هدف از درمان چاقی، بهترشدن شرایط زندگی و کاهش ریسک بیماری‌های همراه با چاقی است.
اگر شما از نظر شاخص توده بدنی یا BMI چاق به نظر می‌آیید، این صرفا به معنی نیاز شما به درمان چاقی نیست. در مطلب قبلی در مجله سلامتی نبض به طور مفصل درباره عوارض چاقی صحبت کردیم.
گام اول شروع درمان چاقی، تغییر سبک زندگی و اصلاح رژیم غذایی است. همیشه ابتدا باید سعی کنید ورزش کنید تحرک بالاتری داشته باشید و کالری کمتری دریافت کنید. بعد از اصلاح این موارد در صورتی که BMI بسیار بالا باشد و جواب نگیرید، باید به سراغ درمان‌های کمکی چاقی مانند دارودرمانی و یا جراحی برویم.
کدام بیماری‌ها با درمان چاقی و کاهش وزن بهبود می‌یابند؟
یک سری بیماری‌ها وجود دارند که کاهش وزن می‌تواند کمک بسیاری در کنترل درمان آن کند و حتی مطالعات ثابت کرده کاهش وزن می‌تواند این بیماران را کاملا درمان کند. البته توجه داشته باشید کاهش وزن سریع خطرات بسیاری نیز دارد. سنگ صفراوی می‌تواند ناشی از کاهش وزن بیشتر از ۱.۵ کیلو در هفته باشد.
بیماری‌هایی که با کاهش وزن درمان می‌شوند:
- دیابت نوع دو کنترل نشده
- بالا رفتن تری‌گلسرید خون
- آپنه انسدادی در خواب
- تورم محیطی علامت‌دار بدن
۱. رژیم درمانی
درمان چاقی در مرحله اول به کمک اصلاح رژیم غذایی انجام می‌شود. همه ما درباره عادت‌های غذایی اشتباهی که باعث چاقی و اضافه وزن می‌شود تا حدودی اطلاع داریم. چاقی در واقع بیماری عدم تعادل انرژی است. هنگامی که انرژی دریافتی از غذا بالا باشد و مصرف انرژی پایین‌تر باشد باعث ذخیره انرژی به‌صورت چربی در سلول‌های چربی بدن می‌شود. بنابراین قدم اول در درمان چاقی، ایجاد تعادل انرژی در بدن است. باید بدانید چه مقدار انرژی مصرف می‌کنید و نسبت به همان مقدار انرژی که لازم دارید غذا دریافت کنید. این محدودیت دریافت غذا جلوی پیش‌روی چاقی را می‌گیرد.
برای مدیریت بهتر مصرف انرژی در بدن، باید ورزش کنید. ورزش باعث می‌شود انرژی دریافتی غذا باسرعت بیشتری مصرف شود و به سوختن چربی بدن کمک می‌کند. این چربی‌سوزی به دلیل آزادسازی انرژی برای ورزش انجام می‌شود.
هنگامی که برای درمان چاقی رژیم درمانی می‌گیریم، هدفمان کاهش روزانه کالری به اندازه ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلوکالری است. برای مثال اگر شما روزانه ۴۰۰۰ کیلوکالری انرژی از غذا دریافت می‌کنید نباید در عرض یک روز این میزان را به ۲۰۰۰ کاهش دهید و این کاهش باید به آرامی و روزانه ۵۰۰ کیلوکالری کاهش دریافت انرژی داشته باشید.
نکات زیر در اصلاح رژیم غذایی به شما کمک می‌کند:
- قطعات کوچکتر غذا را انتخاب کنید.
- از حجم بیشتری میوه و سبزی استفاده کنید.
- غلات دانه‌دار را به میزان بیشتری در رژیم غذایی خود قرار دهید.
- چربی گوشت را استفاده نکنید.
- لبنیات کم‌چرب مصرف کنید.
- تا جای امکان از مصرف غذاهای سرخ‌کردنی پرهیز کنید.
- از نوشیدنی‌های حاوی قند و شکر مصنوعی پرهیز کنید و بهتراست به‌جای هر نوع نوشیدنی دیگر آب بنوشید.
- حداقل دو بار در هفته ماهی با امگا ۳ بالا مصرف کنید.
- نمک غذای خود را به کمتر از ۲۳۰۰ میلی‌گرم در روز کاهش دهید.
- روزانه ۳ فنجان شیر مصرف کنید.
- روزانه کمتر از ۳۰۰ میلی‌گرم کلسترول مصرف کنید.
