به بازگشت محتویات غذا از معده به سمت مری، رفلاکس معده گفته میشود. دستگاه گوارش ما از دهان به سمت معده توسط لولهای عضلانی به نام مری متصل شده است. غذا پس از قورتدادن از دهان به سمت مری منتقل میشود. مری، با انقباضات عضلانی که دارد غذا را به معده وارد میکند. درون معده غذا با حرکات معده و به کمک اسید معده هضم میشود. حرکات طبیعی معده که موجب هضم غذا میشود، ممکن است غذا را به درون مری وارد کند. راهحلی که برای عدم برگشت غذا از معده به مری وجود دارد، دریچه بالایی معده است. این دریچه مانع ورود غذا از معده به مری میشود و فقط اجازه عبور غذا از مری به معده را میدهد.
بیشتر بخوانید: واکسن آنفولانزا برای چه کسانی مناسب است؟
رفلاکس چیست؟
به بازگشت محتویات غذا از معده به سمت مری، رفلاکس گفته میشود. رفلاکس، حالت طبیعی نیست و در شرایط خاصی مانند استفراغ نیز، به دلیل فشار بالا غذا از دریچه مری عبور میکند و به سمت بالا بازمیگردد. این بازگشت محتویات درون معده به سمت مری که گاهی تا حلق میرسد رفلاکس نام دارد.
دلایل ایجاد رفلاکس معده چیست؟
رفلاکس معده همیشه به علت بیماری ایجاد نمیشود. گاهی رفلاکس کاملاً طبیعی و به دلیل نوع غذایی که خوردهاید اتفاق میافتد. برای مثال اگر رژیم غذایی شما شامل غذاهای آبکی باشد و معده شما بسیار پر باشد ممکن است دریچه مری نتواند به میزان کافی مانع عبور غذا شود و رفلاکس اتفاق بیفتد.
نیروی جاذبه زمین تأثیر مهمی روی پیشگیری از رفلاکس دارد. بهطوریکه اگر بعد از خوردن غذا، برخلاف جاذبه زمین خم شوید، ترکیبی از فشار وارده بر معده شما به کمک جاذبه موجب راندهشدن مواد غذایی از معده به سمت مری میشود.
این دو حالت، رفلاکس معده در شرایط فیزیولوژیک است و در تمام افراد طبیعی بدون بیماری خاصی ایجاد میشود. هر کسی در شرایط بالا قرار بگیرد، مایعات فراوان بخورد و یا با معده پر خم شود، محتویات معده به مری وارد میشود و رفلاکس اتفاق میافتد.
گاهی رفلاکس در شرایط پاتولوژی اتفاق میافتد. یعنی به دلیل وجود یک بیماری جسمی محتویات معده وارد مری میشود. اگر علت رفلاکس چیزی غیر از موارد طبیعی بالا باشد و مکرراً اتفاق بیفتد باید درمان آن را آغاز کرد؛ زیرا محتویات معده حاوی مواد اسیدی هستند و باعث تخریب بافت دیواره مری میشوند.
دیواره معده محکمترین بخش دستگاه گوارش است. معده ما اسید بسیار قوی تولید میکند که این اسید موجب آسیب، زخم و حتی سوراخشدگی سایر احشای بدن میشود؛ پس بههیچوجه اسید معده نباید وارد بخش بالایی شود. اگر دائماً این اسید به دلیل بیماری رفلاکس معده وارد مری شود، با تخریب مری علائم بیماری رفلاکس آغاز میشود.
نوعی از رفلاکس نیز وجود دارد که مخصوص نوزادان و شیرخواران است و بهندرت در طی دوران کودکی ادامه پیدا میکند. این نوع رفلاکس به دلیل عدم تکامل لوله گوارشی در شیرخواران مشاهده میشود. همچنین در اوایل تولد به دلیل اینکه تغذیه کودک مطلقاً از شیر مادر است و هیچ ماده جامد و محکمی وارد معده نمیشود رفلاکس بیشتر مشاهده میشود.
