دانستن مراقبت‌های دیالیز برای شخص دیالیزی و خانواده او بسیار واجب و ضروری است. از کوچک‌ترین چیزها مانند نوع تغذیه و فعالیت برای شخص دیالیزی ممکن است متفاوت باشد. همچنین شخص دیالیزی در معرض یک‌سری عفونت‌های خاص مانند عفونت محل کتتر است که باید سریعاً شناسایی و درمان شود. به دلیل ارتباط دستگاه دیالیز با خون، احتمال عفونت خون و عفونت‌های کشنده مطرح است که البته این احتمال بسیار کم است؛ اما به‌هرحال باید مراقب این نوع عفونت‌ها باشیم.
دیالیز فرایندی است که برای افراد مبتلا به بیماری خاص انجام می‌شود. در شرایطی که به هر دلیلی کلیه‌ها عملکرد مناسبی ندارند و یا سمی وارد خون شده و نیاز داریم سریعاً از خون پاک‌سازی شود، در این شرایط دیالیز انجام می‌شود. هنگام دیالیز، به کمک دستگاهی شبیه‌ساز کلیه مواد زائد از خون گرفته می‌شود و خون تسویه می‌گردد.
کلیه‌ها یکی از اعضای مهم و حیاتی بدن هستند که دو عدد در دو طرف پهلو وجود دارند و وظیفه تسویه خون را بر عهده دارند. اگر کلیه‌ها به‌خوبی کار نکنند، مواد زائد و سموم دفع نمی‌شوند و اگر ادرار تولید نشود یا مشکلی در این فرایند به وجود آید می‌تواند به حدی خطرناک باشد که باعث مرگ شخص بیمار بشود.
دلایل مختلفی وجود دارند که باعث می‌شود کلیه‌ها از کار بیفتد و برای جایگزینی عملکرد کلیه، دیالیز انجام می‌شود. بیماری‌های حاد و یا مزمن می‌توانند باعث اختلال عملکرد موقت یا دائمی کلیه شوند. برای مثال اگر سنگ کلیه باعث انسداد خروجی ادرار شود، گاهی لازم است تا زمان جراحی و برطرف‌کردن سنگ کلیه، دیالیز انجام شود. گاهی کلیه‌ها دچار نارسایی می‌شوند. این نارسایی کلیه به‌صورت حاد یا مزمن در افراد دیده می‌شود.
زمانی که کلیه نارسا می‌شود، دیگر توانایی تسویه خون را از دست می‌دهد و باید برای جایگزینی عملکرد کلیه و دفع مواد زائد از بدن دیالیز انجام شود. در بعضی افراد نارسایی کلیه به طور مزمن وجود دارد و این افراد باید دائماً دیالیز کلیه را به‌عنوان روتین انجام دهند؛ زیرا تنها راه دفع مواد زائد بدنشان همین دیالیز است. عقب افتادن جلسات دیالیز برای این بیماران می‌تواند بسیار خطرناک و پرعارضه باشد؛ زیرا تنها راه دفع مواد زائد برای این افراد همین دیالیز است.
یکی دیگر از شرایط انجام دیالیز، وجود سموم در خون است. اگر تجزیه سموم خون از عهده بدن خارج شود و یا آن‌قدر سموم خطرناک باشد که باید با سرعت از خون حذف شود، گاهی دیالیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. برای مثال در موارد مسمومیت با الکل متانول، متانول می‌تواند باعث کوری شود یا حتی کشنده باشد، دیالیز اورژانسی کمک بسیاری به این بیماران می‌کند به‌طوری‌که به‌سرعت متانول را از خون خارج می‌کند و جلوی عوارض جبران‌ناپذیر مسمومیت با متانول گرفته می‌شود.