- دقت کنید باید ۲۰ تا ۳۵ درصد غذای روزانه شما را چربی تشکیل دهد. مصرف بیشتر از این میزان چربی باعث چاقی می‌شود.
- چربی اشباع رژیم روزانه شما باید کمتر از ۱۰ درصد کالری روزانه باشد.
رژیم غذایی روزانه خود را چگونه تنظیم کنیم؟
بهترین رژیم غذایی باید درصد مشخصی از کربوهیدرات، چربی و پروتئین داشته باشد. اگر ۴۵ تا ۶۵ درصد کربوهیدرات، ۲۰ تا ۳۵ درصد چربی و ۱۰ تا ۳۵ درصد پروتئین در رژیم غذاییمان باشد، همیشه وزن متناسبی خواهیم داشت.
قرار دادن فیبر در غذای روزانه اهمیت بالایی دارد به طوری که توصیه می‌شود در سنین بالای ۵۰ سال، آقایان روزانه ۳۸ گرم و خانم‌ها ۲۵ گرم فیبر مصرف کنند و در سنین زیر ۵۰ سال،۳۰ گرم فیبر روزانه برای آقایان و ۲۱ گرم برای خانم‌ها توصیه می‌شود.
چه رژیمی باعث لاغری در افراد چاق می‌شود؟
در ابتدای شروع رژیم غذایی، کاهش دریافت کالری عامل اصلی کاهش وزن است. با ادامه رژیم غذایی، رعایت نسبت چربی کربوهیدرات و پروتئین، کمک بسیاری به لاغری می‌کنند.
کدام غذاها کالری کمتری دارند؟
غذاهایی که دانسیته انرژی کمتری دارند، باعث احساس سیری بیشتر می‌شوند و با کنترل حس گرسنگی، باعث کاهش مصرف غذا می‌شوند و به دلیل کالری پایینی که دارند کمتر باعث افزایش وزن می‌شوند. این غذاها عبارتند از:
- سوپ
- میوه
- سبزیجات
- بلغور جودوسر
- گوشت لخم
کدام غذاها کالری بالاتری دارند؟
غذاهای زیر با کالری بالایی که دارند باعث اضافه وزن می‌شوند و بسیار بیشتر از انرژی که بدن شما لازم دارد به بدن انرژی می‌رساند:
- غذاهای خشک
- غذاهای پرچرب مانند چوب شور، پنیر، زرده تخم مرغ، چیپس سیب‌زمینی، گوشت قرمز
۲. ورزش چه نقشی در درمان چاقی دارد؟
شاید شما هم تجربه کرده باشید که هنگامی که ورزش در سطح متوسط می‌کنید، تاثیر چندانی روی کاهش وزن شما ندارد اما ورزش در کنار رعایت رژیم غذایی، می‌تواند به‌طور موثری باعث کاهش وزن شود.
تمام افراد بالغ و بزرگسال باید حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط یا ۷۵ دقیقه فعالیت با شدت زیاد انجام دهند. ترجیحا این فعالیت‌ها باید در زمان‌های ده دقیقه‌ای و در طول هفته تقسیم شود. اگر به‌دنبال کاهش وزن موثر و حفظ وزن کاهش یافته هستید، ۳۰۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط در هفته بسیار کمک کننده است.
منظور از ورزش و تحرک، می‌تواند هرگونه فعالیتی که باعث افزایش ضربان قلب شود نیز باشد. پیاده‌روی طولانی، پله، کار خانه و شرکت در ورزش‌های گروهی کمک بسیاری به سلامت قلبی عروقی شما می‌کند.
۳. داروهای مورد استفاده در درمان چاقی
اگر هم‌زمان با چاقی، بیماری‌های مرتبط دیگری نیز دارید و یا مدت زیادیست که رژیم غذایی و ورزش را انجام می‌دهید اما تاثیر چندانی در کاهش وزن شما نداشته است، می‌توانید با توصیه پزشک از دارو جهت لاغری استفاده کنید.
