عوارض چاقی می‌توانند بسیار آسیب‌زننده باشند. بدن ما سیستم خارق‌العاده‌ای از نظر ذخیره منابع غذایی دارد. در حقیقت مکانیسم بدن به‌گونه‌ای طراحی شده است که توانایی ذخیره انرژی و آزادسازی آن در مواقع گرسنگی را دارد. غذایی که می‌خوریم، مقداری انرژی آزاد می‌کند که انرژی حاصل از غذا همیشه به اندازه انرژی مصرفی روزانه ما نیست.
زندگی امروزه معمولا بی‌تحرک شده است و میزان بالایی از انرژی دریافتی از غذا، باید به صورت تریگلسرید در بافت بدن ذخیره شود. بخش ذخیره‌کننده انرژی بدن، بافت چربی است. بافت چربی انرژی بدن را به خوبی ذخیره می‌کند و در مواقع گرسنگی و کمبود انرژی، این انرژی ذخیره شده را آزاد می‌کند. بافت چربی می‌تواند برای چندین ماه انرژی ذخیره کند به‌طوری‌که انسان چند ماه گرسنگی را تحمل کند.
چاقی یا اضافه وزن، یکی از مشکلات بزرگ جوامع امروزی است. با تغییر سبک زندگی و تغذیه ما و گرایش بیشتر به سمت غذاهای فست‌فود، شیوع اضافه وزن و چاقی بیشتر شده است و بیشتر ما بدون آنکه خودمان متوجه باشیم با عوارض چاقی مواجه می‌شویم.
قبل از بررسی عوارض چاقی بهتر است تعریف درستی از چاقی داشته باشیم. چاقی یک معیار محاسباتی دارد و بسیاری از افراد ممکن است در ظاهر به دلیل قد بلندی که دارند چاق به نظر نرسند اما در معیار چاقی طبقه‌بندی شوند.
چاقی چیست؟
چاقی در حقیقت افزایش بافت چربی بدن است. هر چه انرژی دریافتی غذا بالاتر و تحرک کمتری داشته باشیم بافت چربی افزایش می‌یابد و این موضوع باعث افزایش چاقی می‌شود.
چاقی را بر اساس میزان BMI یا همان شاخص توده بدنی اندازهگیری می‌کنیم. فرمول محاسبه BMI به‌صورت زیر است:
BMI= وزن ÷ قد×قد
در این فرمول واحدهای محاسبه باید دقیق باشد. وزن به کیلوگرم و قد به متر در فرمول قرار می‌گیرد و با تقسیم وزن به مجذور قد یک عدد به دست می‌آید. به کمک این عدد میزان اضافه وزن سنجیده می‌شود و با توجه به میزان اضافه وزن، عوارض چاقی و درمان مشخص می‌گردد.
میزان طبیعی شاخص توده بدنی چقدر است؟
میزان طبیعی BMI ، بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۵ می‌باشد. کاهش این مقدار نشان‌دهنده لاغری و افزایش این عدد نشان‌دهنده اضافه وزن و چاقی است.
اگر شاخص توده بدنی بین ۲۵ تا ۳۰ باشد نشان‌دهنده اضافه وزن است.
اگر شاخص توده بدنی بالای ۳۰ باشد، نشان‌دهنده چاقی است.
تفاوت BMI زن و مرد چیست؟
اگر یک خانم با شاخص توده بدنی ۲۵ را با یک آقا با شاخص توده بدنی ۲۵ سنجیده شود، همواره میزان چربی بدن خانم بیشتر از آقا است. از نظر ژنتیکی، ساختار بدن خانم‌ها چربی بیشتری دارد و با وزن و قد مشابه، آقایان عضلانی‌تر هستند. این تفاوت‌ها به ژنتیک خانم‌ها و آقایان ارتباط دارد.
براساس تحقیقات، زمانی‌که BMI از عدد ۲۵ بالاتر می‌رود، واژه اضافه‌وزن خوانده می‌شود. با شروع اضافه وزن، مشکلات متابولیک و قلبی عروقی فرد بیشتر می‌شود. ریسک افزایش چربی خون و سکته قلبی و مشکلات سوخت و ساز بدن هم افزایش پیدا می‌کند. اما با بالاتر رفتن BMI و بالای ۳۰ رفتن آن، فرد مبتلا به چاقی شده است و عوارض چاقی بروز می‌کند. عوارض چاقی شامل فشارخون بالا و عدم تحمل گلوکوز و دیابت، باعث کاهش کیفیت زندگی افراد چاق می‌شود.