بیشتر بخوانید: انواع بیماری نارسایی قلبی
دیالیز چیست؟
دیالیز یکی از درمان‌های جایگزینی عملکرد کلیه در شرایط مختل‌شدن کار کلیه است. در این روش، خون را وارد دستگاه دیالیز می‌کنند و به کمک فیلترهای مختلفی که در دستگاه دیالیز وجود دارد، خون تسویه می‌شود و سموم و مواد زائد از خون گرفته می‌شود. در واقع دستگاه دیالیز، شبیه‌ساز کلیه است؛ اما در بیرون بدن قرار دارد. خونی که وارد دستگاه دیالیز می‌شود باید حجم زیادی داشته باشد و فشار مطلوبی نیز لازم است. برای این منظور معمولاً در عروق ساعد یک پیوند بین سرخرگ و سیاهرگ توسط جراحی ایجاد می‌کنند و محل این پیوند، محل همیشگی دیالیز است.
روش‌های مختلفی برای رگه گیری و شروع دیالیز وجود دارد که بسته به شرایط بیمار و اینکه نیاز به دیالیز دائم یا موقت دارد از این روش‌ها استفاده می‌شود. یکی دیگر از این روش‌ها استفاده از کتتر عروقی است. در این روش یک کتتر روی عروق گردن نصب می‌شود و از طریق آن دیالیز انجام می‌شود.
به این نوع دیالیز که از طریق خون مواد زائد بدن گرفته می‌شود، همودیالیز یا دیالیز خونی گفته می‌شود.
نوع دیگر دیالیز، دیالیز صفاقی است. به این منظور ابتدا جراحی برای کاشت کتتر صفاقی در شکم انجام می‌شود. سپس از طریق صفاق که یک نوع پرده در درون شکم است، دیالیز انجام می‌شود. دیالیز صفاقی چند ساعت طول می‌کشد و باید روزی ۴ تا ۶ مرتبه انجام شود.
مراقبت‌های دیالیز کدام‌اند؟
دیالیز بسته به نوع آن، خطراتی ممکن است داشته باشد که نیاز به انجام یک‌سری مراقبت‌های دیالیز دارد. مراقبت‌های دیالیز در نوع دیالیز خونی و صفاقی متفاوت هستند.
مراقبت‌های دیالیز خونی
در این نوع دیالیز، گفتیم بخشی از جریان خون وارد یک دستگاه می‌شود و دستگاه با شبیه‌سازی عملکرد کلیه‌ها باعث فیلترشدن جریان خون می‌شود. زمانی که بخشی از خون وارد دستگاه می‌شود، فشارخون کم می‌شود. این کم‌شدن فشارخون می‌تواند باعث علائم آزاردهنده‌ای شود. افت فشارخون‌های خطرناک بعد از دیالیز حتی باعث بی‌حالی شدید فرد می‌شود پس یکی از مراقبت‌های دیالیز، وجود همراه بعد از دیالیز است که مراقبت‌های لازم برای شخص دیالیزی را انجام دهد.
یکی دیگر از عوارض دیالیز خونی، کم‌خونی است. هنگام فیلترینگ خون ممکن است تعداد زیادی از گلبول‌های قرمز خون از بین برود و شخص مبتلا به کم‌خونی شود. پس یکی دیگر از مراقبت‌های دیالیز، چکاپ از نظر ابتلا به کم‌خونی و همچنین دریافت مکمل‌های خون‌ساز و آهن است.
هیچ محیطی ایمن‌تر و استریل‌تر از محیط داخلی بدن نیست. خداوند متعال بدن انسان را با سدهای حفاظتی بسیار به‌گونه‌ای آفریده که امکان ورود و رشد میکروبی در آن وجود ندارد. اما دستگاه دیالیز با وجود نهایت تلاش برای استریل ماندن گاهی عفونت در روند دیالیز ایجاد می‌شود و به دلیل ارتباط مستقیم بین دستگاه دیالیز با خون شخص، این عفونت به سراسر بدن منتقل می‌شود. به شرایطی که میکروبی وارد خون می‌شود، سپسیس می‌گوییم. این عفونت خون و سپسیس می‌تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد.