داروهای چاقی دو دسته هستند:
- داروهای مهارکننده جذب چربی
- داروهای کاهنده اشتها
داروهای انورکسیانت چگونه باعث لاغری می‌شوند؟
این داروها روی سیستم مرکزی بدن تاثیر می‌گذارند و باعث القای حس سیری و کاهش احساس گرسنگی می‌شوند. این داروها، روی هیپوتالاموس تاثیر می‌گذارند و باعث احساس سیری می‌شوند. در واقع داروهای انورکسیانت باعث افزایش آزادسازی نوراپی‌نفرین در مغز و کاهش بازجذب این ماده می‌شوند. انواع قرص لاغری با اثر کاهش اشتها:
۱. قرص لاغری فنترمین
شایع‌ترین انورکسیانت که مورد استفاده قرار می‌گیرد داروی فنترمین است. هر گونه قرص لاغری که از ماده آمفتامین مشتق شده‌باشد، می‌تواند باعث عوارض شدیدی شود از جمله عوارض قرص لاغری مشتق از آمفتامین:
- بی‌قراری
- بی‌خوابی
- خشکی دهان
- یبوست
- فشارخون بالا
- ضربان قلب بالا
۲. قرص لاغری دیگری که باعث کاهش اشتها می‌شود ،داروی PHEN/TPM است. این دارو تشکیل شده از فنترمین و توپیرامات که یک داروی ضدتشنج است. طی مطالعاتی که انجام شده توپیرامات داروی کنترل‌کننده تشنج است و لاغری یکی از عوارض جانبی این دارو است. از این دارو در ترکیب با فنترمین می‌توان به‌عنوان قرص لاغری در درمان چاقی استفاده کرد.
عوارض جانبی این دارو :
- گزگز دست و پا
- خشکی دهان
- یبوست
- بی‌خوابی
- شکاف کام
به‌دلیل بالا رفتن ریسک شکاف کام در جنین، این دارو در دوران بارداری منع مصرف دارد و هنگام تجویز آن باید برای مدتی از بارداری پیشگیری شود.
۳. لوکاسرین
این دارو با اثر روی سیستم عصبی بدن باعث کاهش اشتها و کاهش مصرف غذا می‌شود. طی مطالعات انجام شده عوارض جانبی این دارو بسیار کم و شامل سردرد، سرگیجه و تهوع می‌باشد.
بعد از سه ماه مصرف داروی لوکاسرین، وزن باید توسط پزشک شما کنترل شود. اگر حداقل ۵ درصد وزنتان را از دست نداده باشید لازم است دارو را قطع کنید.
داروهایی که باعث کاهش جذب چربی غذا می‌شوند کدامند؟
اورلی‌استات:
این دارو، یک داروی ساختگی مهارکننده لیپاز است. لیپاز همان آنزیم اصلی موثر در تجزیه چربی است. این دارو تمام آنزیم‌های معده و پانکراس که برای تجزیه چربی غذا مورد نیاز است را مهار می‌کند و به این شکل چربی غذا تجزیه نمی‌شود. دوز استاندارد اورلی‌استات ۱۲۰ میلی‌گرم است و به‌صورت روزی سه مرتبه تجویز می‌شود و با این دوز انتظار داریم حدود ۳۰ درصد چربی غذا جذب نشود. بعد از اینکه دارو قطع شود، ۴۸ تا ۷۲ ساعت طول می‌کشد تا چربی مدفوع به میزان طبیعی خود بازگردد.
داروی اورلی‌استات، هیچ گونه عارضه جانبی برای بدن ندارد زیرا میزان جذب آن بسیار کم است. عوارض جانبی مختصر گوارشی دارو شامل موارد زیر است:
- دفع گاز و نفخ
- احتباس یا دفع سریع مدفوع
- مدفوع چرب و روغنی
- افزایش دفع مدفوع
عوارض جانبی اورلی‌استات فقط در اوایل دوره درمان دیده می‌شود و به مرور زمان از بین می‌رود.
این دارو با کاهش جذب چربی، باعث کمبود ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین A و D و همچنین کمبود بتاکاروتن می‌شود. بنابراین در مصرف این دارو، استفاده از مکمل‌های ویتامین نیز توصیه می‌شود.
۴. درمان چاقی به کمک جراحی
جراحی، همیشه یکی از روش‌های پرریسک برای حل یک بیماری است. همیشه جراحی جزو انتخاب آخر ماست و پزشکان فقط در صورتی جراحی را در نظر می‌گیرند که راه بهتری وجود نداشته باشد.
در مورد چاقی هم قانون اصلی همین است. جراحی کاهنده حجم معده ، روشی است که به عنوان گزینه آخر درمانی در نظر گرفته می‌شود و اگر بیماری‌های همراه چاقی بسیار شدید و کشنده باشد و یا اضافه‌وزن بسیار زیاد باشد، جراحی راه اصلی درمان چاقی است. دو دسته از بیماران از جراحی چاقی سود میبرند:
۱.کسانیکه BMI بزرگتر یا مساوی ۴۰ دارند.
