تیروئید در جلوی گردن) یا در مراحل پیشرفته‌تر که غده تیروئید تحلیل می‌رود، به‌صورت تیروئید تحلیل رفته و آتروفی شده بروز می‌کند.
علت کم کاری تیروئید خود ایمن، ایمنی بدن بر علیه خودش است. زمانی که دستگاه ایمنی بدن به غده تیروئید حمله می‌کند، غده تیروئید را تخریب می‌کند و به تدریج این غده تحلیل می‌رود و ترشح هورمون تیروئیدی کم می‌شود و عوارض کم کاری تیروئید ایجاد می‌شود.
در مراحل ابتدایی که غده تیروئید تحلیل می‌رود به‌صورت جبرانی بدن شروع به افزایش ترشح هورمون تیروئید از بخش باقی مانده تیروئید می‌کند. ممکن است در آزمایشات کاهش هورمون تیروئید را نبینیم. اما به مرور زمان هورمون تیروئید کاهش پیدا می‌کند که به این مرحله کم کاری آشکار تیروئید می‌گوییم.
کم کاری تیروئید خود ایمن به‌دلیل ساخت آنتی‌بادی در بدن به‌نام anti tpo ایجاد می‌شود. اگر در آزمایش خون این آنتی‌بادی مثبت باشد به‌عنوان تایید تشخیص این نوع از کم کاری تیروئید است.
عوارض کم کاری تیروئید چیست؟
به ترتیب از بالا به پایین، علائم زیر بیشترین شیوع را در بیماران کم کاری تیروئید دارند:
- ضعف و خستگی
- خشکی پوست
- احساس سرما در بدن
- ریزش مو
- مشکل حافظه و عدم تمرکز درست
- یبوست که می‌تواند باعث افزایش وزن شود
- وزن بالا و کاهش اشتها
- تنگی نفس به‌دلیل تخریب عضلات تنفسی و تجمع مایع در اطراف ریه اتفاق می‌افتد
- خشونت صدا به‌دلیل تجمع مایع در میان تارهای صوتی می‌باشد
- افزایش خونریزی قاعدگی که به اصطلاح به آن منوراژی می‌گوییم
- پارستزی
- اختلال شنوایی
علائم کم کاری تیروئید به ترتیب شیوع به‌صورت زیر است:
- پوست بسیار خشک و زبر می‌شود
- نوک انگشتان و دست و پاها سرد می‌شود
- پف صورت و دست و پا
- ریزش موی منتشر و کچلی، یک سوم خارج ابوها ریزش مو پیدا می‌کند
- کاهش ضربان قلب
- تورم بدن
- رفلکس‌های تاندونی بدن با تاخیر شل می‌شود
- سندرم تونل کارپال که به‌دلیل التهاب و تنگی تونل تاندونی مچ دست، درد و گزگز انگشتان دست به‌وجود می‌آید، این علامت می‌تواند جزو عوارض کم کاری تیروئید باشد
- تجمع مایع در حفره‌های سروزی بدن مانند افیوژن پلور و افیوژن پریکارد
- از جمله عوارض کم کاری تیروئید،کاهش باروری و افزایش میزان سقط خودبخودی است. کم کاری تیروئید از طریق مکانیسمی خاص در بدن باعث افزایش هورمون پرولاکتین می‌شود. افزایش پرولاکتین بر کاهش باروری و سقط و مشکلات کاهش میل جنسی موثر است. یکی از عوارض کم کاری تیروئید ضعیف شدن عضله قلبی و کاهش قدرت انقباض قلب و کاهش ضربان قلب است. به‌دلیل کاهش ضربان قلب، خون‌رسانی به اندام‌های حیاتی کم می‌شود. بدن به‌طور خودکار با افزایش فشارخون سعی می‌کند خون‌رسانی را بیشتر کند پس فشارخون در کم کاری تیروئید بالا می‌رود. همچنین به‌دلیل خون‌رسانی به اندام‌های حیاتی، خون‌رسانی به پوست و انتهای اندام‌ها و انگشتان و دست و پا کمتر میشور انتهای اندام‌ها سردتر می‌شود.
- کم کاری تیروئید می‌تواند مغز و اعصاب را نیز تحت تاثیر قرار دهد. از جمله علائم آن می‌توان به فراموشی، جنون، عدم تعادل مخچه‌ای اشاره کرد.
عوارض کم کاری تیروئید خود ایمن در کودکان
کم کاری تیروئید خود ایمن معمولا در کودکان دیده نمی‌شود و اگر هم در کودکان این نوع کم کاری را ببینیم با مشکلات زیر همراهی دارد
- رشد آرام
- بلوغ دیرتر از همسن و سالان
- دیرتر رشد کردن دندان‌های دائمی
- میوپاتی و مشکلات عضلانی
- درصورت شروع قبل از سه سالگی می‌تواند باعث مشکل در هوش کودک شود
- گاهی کودک بی‌علامت است و تنها گریه غیر طبیعی دارد
- اشتهای کم
- یبوست و خشکی مو
چگونه کم کاری تیروئید را تشخیص دهیم؟
آزمایش تیروئید باعث تایید تشخیص می‌شود. در کم کاری تیروئید سطحTSH معمولا بالا و سطح T3و T4 پایین‌تر از حد معمول است.
