مننژیت در کودکان، التهاب مننژ است. مننژ یکی از پردههای اطراف مغزی است. مننژیت معمولاً به دلایل میکروبی و پس از یک سرماخوردگی و یا عفونت تنفسی اتفاق میافتد و البته شرایطی مانند ضربه نافذ به سر کودک و یا بعضی جراحیهای روی جمجمه میتواند باعث بروز مننژیت شود. تشخیص مننژیت به کمک نمونهگیری مایع مغزی نخاعی کودک از کمر است. بررسی آزمایشگاهی این مایع نخاعی به تشخیص عامل عفونت و درمان آن کمک بسیاری میکند.
بیشتر بخوانید: آلرژی در کودکان + تشخیص و درمان
مننژ چیست و در چه قسمتی از بدن قرار دارد؟
مغز و نخاع، دو بخش اصلی سیستم عصبی بدن هستند. مغز و نخاع استحکام موردنیاز برای مقابله با ضربه و آسیب را ندارند و بسیار نرم هستند؛ بنابراین لازم است تا توسط پوششی سخت، پوشانده شوند. جمجمه و ستون مهرهها، پوشش استخوانی هستند که مغز و نخاع را میپوشانند و آنها را از هرگونه آسیب محافظت میکند.
زیر جمجمه، سهلایه وجود دارد که دور مغز را گرفته است. خارجیترین لایه سختشامه، لایه میانی مننژ و لایه زیری که به مغز از همه لایهها نزدیکتر است نرمشامه نام دارد. اگر این لایه میانی که مننژ نام دارد به هر دلیلی ملتهب یا عفونی شود، از واژه مننژیت استفاده میشود و بهاصطلاح میگوییم فرد مبتلا به بیماری مننژیت شده است. مننژیت در کودکان جزو عوارض شایع بعضی از بیماریهای میکروبی است که باید سریعاً کنترل درمان شود. مننژیت بسیار مسری است و میتواند کشنده باشد.
عامل ایجادکننده مننژیت در کودکان چیست؟
مننژیت توسط عوامل مختلفی مانند ویروس، باکتری و قارچ ایجاد میشود. در بعضی شرایط حتماً باید از مایع مغزی نخاعی pcr گرفته شود تا علت تشخیص داده شود.
- میکروب: زمانی که مننژیت ایجاد میشود، میکروب وارد مننژ میشود و این میکروب از طریق مننژ وارد مایع نخاعی میشود. این مایع نخاعی اگر از کمر کشیده شود و آزمایش شود، میکروبها در آن مشاهده میشوند. در صورتی کشت مایع نخاعی مثبت میشود که عامل قارچ یا باکتری باشد.
- ویروس: اگر هیچ میکروبی در مایع نخاعی دیده نشود و علیرغم وجود مننژیت، مایع نخاعی استریل باشد، علت این مننژیت ویروس است. معمولاً ویروسها مننژیتی ایجاد میکنند که کشت مایع نخاعی منفی است.
- بعضی شرایط و بیماریها مانند بیماریهای خودایمنی نیز میتواند باعث مننژیت شود.
- گاهی مننژیت حاصل از یک درمان ناموفق است. برای مثال قبلاً تشخیص مننژیت و عامل میکروبی داده شده است اما درمان ناموفق انجام شده و مننژیت پابرجا مانده است؛ بنابراین بعد از درمان مننژیت اگر علائم همچنان باقیمانده بود لازم است مجدداً نمونهگیری شود.
- ویروس اوریون، یکی از عوامل شایع ایجادکننده مننژیت در کودکان است. در کودکانی که واکسیناسیون کاملی نداشتهاند عفونت با ویروس اوریون شایعتر است.
چه کودکانی بیشتر مستعد مننژیت هستند؟
- کودکان زیر یکسال بهطوریکه تب و تشنج و عفونت شدید داشته باشند. از این کودکان زیر یکسال لازم است نمونه مایع نخاعی گرفته و آزمایش شود.
- کودکانی که ایمنی ضعیفتری دارند.
- کودکانی که جراحی روی سر انجام دادهاند.
- کودکانی که سابقه ضربه به سر با ایجاد شکاف در سر داشته است.
- کودکانی که کمخونی داسیشکل دارند.
