اختلال شخصیت اجتنابی یک الگوی دائمی از رفتار مربوط به بازداری اجتماعی، احساس ناکافی بودن و حساسیت به طردشدن است که باعث بهوجودآمدن مشکلاتی در محل کار و روابط میشود.
این اختلال شخصیت با خجالت بیش از حد و حساسیت به انتقاد شدن توسط دیگران مشخص میشود و یکی از اختلالات شخصیت کلاستر و یا دسته C است که فرد درگیر اضطراب و ترس میشود.
این اختلال شخصیت غالباً با سایر مسائل سلامت روان مثل اختلالات اضطرابی، بهخصوص اضطراب اجتماعی مربوط است. افراد دارای این اختلال شخصیت الگویی از اجتناب و دوری به دلیل ترس از طردشدن یا تأییدنشدن نشان میدهند که این ترس برای آنها خیلی دردناک است.
مردان و زنان به طور کاملاً مساوی به این اختلال شخصیت مبتلا میشوند.
بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
علائم اختلال شخصیت اجتنابی یا دوریگزین
لیست زیر شامل علائم شایع مربوط به اختلال شخصیت اجتنابی است:
- نیاز به محبوبیت
- لذت نبردن از انجام کارها
- اضطراب از اینکه حرفها کارهایش اشتباه باشد
- اضطراب در موقعیتهای اجتماعی
- اجتناب از مخالفت و درگیری با دیگران (تمایل دارد مردم را راضی و خشنود نگه دارد)
- اجتناب از تعامل در محیط کاری و ردکردن ارتقای شغلی
- اجتناب از رابطههای صمیمی و نزدیک یا اجتناب از بیان احساسات صمیمی
- اجتناب از تصمیمگیری به دلیل ترس از اشتباهکردن
- اجتناب از قرارگرفتن در شرایطی که ممکن است طرد شوند
- اجتناب از موقعیتها و یا رویدادهای اجتماعی
- بهسادگی از طردشدن یا تأییدنشدن ناراحت میشوند
- خودآگاهی افراطی
- شکست در شروع ارتباطات اجتماعی
- رفتار ترسناک و پرتنش
- احساس ناکافی بودن
- حساسیت بیش از حد به ارزیابی منفی
- عدم قاطعیت
- عدم اعتماد به دیگران
- عزتنفس پایین
- تفسیر نادرست موقعیتهای خنثی بهعنوان یک موقعیت منفی
- نداشتن دوستان صمیمی / نداشتن شبکه اجتماعی از دوستان و آشنایان
- منزوی کردن خود
- بازداری اجتماعی
- عدم علاقه به انجام ریسک و امتحانکردن چیزهای جدید
- خودش را از لحاظ اجتماعی ناتوان و پستتر میبیند
- مراقب و هوشیار نسبت به نشانههای عدم تأیید و طردشدن است
۳ نشانه اول اختلال شخصیت اجتنابی، احساس ناکافی بودن، بازداری اجتماعی، و حساسیت بیش از حد و اضافی به طردشدن و انتقاد است.
تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی
اختلال شخصیت اجتنابی تنها میتواند توسط یک متخصص سلامت روان حرفهای و بر اساس معیارهای DSM 5 تشخیص داده شود.
پزشک خانواده میتواند اولین نفر متخصصی باشد که علائم را در فرد ببیند و باید بیمار را به یک روانپزشک، روانشناس، یا سایر متخصصین حرفهای سلامت روان ارجاع دهد.
معمولاً اختلال شخصیت اجتنابی در بزرگسالی تشخیص داده میشود؛ چرا که شخصیت کودکان درحالرشد و تغییر است و رفتارهایی مثل خجالتی بودن میتواند تجربیات نرمالی در دوره کودکی باشد که بعداً از بین میرود.
بر اساس DSM-5 فرد باید یک الگوی ثابت از اجتناب از ارتباط اجتماعی، بیش از حد حساسبودن به طردشدن و انتقاد، و احساس ناکافی بودن داشته باشد همانطور که با حداقل چهار مورد از معیارهای زیر نمایش داده میشود:
- از فعالیتهای شغلی که در آن تماس اجتماعی زیادی وجود دارد؛ اجتناب میکند چرا که از انتقاد، عدم تأیید یا طردشدن میترسد.
- عدم تمایل به ارتباط با دیگران مگر اینکه مطمئن شوند دوست داشته خواهند شد.
- خودداری از روابط صمیمانه به دلیل ترس از مسخرهشدن یا تحقیرشدن
- اشتغال ذهنی در مورد انتقاد یا طردشدن در موقعیتهای اجتماعی
- بازداری در موقعیتهای اجتماعی جدید به این دلیل که احساس بیکفایتی میکند.