چه کسانی طبق فرمول بالا سنجیده نمی‌شوند؟
- بارداران
- ورزشکاران
- افراد دچار نقص عضو
- افراد دچار بیماری خاص
آیا محل توزیع چربی ارتباطی با شدت عوارض چاقی دارد؟
پاسخ این سوال مثبت است. اینکه چربی در کدام قسمت از بدن تجمع یابد، ارتباط بالایی با عوارض چاقی دارد. هر چه چربی تجمع‌یافته در شکم و پهلوها باشد، عوارض چاقی شدیدتر است و اگر چربی در باسن و اندام تحتانی تجمع یابد، عوارض چاقی کمتر بروز می‌کند.
آیا روش‌های دیگری به‌جز BMI ،برای محاسبه چاقی و چربی بدن وجود دارد؟
چربی بدن را با روش‌های مختلفی می‌توان اندازه گرفت. اما رایج‌ترین و معروف‌ترین روش BMI است. از جمله راه‌های سنجش چربی بدن می‌توان به آنتروپومتری (ضخامت چین پوستی)، دانسیتومتری، توموگرافی کامپیوتری (CT) ،تصویربرداری رزونانس مغماطیسی(MRI) و یا امپدانس الکتریکی است.
علت چاقی چیست؟
با وجود اینکه مکانیسم ساخت چربی و مصرف انرژی شناخته شده است اما علت مشخصی برای چاقی وجود ندارد و چاقی مجموعه‌ای از علل مختلف دارد. اما در یک جمله می‌توانیم بگوییم اگر ذخیره انرژی بیشتر از مصرف انرژی باشد باعث بروز چاقی می‌شود. اگر بخواهیم علل ایجاد کننده چاقی را بررسی کنیم، به‌صورت زیر طبقه‌بندی می‌شود:
۱. چاقی ارثی و ژنتیکی
وراثت یکی از مهم‌ترین عوامل موثر بر چاقی است. اگر دقت کرده باشید بیشتر افراد چاق از خانواده‌ای چاق متولد شده‌اند یا حداقل یکی از والدین آنها چاق بوده‌است. معمولا BMI دوقلوهای همسان مشابه یکدیگر است. تمام این موارد تاییدکننده این حقیقت است که چاقی به‌شدت ارثی و ژنتیکی است و در افراد مستعد ژنتیکی لاغر شدن سخت‌تر است.
۲. سندرم‌های ژنتیکی مرتبط با چاقی
برخی بیماری‌های ژنتیکی باعث چاقی می‌شوند. سندرم پرادر ویلی باعث ایجاد قد کوتاه، چاقی کل بدن، دست و پای کوتاه، ناباروری و عقب‌ماندگی ذهنی می‌شود.
سندرم لانس‌مون‌بیدل، باعث چاقی کل بدن، افزایش تعداد نرمال انگشتان و ناباروری می‌شود.
سندرم Ahlstrom’s، باعث چاقی تنه‌ای و مشکل ناباروری مردان می‌شود اما هیچ‌گونه عقب‌ماندگی ذهنی ایجاد نمی‌کند.
سندرم کوهنس، باعث چاقی تنه‌ای می‌شود. این بیماران تون عضلانی کاهش یافته دارند، دست و پای نازک دارند و به میزان خفیفی عقب‌مانده ذهنی هستند.
سندرم کارپنترز، با چاقی تنه‌ای و باسن همراه است، این بیماران تعداد انگشتان بیشتری دارند و با ناباروری مواجه می‌شوند اما عقب ماندگی ذهنی بسیار کمی دارند.
همانطور که مشاهده کردید، چاقی در سندرم‌های ژنتیکی خاصی وجود دارد که جزو علائم سندرم است.
۳. تاثیر محیط روی چاقی
علاوه بر ژنتیک، محیط و سبک زندگی تاثیر زیادی روی چاقی دارند. در دوران قحطی مشاهده شده است افرادی که ژنتیکی مستعد چاقی هستند لاغر شده‌اند. همچنین افزایش آمار چاقی در جوامع امروزی به تغییر عادت‌های غذایی ارتباط زیادی دارند.