۲.کسانیکه BMI بزرگتر از ۳۵ دارند اما همراه با چاقی بیماری متابولیک دیگری مانند فشارخون و دیابت نیز دارند.
جراحی چاقی فواید بسیاری دارد. با وجود اینکه تحمل جراحی و عوارض بعد از عمل بسیار دشوار است، اما شاهد کاهش وزن چشم‌گیر کسانی که جراحی چاقی انجام داده‌اند هستیم. موضوع بحث ما از جراحی چاقی، جراحی معده است و جراحی لیپوساکشن به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
جراحی، تغییر زیادی در بدن ایجاد می‌کند. فواید جراحی معده برای لاغری:
- کاهش وزن
- کاهش بیماری‌های متابولیک همراه مانند فشارخون و دیابت
- افزایش سوخت‌وساز بافت چربی
- بهبود پاسخ‌دهی هورمون‌های گوارشی
جراحی معده می‌تواند باعث محدودیت معده و کوچک شدن معده شود و یا باعث کاهش جذب یک سری مواد غذایی شود و یا ترکیبی از کوچک کردن معده و کاهش جذب مواد غذایی باشد.
جراحی محدود کننده‌ی معده، میزان حجم دریافتی معده را محدود می‌سازند و سرعت تخلیه غذای معده را ثابت یا کاهش می‌دهد. یکی از روش‌های محدودکننده حجم معده، باندینگ قابل اصلاح معده است. با این روش از طریق لاپاروسکوپی، یک باند دور دریچه ورودی معده تعبیه می‌شود که سایز این باند قابل تغییر است. در واقع این باند از طریق یک سیستم به سطح پوست متصل می‌شود که با تزریق سالین به داخل آن، ورودی معده تنگ می‌شود و با تخلیه سالین ورودی معده مجددا گشاد می‌شود. در این روش نهایتا طی ۵ سال ۲۰ تا ۲۵ درصد وزن بدن کم می‌شود.
نوع دیگر جراحی کوچک‌کننده معده، جراحی اسلیو معده است که احتمالا نام آن را زیاد شنیده‌اید. در این روش، به صورت عمودی معده به دو قسمت تقسیم می‌شود و یک قسمت آن برداشته می‌شود و در واقع معده کوچکتر می‌شود. کاهش وزنی که بعد از جراحی اسلیو معده اتفاق می‌افتد بسیار بیشتر از کاهش وزن بعد از باندینگ معده است.
بعضی از روش‌های جراحی به‌صورت ترکیبی باعث کاهش وزن می‌شود و ترکیبی از جراحی محدود کننده معده به همراه جراحی ایجاد سوجذب است. این روش جراحی باعث کاهش ۳۰ تا ۳۵ درصدی وزن می‌شود.
عوارض جراحی برای درمان چاقی چیست؟
مرگ و میر ناشی از این جراحی آمار پایینی دارد به‌طوریکه حدودا کمتر از یک درصد بیماران بعد از جراحی فوت می‌کنند. عوارض جراحی ارتباط مستقیمی با نوع جراحی دارد، همچنین تجربه جراح، سن شما و بیماری‌هایی که همراه با چاقی دارید به‌شدت در عوارض جراحی موثرند. شایع‌ترین عوارض، مشکلات گوارشی از جمله تهوع و استفراغ است.ب عضی افراد بعد از جراحی، هرگز نمی‌توانند مجددا غذای جامد بخورند.
در کسانی که جراحی باندینگ قابل اصلاح معده انجام دهند، هیچ بخشی از معده برداشته نمی‌شود و تنها ورود مواد به معده کند می‌شود به همین دلیل هیچ کمبود مواد غذایی در این افراد حس نمی‌شود. اما جراحی محدودکننده معده یا جراحی که سوجذب ایجاد کند باعث کمبود مواد مغذی بدن می‌شود. از جمله این مواد مغذی، ویتامین B12 ، آهن، فولات، کلسیم و ویتامین D است. بنابراین درکنار جراحی، حتما باید تحت نظر یک متخصص تغذیه مکمل غذایی دریافت کنید.
همانطور که دیدید، چاقی و اضافه وزن درکنار عوارض شدیدی که دارد، درمان سختی دارد و به‌سختی عوارض چاقی کنترل می‌شود. پس پیشگیری از چاقی و پرخوری، همیشه نتیجه بهتری نسبت به درمان چاقی دارد. اگر با ورزش و رعایت رژیم غذایی صحیح وزن خود را کنترل کنید هرگز نیازی به درمان چاقی پیدا نمی‌کنید.