با بزرگتر شدن نوزاد و تبدیل غذای شیر به غذای جامد، رفلاکس درمان میشود و خودبهخود از بین میرود؛ اما رفلاکسی که در دوران شیرخوارگی وجود دارد باید با کمک راهکارهای علمی و گاهی مصرف دارو کنترل شود؛ زیرا عدم درمان رفلاکس نوزاد موجب کموزنی او و بیقراری و بدخوابی میشود.
رفلاکس معده چه علائمی دارد؟
رفلاکس معده بسته بهشدت آن علائم متفاوتی ایجاد میکند که مهمترین آنها شامل موارد زیر است:
۱. طعم بد دهان
موادی که از معده بالا میآیند به دلیل تجزیهشدن و وجود آنزیمها و اسید معده، طعم ناخوشایندی دارند. گاهی این مواد تا دهان و حلق میرسند و این طعم ناخوشایند در دهان حس میشود. در موارد رفلاکس فیزیولوژیک و طبیعی این حالت بیشتر مشاهده میشود و در رفلاکسهای مزمن که مواد غذایی مختصری بالا میآیند و به حلق نمیرسند معمولاً کمتر علائم طعم بد دهان حس میشود و به کمک سایر علائم رفلاکس، این بیماری شناسایی میشود.
۲. سوزش سر دل
این علامت میتواند در اثر مشکلات گوارشی بسیاری مشاهده شود؛ اما باید توجه داشته باشید که یکی از علائم بیماریهای قلبی نیز میتواند سوزش سردل باشد؛ بنابراین در صورت هرگونه احساس ناخوشایندی و سوزشی که داشتید باید از نظر بیماریهای قلبی بررسی شوید. بعد از رد مشکلات قلبی، سوزش سردل به دلیل مشکلات گوارشی اتفاق میافتد. سوزش سردل علامت اصلی بیماری زخم معده و آسیب دیواره معده است.
گاهی باوجود مقاومت بالایی که دیواره معده دارد اسید معده میتواند موجب آسیب به خود معده و ایجاد زخم معده شود. زخم معده موجب سوزش سردل میشود؛ اما در بیماری رفلاکس معده، ورود محتویات معده به مری، درصورتیکه بهصورت مزمن اتفاق بیفتد موجب آسیب به دیواره مری و ایجاد زخم مری میشود. پس این علامت فقط در مواردی از رفلاکس معده مشاهده میشود که رفلاکس مزمن و پاتولوژیک است و موجب آسیب دیواره مری شده است
۳. افزایش ترشح بزاق در دهان
اگر اخیراً متوجه افزایش بیشازحد طبیعی بزاق دهان خود شدهاید ممکن است این موضوع به رفلاکس معده مربوط باشد؛ زیرا بهصورت اتومات وجود رفلاکس ترشح بزاق دهان را افزایش میدهد.
۴. آسیب به ریه
حلق ما، محل جداشدن دو راه مختلف است. یک راه به سمت حنجره و طنابهای صوتی و ریه میرود که نای نام دارد و یک راه به سمت معده میرود که مری نام دارد.
زمانی که توسط رفلاکس، مواد غذایی به سمت دهان باز میگردد، ممکن است اگر در هنگام خواب باشید این مواد از طریق حلق بهاشتباه وارد راه هوایی و حتی وارد ریه شود؛ بنابراین افرادی که رفلاکس دارند مستعد عفونت مزمن ریه هستند و ممکن است در تصویربرداری ریه بخشهایی از آن مبتلا به عفونت مشاهده شود که با درمان رفلاکس این عفونتها نیز کمتر میشوند.
۵. سرفه
درصورتیکه رفلاکس موجب ورود مواد غذایی به نای و بخش تنفسی شود، واکنش سرفه بهصورت خودبهخود ایجاد میشود تا موجب بیرونراندن مواد غذایی از ریه شود. در کسانی که رفلاکس معده دارند گاهی شاهد سرفههای مکرر هستیم که به علت همین رفلاکس ایجاد میشود.