در تیروئید خودایمن سطح آنتی‌بادی anti TPO نیز سنجیده می‌شود
عوارض کم کاری تیروئید که در آزمایش خون مشاهده می‌شود کدامند؟
کم کاری تیروئید می‌تواند مشکلات زیادی در متابولیسم طبیعی بدن ایجاد نماید که این مشکلات در آزمایش خون مشاهده می‌شوند:
- افزایش کراتین فسفوکیناز
- افزایش کلسترول یا چربی بدن
- افزایش تریگلسرید
- کم‌خونی که معمولا با درمان کم کاری تیروئید کم‌خونی هم درمان می‌شود.
چگونه جلوی عوارض کم کاری تیروئید را بگیریم؟
با تشخیص درست و به‌موقع و درمان کم کاری تیروئید می‌توانیم جلوی عوارض کم کاری تیروئید را بگیریم. درمان کم کاری تیروئید به‌کمک داروی لووتیروکسین انجام می‌شود. اگر غده تیروئید کاملا عملکرد خود را از دست داده باشد و هورمونی تولید نکند دوز جایگیزینی هورمون تیروئید حدود ۱۶ ماکروگرم به ازای هرکیلوگرم وزن بدن است. اما معمولا دوز لووتیروکسین را به‌کمک آزمایش‌های چکاپ دوره‌ای و سنجش دوره‌ای هورمون‌های تیروئیدی تنظیم می‌کنند.
تغییرات TSH در آزمایش خون به‌آرامی خود را نشان می‌دهد و لازم است بعد از هر گونه تغییر در دوز داروهای تیروئیدی، دو ماه بعد آزمایش تیروئید درخواست شود. زمانی که دوز داروی لووتیروکسین تنظیم شود، پیگیری بیماران کم کاری تیروئید به‌صورت بررسی سالانه TSH انجام می‌شود. اگر TSH به‌مدت چند سال ثابت و تحت کنترل باشد می‌توان آن را هر دو سال اندازه‌گیری کرد که این موضوع نیازمند پیگیری دقیق بیمار و مصرف منظم دارو است.
بهترین زمان مصرف قرص لووتیروکسین چه زمانیست؟
بهتراست داروی تیروئید را نیم ساعت قبل از صرف صبحانه و ناشتا مصرف کنید.
بهترین دوز قرص لووتیروکسین چیست؟
دوز لووتیروکسین به‌کمک آزمایش تیروئید تنظیم می‌شود و عدد مشخصی ندارد و برای هر کس مخصوص خودش است.
چه زمانی اثر لووتیروکسین کمتر می‌شود و لازم است دوز دارو را افزایش دهیم؟
- بیماری‌هایی که با اختلال جذب روده‌ای همراهند مانند سلیاک، جراحی روده کوچک
- درمان دارویی استروژن
- مصرف داروهایی مانند کلستیرامین، سولفات آهن، مکمل‌های کلسیم، مهارکننده‌های پمپ پروتون، لواستاتین، هیدروکسید آلومینیوم، ریفامپیسین، آمیودارون، کاربامازپین، فنی تویین و مهارکننده‌های تیروزین کیناز.
چه زمانی کم کاری تیروئید بدون علامت را درمان می‌کنیم؟
اگر در آزمایش کم کاری تیروئید را ببینیم، یعنی سطح TSH بالا باشد اما T3 T4 نرمال باشند به این حالت کم کاری تیروئید بی‌علامت می‌گوییم. در این افراد هورمون‌های تیروئیدی به‌دلیل افزایش TSH نرمال شده‌اند در واقع کم کاری تیروئید وجود دارد اما عوارض کم کاری تیروئید به‌دلیل واکنش بدن و بالا نگه داشتن هورمون‌های تیروئیدی، وجود ندارد. کم کاری تیروئید زمانی که هورمون‌هایT3 T4کاهش نداشته باشد درمان نمی‌شود مگر در شرایط زیر:
- افزایش سطحTSH بیشتر از ۱۰
- کم کاری تیروئید در مادر می‌تواند تکامل جنین را تحت تاثیر قرار دهد و حتی باعث زایمان زودرس شود بنابراین در مادران باردار باید این مشکل درمان شود
- در شخصی که آنتی‌بادی ANTI TPO مثبت دارد
- در شخصی که گواتر دارد (بزرگی تیروئید)
- بالا بودن لیپید و کلسترول و پرولاکتین در آزمایشات
- شخصی که اختلال در قاعدگی دارد خونریزی غیر طبیعی و نامنظم دارد
- آنژین قلبی
در مطلب فوق سعی کردیم انواع کم کاری تیروئید را توضیح دهیم تا بتوانید با دلیل علت بروز عوارض کم کاری تیروئید را درک کنید. به‌طور کلی انواع مختلفی از کم کاری تیروئید وجود دارد که به‌دلیل نقش مهم هورمون‌های تیروئیدی در سوخت و ساز بدن، تمام عملکرد بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. گاهی هم کم کاری تیروئید به‌دلایل ثانویه مانند یک سری جراحی‌ها ایجاد می‌شود برای مثال جراحی هیپوفیز می‌تواند باعث کم کاری تیروئید شود. بعضی حوادث و تروماها، کمبود هورمون‌های هیپوفیز، درمان با بکساروتن، بیماری‌های هیپوتالاموسی مثل تومورها و اختلالات ترشحی هیپوتالاموس نیز می‌توانند باعث کم کاری تیروئید ثانویه شوند.
کم کاری تیروئید به هر دلیلی ایجاد شده باشد، در کنار یافتن علت و بررسی آن داروی لووتیروکسین برای شما تجویز می‌شود تا از عوارض کم کاری تیروئید دور بمانید.