- کودکانی که در محلهای شلوغ زندگی میکنند؛ مانند مهدکودک، خوابگاه دانشجویی
مننژیت در کودکان چه علامتی دارد؟
کودکان معمولاً قبل از شروع نشاندادن علائم مننژیت، دچار یک عفونت تنفسی و علائم سرماخوردگی میشوند. سرفه، آبریزش بینی، خلط و تب از علائم اولیه شایع هستند، زیرا بیشتر عوامل ایجادکننده مننژیت همان ویروسهای تنفسی هستند. اما التهاب مننژ و یا مننژیت یک سری علائم مخصوص خود را دارد که درصورتیکه دو یا چند علامت زیر با هم دیده شود بهاحتمال زیاد کودک شما مننژیت دارد:
- سردرد
- بیقراری و تحریکپذیری کودک
- حالت تهوع و استفراغ
- بیحالی
- ترس از نور بهطوریکه کودک از محلهای روشن فرار میکند و در محلهای روشن بیقراری بیشتری دارد و در صورت قرارگیری در محیط تاریک آرامش بیشتری دارد.
- سفتی گردن بهطوریکه نمیتواند سر خود را خم کند و اگر سعی کنید گردن کودک را به جلو خم کنید متوجه این سفتی و خمنشدن گردن میشوید.
اگر کودک زیر یکسال باشد ممکن است علائم بالا بهخوبی در او مشاهده نشود و البته عفونت مننژ در کودک زیر یکسال بسیار شایعتر است؛ بنابراین هر عاملی مانند بیقراری کودک و یا خوب غذا نخوردن او مشاهده شود و یا افت هوشیاری دیده شود باید نمونه مایع نخاعی گرفته شود.
بعضی از علائم عصبی زیر، جزو علائم شایعی هستند که در صورت ابتلای کودک به مننژیت مشاهده میشوند:
- تشنج
- درد مفصل
- درد عضلانی
- عفونت خون
- شوک
- کما
- دانههای قرمز پوستی
مننژیت گاهی باعث بالارفتن فشار داخل جمجمه میشود؛ یعنی این تجمع عفونت داخل نخاع فشار داخل سر را بالا میبرد. علائم بالارفتن فشار داخل جمجمه موارد زیر است که در صورت وجود باید کودک برای درمان بستری شود:
- سردرد
- دوبینی
- استفراغ
- مردمکهای غیر قرینه
- افت ضربان قلب
- فشارخون بالا
- اپنه یا توقف تنفس نوزاد
تمام علائم بالا نشاندهنده شرایط خطرناک مننژیت در کودکان است که نیاز به بستری فوری و شروع درمان کودک دارد. گاهی همین نمونهگیری از نخاع و خارجکردن مایع نخاعی، درمان افزایش فشار داخل جمجمه محسوب میشود.
چگونه از بروز مننژیت در کودکان پیشگیری کنیم؟
بعضی از میکروبهای خاص هستند که بهاحتمال بیشتری باعث ایجاد مننژیت در کودکان میشوند. برای جلوگیری از مننژیت بهتر است واکسن این بیماریها بعد از دوماهگی تزریق شود.
واکسن چهار ظرفیتی ضد مننژیت نیز برای شرایطی که کودکی وارد محیط شلوغ و آلوده، مانند مهدکودک میشود و یا افراد نظامی که در محیطهای شلوغ زندگی میکنند و مسافرانی که به منطقه اندمیک مننژیت میروند، برای این افراد تزریق میشود.
اگر شما در ارتباط نزدیک با فردی بودید که به بیماری مننژیت مبتلا است، برای جلوگیری از ابتلا خود بهتر است دارو دریافت کنید. داروی توصیه شده جهت جلوگیری از مننژیت، ریفامپین، سیپروفلوکساسین و سفتریاکسون است.
عوارض مننژیت در کودکان چیست؟
اگر کودک شما بعد از دو روز شروع درمان بهتر نشد و یا بدتر شد لازم است مجدداً آزمایش بررسی مایع نخاعی انجام شود. حتی با درمان مناسب، یکی از عوارض شایع مرگومیر کودک است. در درصدی از کودکان یکسری عوارض بعد از ابتلای به مننژیت در کودک برجای میماند. این عوارض شامل موارد زیر است:
- ناشنوایی
- تشنج
- مشکل در یادگیری
- نابینایی
- عدم تعادل
- فلج
- تجمع مایع در جمجمه و بزرگی جمجمه که هیدروسفالی نامیده میشود.
همه کودکانی که به دلیل مننژیت تحت درمان بودهاند باید بعد از اتمام درمان بررسی شنوایی شوند.
