حدود ۶ تا ۹ درصد بارداری‌ها، همراه با دیابت هستند. خطرات دیابت بارداری بر مادر و جنین را نمی‌توان انکار کرد. همان‌طور که می‌دانید در دوران بارداری، تغییرات زیادی در بدن ایجاد می‌شود. این تغییرات می‌تواند شرایط بدن را عوض کند و تأثیرات مختلفی روی بدن بگذارد. دیابت می‌تواند در دوران بارداری ایجاد شود و یا قبل از آن وجود داشته باشد. در فرد دیابتی، دیابت تأثیراتی روی بارداری می‌گذارد و همچنین بارداری، می‌تواند روی قند خون شخص دیابتی تأثیرگذار باشد.
برای مدیریت بهتر قند خون در دوران بارداری، بهتر است انواع دیابت در بارداری را بشناسید و فرق بین آنها را بدانید:
انواع دیابت در بارداری
شروع این نوع دیابت و عدم کنترل قند خون در دوران بارداری اتفاق می‌افتد. بعد از زایمان، قند خون معمولاً به حالت طبیعی بازمی‌گردد و نیازی به ادامه درمان دارویی نیست؛ اما اگر به دیابت بارداری مبتلا هستید باید خطرات دیابت بارداری را بدانید و قند خون را دقیق‌تر کنترل کنید. حتی اگر بعد از زایمان، دیابت برطرف شود، شما نسبت به سایر افراد بیشتر مستعد دیابت هستید.
دیابت ملیتوس نوع یک
این نوع از دیابت، از دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و به دلیل مشکل در تولید انسولین بدن، از همان ابتدا انسولین تزریقی تجویز می‌شود. یکی از عوارض شایع این نوع دیابت، کتواسیدوز است که باعث کما رفتن و مشکلات بسیاری در این افراد می‌شود. در این نوع از دیابت در دوران بارداری نیز باید مراقبت‌ها تحت‌نظر متخصص داخلی ادامه پیدا کند.
دیابت ملیتوس نوع دو
علت این نوع از دیابت، مقاومت به انسولین است. این نوع دیابت بیشتر در دوران بزرگسالی ایجاد می‌شود و در افراد چاق مشاهده می‌شود. رژیم غذایی و ورزش می‌تواند به درمان این نوع دیابت کمک بسیاری کند.
آیا سوخت‌وساز قند خون در دوران بارداری با افراد غیرباردار تفاوت دارد؟
اوایل حاملگی، تهوع و استفراغ بیشتر است و اشتهای شما کمتر است. به همین دلیل شما غذای کمتری می‌خورید؛ اما هرچه بگذرد، این تهوع کمتر می‌شود و عادت‌های غذایی شما تغییر می‌کند.
هورمون‌های مختلفی در دوران بارداری تولید می‌شوند که بر روی سوخت‌وساز مواد مختلف تأثیر می‌گذارند. هورمونی به نام لاکتوژن جفتی انسانی یا hPL ، از جفت تولید می‌شود. هرچه جفت بزرگ‌تر شود این هورمون نیز بیشتر تولید می‌شود. این هورمون بر سوخت‌وساز قند و اسید چرب تأثیر می‌گذارد و باعث ازبین‌رفتن چربی‌ها و بالارفتن اسید چرب آزاد می‌شود.
این فرایند باعث کاهش جذب قند خون می‌شود و هرچه قند خون کمتر جذب شود تجمع آن در خون بیشتر می‌شود. هرچه هورمون لاکتوژن جفتی بیشتر تولید شود، قند خون بالاتر می‌رود و بدن برای کاهش قند خون انسولین بیشتری تولید می‌کند. پس نیاز بدن به انسولین در طی بارداری بیشتر می‌شود. هورمون‌های دیگری نیز وجود دارند که اثرات کمتری دارند؛ مانند استروژن و پروژسترون. این هورمون‌ها نیز بر متابولیسم قند خون تا حدودی تأثیر گذارند.
هورمون دیگری که توسط جفت تولید می‌شود انسولیناز نام دارد. هورمون انسولیناز، انسولین را تخریب می‌کند و از بین می‌برد. پس همان‌طور که دیدید در بارداری علاوه بر افزایش قند خون، انسولین بیشتری نیاز است و هورمون‌های بارداری بخشی از انسولین تولیدی بدن را نیز تخریب می‌کنند؛ بنابراین کنترل قند خون مخصوصاً در موارد دیابت در بارداری بسیار دشوار است و همین موارد خطرات دیابت بارداری را افزایش می‌دهند.