نوع تغذیه هرجامعه، عادت‌های غذایی و عوامل فرهنگی جوامع مختلف، مواردی هستند که باعث بروز چاقی می‌شوند. مطالعات نشان داده است در جوامع صنعتی، چاقی در زنان فقیر شایع‌تر است و در کشورهای در حال توسعه، چاقی در زنان ثروتمند شیوع بیشتری دارد. همچنین هر چه خواب تنظیم نباشد وکمتر بخوابید، چاقی در شما شدیدتر می‌شود.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره قرص خواب و داروهای مسکن
۴. ارتباط چاقی با کم‌کاری تیروئید
یکی از علل ناشایع چاقی کم‌کاری تیروئید است. کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث چاقی شود اما جزء علل اصلی آن نیست. با انجام آزمایش TSH، کم‌کاری تیروئید تشخیص داده می‌شود. اما به یاد داشته باشید که چاقی ناشی از کم‌کاری تیروئید بیشتر به‌صورت تورم بدن است. اگر چاقی موضعی با افزایش شدید بافت چربی دارید باید به‌دنبال علت دیگری باشید.
۵. برخی تومورها و سرطان‌ها
بعضی تومورها و سرطان‌ها، هورمون‌هایی ترشح می‌کنند که می‌تواند محرک چاقی باشد. در نتیجه در کسانی‌که به‌طور ناگهانی در یک بازه زمانی مشخص چاق می‌شوند باید از نظر هورمونی بررسی شوند.
عوارض چاقی چیست؟
همانطور که گفته شد، شاخص توده بدنی بالای ۳۰ نشان‌دهنده چاقی است.
چاقی، همیشه با بیماری‌های متابولیک دیگر همراه است. افرادی که به چاقی مبتلا هستند، مستعد عوارض چاقی هستند. اگر اضافه وزن کنترل نشود و به محدوده چاقی وارد شود، عوارض چاقی می‌تواند کیفیت زندگی شما را به‌شدت پایین بیاورد.
در ادامه به بررسی دقیق عوارض چاقی می‌پردازیم:
۱. عوارض روانی چاقی
یکی از مهم‌ترین عوارض چاقی، عارضه روانی است. اگر شما هم مبتلا به چاقی هستید، حتما از مشکلات حاصل از آن رنج می‌برید. اینکه نمی‌توانید سایز لباس مورد علاقه خود را پیدا کنید، یا هر مدل لباسی که بخواهید را بپوشید، همیشه باعث کاهش اعتماد به نفس و حس افسردگی می‌شود. همه کسانی که به چاقی مبتلا هستند، از بدن خود رضایت کافی ندارند. این افسردگی و مشکلات روانی چاقی، منجر به کاهش میل جنسی نیز می‌شود.
۲. افزایش قند و مقاومت به انسولین
افزایش انسولین خون و مقاومت به انسولین، همیشه با چاقی ارتباط داشته است. تحقیقات زیادی روی علت بالا رفتن قندخون و همراهی دیابت با چاقی انجام شده است. افراد چاق، معمولا مواد شیرین بیشتری دریافت می‌کنند. این افزایش دریافت شیرینی و بالا رفتن قند خون، باعث افزایش ترشح هورمون انسولین در بدن می‌شود. اگر انسولین از یک حدی بیشتر ترشح شود، به‌صورت خودبخودی تعداد گیرنده‌های این هورمون کاهش می‌یابد و بدن به انسولین مقاوم می‌شود و دیگر انسولین باعث جذب قند خون نمی‌شود و این موضوع سبب بالارفتن قند خون می‌شود. هر چه قندخون بالاتر برود، چاق شدن سریع‌تر اتفاق می‌افتد و لاغر شدن و کاهش وزن سخت‌تر می‌شود و این مشکلات جزء شایع‌ترین عوارض چاقی هستند.
علت دیگر مقاومت به انسولین، بالا رفتن چربی موجود در خون است. هر چه چربی خون بالاتر باشد، همین اسیدچرب موجود در خون باعث اختلال عملکرد انسولین می‌شود. سلول‌های چربی مواد مختلفی ترشح می‌کنند که این مواد بر روی عملکرد طبیعی انسولین تاثیر می‌گذارد. وقتی چربی بدن بالا برود و چاقی ایجاد شود، تعداد مواد ترشحی سلول‌های چربی بیشتر شده و در عملکرد انسولین اختلال ایجاد می‌شود.
به علت تمام مواردی که گفته شد، مقاومت به انسولین از عوارض چاقی محسوب می‌شود و اغلب موارد با چاقی همراهی دارد.
چاقی، یکی از عوامل موثر در بروز دیابت است. اگر مبتلا به چاقی هستید، باید بدانید ۸۰ درصد افرادی که دیابت نوع دو دارند مبتلا به چاقی هستند.