اگر کودک شرایط زیر را دارد، احتمالاً عوارض مننژیت در او شدیدتر دیده میشود:
- سن کم
- مدت طولانی کودک بدون درمان مانده باشد
- تشنج
- کما
- شوک
- اختلالات سیستم ایمنی
مننژیت در کودکان چگونه درمان میشود؟
اساس درمان مننژیت به علت آن بستگی دارد. لازمه شروع درمانی درست، آزمایش مایع نخاعی و بررسی میکروبهای درون آن است. در محیط آزمایشگاه، مایع مغزی نخاعی کشیده شده آزمایش میشود و از نظر وجود میکروب بررسی میشود. سپس به کمک آزمایشهای خاص، مقاومت و یا حساسیت میکروبی نسبت به آنتیبیوتیکها سنجیده میشود. درمان آنتیبیوتیکی مناسب پس از آزمایشهای لازم برای کودک شروع میشود. درمان مناسب علاوه بر آنتیبیوتیک، کمک به خونرسانی مناسب مغز است.
باکتری شایعی که باعث مننژیت در کودکان میشود، استرپتوکوک پنومونیه نام دارد. این باکتری به بسیاری از آنتیبیوتیکهای روتین مانند پنیسیلین مقاومت دارد به همین دلیل قبل از آمادهشدن جواب آزمایش مایع نخاعی دو آنتیبیوتیک قوی مانند سفتریاکسون و ونکومایسین برای کودک تجویز میشود. اگر نوزاد زیر دوماه باشد، داروی آمپیسیلین نیز باید تجویز شود. بسته به اینکه کدام نوع باکتری بیماری را ایجاد کرده باشد، مدتزمان درمانی از پنج تا چهارده روز متفاوت است.
گاهی متخصص برای کاهش عوارض مننژیت مانند مشکلات شنوایی، از داروهای کورتونی مثل دگزامتازون استفاده میکنند. تحقیقات ثابت کرده کورتون میتواند عوارض مننژیت را کاهش دهد.
در کنار انجام تمام درمانهای لازم، درمان حمایتی نیز استفاده میشود. درمان حمایتی به معنای هرگونه اقدام لازم در شرایط خاص کودک است. مننژیت باید در بیمارستان و زمان بستری درمان شود. بیشتر درمانها تزریقی هستند. عوارضی مانند تشنج و کمای کودک به کمک درمان حمایتی و داروهای لازم درمان میشود.
هنگامیکه عامل ایجادکننده مننژیت در آزمایشها مشخص نشود، درمان مننژیت باتوجهبه سن کودک انجام میشود:
- در نوزادان زیر سی روز رژیم درمانی آمپیسیلین و سفوتاکسیم توصیه میشود.
- برای کودکان شیرخوار سی تا شصتروزه، آمپیسیلین بهعلاوه سفالوسپورین استفاده میشود.
- در بچههای بزرگتر از یک دارو سفالوسپورین بهعلاوه ونکومایسین استفاده میشود.
چه زمانی باید کودک را سریعاً به پزشک ببریم؟
- زمانی که کودک بیماری دارد که بهتر نشده است.
- زمانی که علائم کودک روزبهروز بدتر میشود.
- زمانی که کودک واکسنهایش را بهموقع دریافت نکرده است.
- زمانی که کودک با شخص مبتلا به مننژیت در ارتباط بوده است.
- زمانی که کودک سردرد، تهوع، سفتی گردن دارد.
- زمانی که نوزاد شما بیاشتها شده است، بیقرار و تحریکپذیر است و گریه او قطع نمیگردد.
- زمانی که کودک شما تشنج داشته است و یا بیحال شده است.
سخن پایانی
علائم مننژیت در کودکان بسیار متفاوت هستند. ممکن است فقط تب و بیقراری و کاهش اشتها، تشنج و تحریکپذیری و یا افت هوشیاری در کودکان بسیار کوچک باشد و یا در کودکان بزرگتر سردرد، تهوع، استفراغ و سفتی گردن هنگام خمشدن گردن به جلو باشد. پزشک برای تشخیص مننژیت معاینات خاصی انجام میدهد و در صورت شک بالا به مننژیت آزمایش نخاعی انجام میشود.
درمان مننژیت معمولاً به کمک بستری در بیمارستان و آنتیبیوتیک تزریقی انجام میشود.