یکی از مشکلاتی که در بارداری شایع‌تر است، دیابت کتواسیدوز است. دیابت کتواسیدوز یا کمای دیابتی با افزایش شدید قند خون و اسیدی شدن خون همراه است که در صورت تأخیر در تشخیص و درمان می‌تواند کشنده باشد و در دیابت نوع یک بیشتر دیده می‌شود.
در بارداری، جریان خون کلیه بیشتر می‌شود و قند زیادی از خون وارد کلیه می‌شود. این قند اضافی توسط ادرار دفع می‌شود؛ بنابراین در بارداری، دفع قند از طریق ادرار دیده می‌شود.
بیشتر بخوانید: راه جلوگیری از کوتاه قدی کودکان چیست؟
خطرات دیابت بارداری چیست؟
دیابت بارداری خطرات و عوارض زیادی برای جنین و نوزاد دارد. بعضی از خطرات دیابت بارداری برای جنین را در ادامه بررسی می‌کنیم:
۱. آنومالی‌های جنینی
جنینی که در بدن مادر دیابتی باشد ریسک بیشتری برای آنومالی و مشکلات ژنتیکی دارد به‌طوری‌که ۶ برابر سایر جنین‌ها مستعد آنومالی است. بیشترین آنومالی که در جنین مادران دیابتی مشاهده می‌شود، مشکلات قلبی، مشکلات سیستم عصبی مرکزی، مشکلات کلیه و مشکلات اندامی است.
یکی از فاکتورهایی که نشان‌دهنده کنترل قند افراد دیابتی است، hbA1C است که توسط آزمایش خون بررسی می‌شود. عدد hbA1C هرچه بیشتر باشد نشان‌دهنده آن است که شما طی ۳ ماه گذشته کنترل مناسبی روی قند خون خود نداشته‌اید. زمانی که عدد hbA1C بالاتر از ۹.۵ باشد، احتمال آنومالی در جنین ۲۲ درصد می‌شود.
۲. سقط خودبه‌خودی و مرده‌زایی
اگر مبتلا به دیابت هستید، در صورت عدم کنترل مناسب قند خونتان، در معرض خطر سقط خودبه‌خودی و بدون هیچ دلیلی هستید. اگر می‌خواهید از سقط خودبه‌خودی پیشگیری کنید، باید قند خون خود را دقیقاً کنترل کنید.
عدم کنترل قند خون می‌تواند جنین را داخل رحم بکشد و باعث مرده‌زایی شود.
به دلیل این خطرات دیابت بارداری، از هفته ۳۲ حاملگی مراقبت‌های دقیقی تحت‌نظر متخصص برای خانم باردار انجام می‌شود.
۳. ماکروزومی
یکی دیگر از خطرات دیابت بارداری ماکروزومی است. ماکروزومی همان رشد بیش از حد جنین است. اگر جنین وزن بیشتر از ۴ تا ۴.۵ کیلوگرم داشته باشد، ماکروزوم نام دارد. به دلیل ورود بیش از حد قند از طریق جفت به جنین مادران دیابتی، جنین این افراد ماکروزم می‌شود. برای جلوگیری از این اتفاق باید بررسی سریالی وزن جنین مادر دیابتی انجام شود. اگر وزن جنین بالای ۴.۵ کیلوگرم باشد، سزارین برای جنین در نظر گرفته می‌شود. در مادران دیابتی مشکلات زایمانی مانند عدم تناسب سر بچه و لگن و همچنین دررفتگی‌های کتف در نوزاد ماکروزوم بیشتر مشاهده می‌شود و برای پیشگیری از این خطرات دیابت بارداری بهتر است جنین‌های با وزن بالا سزارین شوند.
۴. پلی هیدرآمنیوس
مایع آمنیون، همان مایعی است که اطراف جنین را گرفته است. حجم مایع امنیون مقداری مشخصی دارد و بیشتر یا کمترشدن حجم آن می‌تواند بارداری را عارضه دار کند. افزایش حجم مایع امنیون بیشتر از ۲۰۰۰ میلی‌لیتر در مادران دیابتی، در ده درصد موارد اتفاق می‌افتد. هرچه حجم مایع امنیون بیشتر شود، رحم بزرگ‌تر می‌شود و این بزرگی رحم، خطر کنده‌شدن جفت و زایمان زودرس را بیشتر می‌کند. همچنین خطر مشکلات رحم بعد زایمان و خونریزی زیاد رحمی نیز بیشتر می‌شود. با سونوگرافی‌های دقیق پشت‌سرهم می‌توان افزایش حجم مایع امنیون را زودتر تشخیص داد.