اکنون سوالی که پیش می‌آید این است که برای افزایش حساسیت بدن به انسولین و جلوگیری از دیابت چه کنیم؟
بهترین راه حل، ورزش است. تنها چیزی که باعث افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین می‌شود همین ورزش کردن است که به تمام افراد توصیه می‌شود ورزش را در برنامه روزانه خود قرار دهند، فرقی ندارد که مبتلا به چاقی یا اضافه وزن باشند یا نباشند.
۳. اختلالات باروری
ناباروری و نازایی ارتباط زیادی با چاقی دارد و جزء عوارض چاقی محسوب می‌شود.
هر چه در آقایان بافت چربی بیشتر شود، هورمون‌های جنسی کمتر ترشح می‌شوند. در آقایانی که وزنشان بیشتر از ۱۶۰ درصد وزن نرمال باشد، هورمون تستوسترون که یک هورمون جنسی مردانه است کاهش می‌یابد و استروژن بدن آنها بیشتر می‌شود. این استروژن می‌تواند حتی باعث افزایش رشد بافت پستان آقایان شود و بزرگ شدن پستان را در بسیاری از آقایان چاق می‌بینیم.
خانم‌های مبتلا به چاقی، همواره دچار مشکلات قاعدگی و عدم تنظیم هورمونی بوده‌اند. خانم‌های چاق، از قاعدگی نامنظم، افزایش فاصله بین قاعدگی‌ها و کاهش روزهای قاعدگی شکایت دارند. از عوارض چاقی، همین بهم خوردن هورمون‌های تخمدانی و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است. از جمله درمان‌های اصلی مشکلات قاعدگی در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، استفاده از داروهای حساس‌کننده به انسولین و کاهش وزن است. در زنان چاق، مخصوصا چاقی پایین تنه، بالا رفتن هورمون استروژن را می‌بینیم که ریسک سرطان رحم بعد از یائسگی را بالا می‌برد. پس عوارض چاقی نه تنها باعث نازایی و مشکلات باروری می‌شود، بلکه حتی باعث سرطان رحم در سن بالا می‌شود.
۴. بیماری‌های قلبی عروقی
عوارض چاقی می‌تواند تمام قسمت‌های بدن را تحت تاثیر قرار دهد. مهم‌ترین عامل بروز بیماری‌های قلبی عروقی، چاقی است. چاقی با بالارقتن مقاومت به انسولین و افزایش فشارخون، رسوب چربی در دیواره عروق، باعث سکته قلبی، مشکلات عروق کرونری و نارسایی قلب می‌شود و افزایش مرگ و میر قلبی، حتی در BMI های کمتر از ۳۰ هم دیده می‌شود، اضافه وزن می‌تواند به خودی خود باعث مشکلات قلبی و سکته شود .
از جمله عوارض چاقی، فشارخون بالا است. اگر مبتلا به چاقی هستید بهتر است همین الان برای کنترل فشارخون خود اقدام کنید. دقت کنید فشارخون افراد چاق باید با دستگاه مخصوص با کاف بزرگ اندازهگیری شود و اگر کاف دستگاه فشارسنج کوچک باشد و سایز بازوی شما نباشد، فشارخون اشتباه نشان داده خواهد شد. این فشارخون باعث مشکلات قلبی می‌شود که با ورزش و کاهش وزن به‌راحتی قابل کنترل است. ورزش معجزه‌ای در کنترل فشارخون و بیماری‌های قلبی ناشی از چاقی ایجاد می‌کند.
۵. بیماری‌ریوی
چاقی و افزایش وزن، می‌تواند نفس کشیدن را سخت کند .شاید شما هم تجربه کرده باشید یا دیده باشید بیشتر افراد چاق ذکر می‌کنند که ورزش برایشان سخت است یا هنگامی که به نفس‌نفس زدن می‌افتند، دیگر نمی‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند. چاقی باعث کاهش ظرفیت دیواره قفسه سینه، بالا رفتن کار تنفسی، بالا رفتن تعداد تنفس طبیعی و کاهش حجم ریه می‌شود.
افراد مبتلا به چاقی، دچار آپنه انسدادی می‌شوند. آپنه به معنی قطع موقت تنفس در خواب است که می‌تواند گاهی خطرناک باشد. در افراد چاق این آپنه ناشی از انسداد راه تنفسی در خواب به‌علت مشکلات ریوی ناشی از چاقی است. فشارخون، می‌تواند حملات آپنه خواب افراد چاق را بیشتر کند.