- احساس ناتوانی اجتماعی، غیرجذاب بودن و احساس حقیر بودن نسبت به دیگران
- تردید برای ریسککردن یا انجام کارهای جدید به دلیل ترس از خجالتزده شدن
تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی و اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال شخصیت اجتنابی میتواند خیلی به اختلال اضطراب اجتماعی به دلیل چند علائم مشابه، شبیه باشد. بااینحال این دو اختلال از یکدیگر متمایز هستند.
همانند اختلال شخصیت اجتنابی، اختلال اضطراب اجتماعی نوعی از اختلالات اضطرابی هستند که باعث میشود فرد احساس کند که مورد قضاوت قرار خواهد گرفت یا توسط دیگران طرد خواهد شد. ریشه اختلال اضطراب اجتماعی، سطح بسیار بالای اضطراب است؛ اما احساس بیارزش بودن باعث بهوجودآمدن اختلال شخصیت اجتنابی میشود. ممکن است یک نفر با هر دو این اختلالها تشخیص داده شود چرا که دو اختلال متمایز هستند.
اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال شخصیت اجتنابی علائم و ژنتیک مشابه دارند؛ اختلال شخصیت اجتنابی گاهی اوقات به دنبال فرم شدید اختلال اضطراب اجتماعی شناخته میشود.
چه چیزی باعث ابتلای فرد به اختلال شخصیت اجتنابی میشود؟
عوامل دخیل در این اختلال شخصیت فاکتورهای ژنتیک، محیطی، اجتماعی و روانشناختی هستند. عواملی مانند لیست زیر نقش مهمی در ایجاد و شکلگیری این اختلال شخصیت دارند:
- مورد سوءاستفاده احساسی قرارگرفتن
- انتقاد
- مسخرهشدن
- عدم دریافت محبت و رسیدگی از والدین یا از کسانی که از او در دوران کودکی نگهداری میکردند.
- طردشدن از سمت همسالان
افرادی که این اختلال شخصیت را دارند اغلب اوقات در دوران کودکی خیلی خجالتی بودهاند و همینطور که بزرگ میشدند این خجالتی بودن از بین نرفته است. کودکانی که بازدارندگی رفتاری بالایی دارند، بیشتر احتمال دارد که تجربیات اجتماعی منفی را داشته باشند که نقش مهمی در شکلگیری الگوهای فکری که ریسک شکلگیری اختلال شخصیت اجتنابی را افزایش میدهد دارد.
اختلالات و بیماریهای مربوطه:
این اختلال شخصیت ممکن است همزمان با چندین اختلال و بیماری روانی دیگر رخ دهد، مانند:
- اختلال اضطراب اجتماعی
- اختلال شخصیت وابسته
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال سوءمصرف مواد
- افسردگی
- آگورافوبیا (ترس از مکانهای باز و یا شلوغ مانند سینما، پاساژها، فرودگاهها و… که امکان خروج سریع از آن وجود ندارد.)
اختلال شخصیت اجتنابی چقدر جدی است؟
متأسفانه چشمانداز افرادی که این اختلال شخصیت را دارند و به دنبال درمان نمیروند تاریک است. معمولاً آنها خود را منزوی میکنند و از اجتناب بهعنوان تنها استراتژی برای مقابله با مشکلاتشان استفاده میکنند.
این افراد معمولاً روابط خیلی کمی دارند و اغلب خیلی منزوی هستند که منجر به مشکلاتی در طول زمان مانند کار یا دانشگاه و مدرسه میشود. خیلی غیرمعمول نیست افرادی که این اختلال شخصیت را دارند از مدرسه یا مشاغلی که نیاز به تماس اجتماعی دارد؛ دوری کنند. این افراد تمایل زیادی به سوءمصرف مواد مخدر و الکل دارند.
آیا افراد دارای اختلال شخصیت اجتنابی خواهان ارتباط با دیگران هستند؟
بعضی از این افراد میخواهند که ارتباطاتی را با دیگران شکل دهند، اما برایشان خیلی سخت است که رابطه را حفظ کنند. برخی تحقیقات نشان میدهد که افراد مبتلا به این اختلال آرزوی ارتباط را دارند؛ اما از نزدیکشدن میترسند.
درمان اختلال شخصیت اجتنابی
بسیاری از افراد دارای این اختلال به دنبال درمان نمیروند. اگر هم به دنبال درمان بروند به دلیل یک مشکل مشخصی که دارند یا برخی از علائم این اختلال مانند افسردگی و اضطراب است و زمانی که مشکلشان حل شود درمان را متوقف میکنند و ادامه نمیدهند.