سایر خطرات دیابت بارداری برای نوزاد و جنین چیست؟
اگر نوزاد مادران دیابتی را دیده باشید متوجه افت قند آنها شده‌اید. افت قند یکی از مشکلات شایع نوزادان مادران دیابتی است. در بارداری، قند خون بالای مادر دیابتی از جفت عبور می‌کند و باعث بالارفتن قند خون جنین می‌شود. جنین در واکنش به این مشکل انسولین بیشتری تولید می‌کند تا این قند خون را پایین بیاورد. بعد از تولد همچنان میزان تولید انسولین خون نوزاد بالا است؛ اما دیگر قند خون اضافه‌ای به بدن او وارد نمی‌شود و همین موضوع باعث افت قند نوزاد می‌شود. همچنین در نوزادان متولد شده از مادران دیابتی، بیلی‌روبین بالاتر، کلسیم کمتر و غلظت خون بیشتر است.
مشکل ریوی زمینه‌ای و سندرم ریوی بعد از تولد در نوزادان مادران دیابتی نسبت به سایر نوزادان بیشتر است.
خطرات دیابت بارداری برای مادر چیست؟
اگر قبل از بارداری مبتلا به دیابت نوع یک هستید احتمال دیابت کتواسیدوز یا کمای دیابتی در شما بسیار بالاتر از سایر افراد است. دیابت کتواسیدوز شرایطی خطرناک است که در آن قند خون بسیار بالا می‌رود و خون اسیدی می‌شود و در ادرار کتون دفع می‌شود. زمانی که مادر مبتلا به دیابت کتواسیدوز شود احتمال مرگ جنین بالا می‌رود؛ بنابراین بررسی دقیق جنین توصیه می‌شود.
یکی از خطرات دیابت بارداری افت قند خون است. افت قند خون در اوایل بارداری بیشتر دیده می‌شود و یکی از علل شایع این مشکل، عدم جذب کالری غذا به دلیل تهوع و استفراغ شدید است. افت قند مشکلی برای جنین ایجاد نمی‌کند؛ اما در صورت افت قند مادر باید سریعاً جهت برطرف‌کردن این مشکل اقدام کند.
مادران دیابتی، دوبرابر سایر مادران باردار مستعد فشارخون حاملگی یا پره اکلمپسی هستند. به دلیل خطر بالاتر فشارخون حاملگی آزمایش ادرار ۲۴ ساعته برای این مادران درخواست می‌شود تا عملکرد کلیه به‌درستی بررسی شود. اگر مادر دیابتی هستید که قبل از بارداری مشکل کلیه داشته‌اید، در بارداری ریسک اختلال عملکرد کلیه برای شما بیشتر است و باید تحت‌نظر متخصص دوره‌ای از نظر بیماری‌های کلیوی بررسی شوید.
دیابت و بالارفتن قند خون، باعث آسیب به چشم و بیماری چشمی می‌شود. در ۱۵ درصد موارد این مشکل چشمی در دوران حاملگی بدتر می‌شود و اگر درمان نشود می‌تواند باعث ازدست‌رفتن بینایی شود؛ بنابراین اگر مبتلا به دیابت هستید باید در سه ماهه اول حتی اگر علامت و مشکل بینایی ندارید، معاینه چشم شوید و هر زمانی هم که مشکل بینایی داشتید فوراً به چشم‌پزشک مراجعه کنید.
دیابت حاملگی در چه افرادی بیشتر دیده می‌شود و چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برخی عوامل هستند که خطر بروز دیابت در بارداری را بیشتر می‌کنند. اگر هرکدام از شرایط زیر در شما وجود دارد بهتراست درباره دیابت بارداری آگاهی داشته باشید تا آن را سریع‌تر تشخیص داده و درمان کنید:
- وجود دیابت در بارداری قبلی
- تولد نوزاد بالای ۴ کیلوگرم
- سقط خودبه‌خودی
- مرده‌زایی بی‌علت
- سابقه خانوادگی دیابت
- سابقه خانوادگی چاقی
غربالگری بررسی قند خون بارداری در هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام می‌شود. این آزمایش نیاز به ناشتایی ندارد. اگر قند خون طی این آزمایش بالای ۱۳۰ و یا ۱۴۰ باشد باید تست سه‌ساعته انجام شود. در این تست به‌صورت ناشتا، یک ساعت بعد از مصرف ۱۰۰ گرم گلوکوز و دو ساعت بعد تست خون انجام می‌شود. دو تست مختل در این آزمایش نشان‌دهنده دیابت بارداری است.
اگر تشخیص دیابت بارداری به‌موقع انجام شود و درمان شود، احتمال مشکلات بعدی مانند ماکروزومی جنین، خطرات مادری و سزارین و… کمتر می‌شود و خطرات دیابت بارداری کاهش می‌یابد.