بهترین راه حل برای تنگی نفس، آپنه و مشکلات ریوی ناشی از چاقی ،کاهش وزن است. حتی کاهش ۱۰ تا ۲۰ کیلویی وزن می‌تواند مشکلات ریوی ناشی از عوارض چاقی را به‌شدت کمتر کند.
۶. بیماری کبدی صفراوی
چاقی از دلایل اصلی کبدچرب غیر الکلی است. چاقی می‌تواند با آسیب به سلول‌های کبد و از بین بردن سلول‌های طبیعی کبد، باعث ایجاد کبد چرب شود که با افزایش درجه کبد چرب، به سمت سیروز کبدی می‌رویم. می‌دانیم که سیروز به معنی از بین رفتن کامل بافت و عملکرد کبد است و می‌تواند کشنده باشد و تنها درمان آن پیوند کبد است.
از عوارض چاقی، می‌توانیم به سنگ صفرا اشاره کنیم. هر چه چاقی بیشتر باشد، ترشح کلسترول به درون کیسه صفرا بیشتر می‌شود که باعث به وجود آمدن سنگ‌های کلسترولی می‌شود. از طرف دیگر کاهش وزن سریع و گرسنگی، در کنار رژیم‌های سخت، محرک به‌وجود آمدن سنگ صفراوی هستند. پس نه تنها چاقی باعث سنگ صفرا می‌شود، گرسنگی و رژیم شدید می‌تواند آن را تشدید کند.
۷. سرطان
چاقی ریسک بسیاری از سرطان‌ها را بیشتر می‌کند و در صورت بروز سرطان، پاسخ به درمان کمتر و مرگ و میر ناشی از سرطان در افراد چاق بیشتر است. در ادامه مطالعاتی که سرطان‌های شایع با مرگ و میر بالا در زنان و مردان نشان داده است بررسی شده‌اند:
چاقی در مردان باعث مرگ و میر زیادی در انواع سرطان‌های زیر می‌شود:
- سرطان مری
- سرطان کولون
- سرطان رکتوم
- سرطان پانکراس
- سرطان کبد
- سرطان پروستات
چاقی در زنان، باعث افزایش مرگ و میر در سرطان‌های زیر می‌شود:
- سرطان کیسه صفرا و مجاری صفراوی
- سرطان پستان
- سرطان اندومتر یا لایه داخلی رحم
- سرطان سرویکس یا دهانه رحم
- سرطان تخمدان
چاقی مرگ ناشی از سرطان در آقایان و خانم‌ها را بیشتر می‌کند و کاهش وزن، با کاهش ریسک سرطان همراه است.
۸. مشکلات استخوان و مفصل
چاقی، ریسک آرتروز استخوانی را بیشتر می‌کند. این عامل می‌تواند به دلیل وزن بالایی باشد که استخوان‌ها تحمل می‌کنند و این وزن بالا به مفاصل فشار زیادی وارد می‌کند. اگر به چاقی مبتلا هستید و دچار درد و التهاب مفصل شده‌اید حتما به پزشک مراجعه کنید. درمان اصلی آرتروز در این موارد کاهش وزن است.
۹. مشکلات پوستی
در افراد مبتلا به چاقی، چین‌های پوستی تیره و ضخیم می‌شوند که این تیرگی‌ها را آکانتوز نیگریکانس می‌نامیم. این تیرگی چین‌ها بیشتر در آرنج، گردن و فضاهای بین انگشتان مشاهده می‌شود. آکانتوزنیگریکانس نشان‌دهنده مقاومت به انسولین است و هر چه وزن کنترل شود، این تیرگی‌ها کمتر می‌شود. این چین‌های پوستی تیره، بسیار حساس هستند و پوست این مناطق، شکنندگی بیشتری دارد. شکنندگی و آسیب پوست در نواحی چین پوستی، ریسک عفونت قارچی پوستی را بیشتر می‌کند.
سخن پایانی
چاقی و اضافه وزن، مشکلات بسیاری را به‌وجود می‌آورد. عوارض چاقی به حدی گسترده است که تمام قسمت‌های بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند زندگی ما را به‌شدت بی‌کیفیت کند. چاقی، مقاومت به انسولین، دیابت، مشکلات روانی و افسردگی، بیماری قلبی، بیماری ریوی، ناباروری، مشکلات کبدی صفراوی، مشکلات استخوانی و پوستی و حتی سرطان را بیشتر می‌کند. یک اراده قوی همراه با درمان دارویی و ورزش به‌راحتی می‌تواند از تمام مشکلات جلوگیری کند و کیفیت زندگی شما را ارتقا دهد.