مانند سایر اختلالات شخصیت، درمان اختلال شخصیت اجتنابی بسیار مشکل است؛ زیرا این اختلال یک الگوی رفتاری پایدار است. برای کسی که با این اختلال شخصیت زندگی میکند خیلی سخت است تا متوجه شود که نیاز به کمک روانشناسانه دارد و این کمک میتواند مؤثر باشد.
درمان موفق میتواند به کاهش علائم منجر شود و محدوده راهکارهای مقابلهای فرد را برای مقابله با اضطرابش افزایش میدهد. فردی که این اختلال شخصیت را دارد معمولاً همیشه به نحوی خجالتی خواهد بود.
رواندرمانی
رواندرمانی برای درمان اختلال شخصیت اجتنابی شامل درمان شناختی رفتاری، روانپریشی و طرحواره درمانی خواهد بود. گروهدرمانی و آموزش مهارتهای اجتماعی نیز مفید خواهد بود.
درمان شناختی رفتاری کمک میکند تا فرد الگوهای فکری غیرمفید خود را تغییر دهد. درحالیکه هدف درمان روان پویشی آگاهکردن فرد است تا متوجه شود چگونه تجربیات گذشته، دردها و درگیریها منجر به شرایط حال حاضر شدهاند.
طرحواره درمانی برای اختلال شخصیت اجتنابی یک رویکرد یکپارچه است که بر روی درمان شناختی رفتاری و همچنین بسیاری از تکنیکهای درمانی دیگر بنا شده است.
در طرحواره درمانی تمرکز بر روی رابطه درمانی بین درمانگر و مراجع است. هدف، بهبود عملکرد روزانه و کسب بینش برای تغییر بر اساس درک مهندسی مجدد تجربیات اولیه زندگی است.
یکی از ویژگیهای کلیدی طرحواره درمانی «مقدار کمی دوباره پدر و مادریکردن» است که در آن مراجع نیازهای دوران کودکی خود را بیان میکند و یاد میگیرد یک «صدای سالم و درست از لحاظ روانی» والدین که در ناخودآگاه وجود دارد را شکل بدهد و درونی کند و در حقیقت آن را بهجای صدای ناسالم درونی قبلی که در او وجود داشته جایگزین کند.
مفاهیم اصلی طرحواره درمانی
در طرحواره درمانی مراجع درباره چهار مفهوم اصلی یاد میگیرد:
- چگونه طرحوارههای ناسازگار شکلگرفتهاند و در طول زندگی تکرار میشوند. این الگوها در پنج حوزه گروهبندی میشوند: قطع ارتباط و طردشدن، اختلال در خودمختاری و استقلال و عملکرد، محدودیتها، مسئولیتپذیری و استانداردهای بیش از حد، هوشیاری بیش از حد، و بازداری.
- چه سبکهای مقابلهای در کودکی آموخته شده است، مثل فرار، جنگیدن و…
- چه حالتهای طرحوارهای برای مقابله استفاده میشوند و چگونه مفید نیستند، مانند اجتناب، جدایی، تبعیت و تنبیه
- چگونه میتوان سبکهای سازگاری سالم بزرگسالانه را ایجاد کرد و نیازهای عاطفی اصلی را برآورده کرد.
دارودرمانی
هیچ داروی مخصوصی تابهحال برای درمان اختلال شخصیت اجتنابی تأیید نشده است؛ اما برای درمان افسردگی و اضطراب فرد دارای این اختلال شخصیت دارو تجویز خواهد شد. مثلاً داروهای ضدافسردگی باعث بهبود خلق و بهبود عدم توانایی درک لذت، کاهش علائم اضطراب شود و همچنین ممکن است حساسیت به طردشدن را کاهش دهد.
مقابله با اختلال شخصیت اجتنابی
یکی از اولین گامها برای بهبود کیفیت زندگی کسی که اختلال شخصیت اجتنابی دارد، شناخت علائم است. با درک علائم خاص خود، میتوانید بهتر با درمانگر خود برای یافتن راههایی برای کاهش علائم کار کنید.
دوستان و خانواده را نیز در درمان خود در نظر بگیرید، تا آنها درک بهتری از آنچه دارید و چگونه کمک کنند، داشته باشند.
خودمراقبتی نیز ضروری است، از جمله یافتن مهارتهای مقابلهای سالم که از رویآوردن شما به مواد مخدر یا الکل، سیگارکشیدن، پرخوری یا آسیب رساندن به خود در زمان سختی جلوگیری میکند.
اگر فکر میکنید کسی که میشناسید یا دوستش دارید ممکن است با علائم اختلال شخصیت اجتنابی زندگی کند، مهم است که آن شخص را تشویق کنید که به دنبال کمک باشد. بدون درمان حرفهای مانند رواندرمانی، بعید است که علائم و تأثیرات مرتبط با آنها بر روابط بهبود یابد.