سایر عوارض زیر در دیالیز خونی ممکن است مشاهده شود:
- گرفتگی عضلات
- اختلال در خواب
- خارش
- بالارفتن پتاسیم
- التهاب پرده اطراف قلب که به آن اصطلاحاً پریکاردیت می‌گوییم
- ضربان قلب نامنظم
مراقبت‌های دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی در واقع تبادل مواد از طریق پرده شکمی است. این تبادل می‌تواند به عضلات شکم آسیب بزند و باعث ضعیف‌شدن این عضلات شود. همچنین یکی از عوارض این نوع دیالیز، درد شکمی است. پس به‌عنوان مراقبت‌های دیالیز صفاقی، باید از انجام حرکاتی که باعث تحت‌فشار قرارگرفتن عضلات شکم می‌شود خودداری کنید. همچنین می‌توانید از مسکن برای بهبود درد شکم استفاده کنید. این نوع دیالیز با ایجاد فشار داخل شکم، ریسک فتق را بالاتر می‌برد.
دیالیز صفاقی به دلیل ورود دکستروز با مایع دیالیز به حفره شکمی باعث افزایش قند خون می‌شود همچنین اضافه‌وزن از عوارض این دیالیز است. پس در مراقبت‌های دیالیز صفاقی باید وزن خود را مدیریت کنید و چکاپ دوره‌ای قند خون را فراموش نکنید.
در مصرف دارو قبل از دیالیز به چه نکاتی توجه کنیم؟
دیالیز خونی با فیلترکردن محتوای خون باعث ازبین‌رفتن مواد زائد خونی می‌شود؛ بنابراین اگر دارویی بخورید احتمال دارد زودتر از خون شما پاک شود و اثری روی بدن شما نگذارد، پس سعی کنید قبل از دیالیز دارویی مصرف نکنید.
از طرفی دیالیز همان‌طور که گفته شد باعث کاهش فشارخون می‌شود؛ بنابراین اگر داروی فشارخون مصرف می‌کنید، دیالیز می‌تواند افت فشار بسیار شدیدی برای شما ایجاد کند.
مراقبت‌های دیالیز به جز دارو، شامل مواد غذایی نیز می‌شود. اگر شما تحت دیالیز رکتسن هستید باید حتماً تحت‌نظر مشاور تغذیه باشید. برنامه غذایی شما باید با دقت زیادی چیده شود میزان پروتئین، نمک و املاح غذا باید کاملاً تنظیم شده و حساب شده باشد.
از حمایت روانی شخص دیالیزی غافل نشوید
یکی از فاکتورهایی که مستقیماً روحیه ما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، سلامت یا بیماری ماست. آیا تاکنون توجه کرده‌اید زمانی که دچار یک سرماخوردگی کوچک می‌شوید، احساس افسردگی دارید، از اینکه مثل بقیه دوستانتان نمی‌توانید به مهمانی بروید ناراحتید و احساسات منفی را تجربه خواهید کرد. شخصی که به طور برگشت‌ناپذیر دچار یک بیماری می‌شود و یک‌سری مراقبت‌های دائمی را باید همیشه انجام دهد، بیشتر احساس ناامیدی و افسردگی خواهد داشت در نتیجه مراقبت‌های دیالیز فقط مراقبت‌های جسمی شخص نیست، بلکه باید بیمارتان را از نظر روحی نیز دریابید.
مشاوره روان‌شناس برای تمام افراد مبتلا به بیماری‌های خاص واجب و ضروری است. علاوه بر مشاوره، حمایت‌های خانواده و دوستان اهمیت بالایی دارند. به دلیل تجربه حس متفاوت و شرایط زندگی متفاوت، افراد دیالیزی معمولاً دچار افسردگی می‌شوند که باید به کمک حمایت اطرافیان، این مسائل برطرف شود.