۶. گرفتگی صدا
یکی دیگر از علائم رایج رفلاکس معده مزمن، گرفتگی صدا است. همانطور که گفته شد گاهی بالا آمدن مواد غذایی تا حلق ادامه پیدا میکند و ممکن است بخشی از مواد غذایی و اسید معده وارد بخش تنفسی شود. در ابتدای مسیر تنفسی، حنجره قرار دارد. درون حنجره توسط تارهای صوتی پوشیده شده است. اسید معده میتواند به این تارهای صوتی آسیب وارد کند و موجب گرفتگی و خشونت صدا شود.
علامت رفلاکس در شیرخواران و کودکان
در شیرخواران و کودکان تنها علامت رفلاکس ممکن است بیقراری، عدم وزنگیری مناسب و خروج آرام شیر از کنار دهان باشد.
رفلاکس معده چگونه تشخیص داده میشود؟
برای تشخیص رفلاکس معده روشهای مختلف تصویربرداری وجود دارد؛ اما معمولاً باتوجهبه علائمی که شما به پزشکتان میگویید، این بیماری تشخیص داده میشود و درمان مناسب برای شما شروع میشود.
روشهای تشخیصی فقط در یکسری شرایط استفاده میشود. برای مثال در نوزادان و شیرخواران همین مشاهده خروج شیر از دهان نشاندهنده رفلاکس است و هیچ روش تصویربرداری برای تشخیص قطعی رفلاکس وجود ندارد و یا در بزرگسالان همین سوزش سردل و گاهی احساس ورود غذا به دهان که بهاصطلاح ترشکردن گفته میشود، همگی علائمی از رفلاکس هستند.
روشهای تشخیصی قطعی رفلاکس شامل آندوسکوپی، بیوپسی یا نمونهبرداری از مری، مانومتری مری و تصویربرداری با انما است.
در آندوسکوپی توسط دوربین، درون لوله گوارش مشاهده میشود. در این روش شما به کمک دارو میخوابید و چیزی متوجه نمیشوید سپس لوله وارد دهان و معده شما میشود. اگر یک بیوپسی یا نمونهبرداری بافتی از مری بگیریم، متوجه تغییر دیواره مری در اثر رفلاکس میشویم. دیواره مری با ورود مکرر اسید معده ممکن است تغییرات بافتی پیدا کند که در بیوپسی قابلمشاهده است.
روش بعدی مانومتری است. در مانومتری، فشار دریچه بالایی معده اندازهگیری میشود. اگر فشار دریچه معده کمتر از حد طبیعی باشد و دریچه شل شده باشد، این شرایط منجر به ایجاد رفلاکس معده میشود.
روش تصویربرداری به کمک باریم نیز از زمان بلعیدن غذای نشاندار تا زمان هضم بررسی میشود و با تصویربرداری، بازگشت مواد غذایی نشاندار با باریم به سمت دهان دیده میشود.
درمان خانگی رفلاکس معده چیست؟
رفلاکس معده را در شرایط خاصی که رفلاکس شدید نباشد میتوان در خانه درمان کرد. البته بهخاطر داشته باشید رفلاکس شدید باید توسط متخصص و نظر پزشک درمان شود زیرا میتواند موجب عوارض شدیدی شود. تغییرات ساختار مری به دلیل مواجهه بالا با اسید معده، میتواند منجر به سرطان مری شود؛ بنابراین ضروری است که رفلاکس را حتماً با پزشک بررسی کنید و داروهای موردنیاز را استفاده کنید.
اما در موارد بسیار خفیف که گاهی رفلاکس اتفاق میافتد، به کمک راههای زیر میتوان از رفلاکس پیشگیری کرد و آن را در منزل کنترل کرد:
۱. غذای آبکی کمتر بخورید
افراد مبتلا به رفلاکس بهتر است بیشتر از غذاهای جامد تغذیه کنند. مصرف بالای غذای مایع رفلاکس را شدیدتر میکند. همچنین مصرف میزان زیاد آب با غذا نیز موجب رفلاکس میشود.
۲. بعد از غذا دراز نکشید
درازکشیدن بعد از غذا، تأثیر نیروی جاذبه در پیشگیری از رفلاکس را از بین میبرد. میدانیم نیروی جاذبه زمین با پایین کشیدن غذای خوردهشده مانع ورود غذا به مری میشود؛ اما زمانی که بعد از غذا بلافاصله دراز بکشید این تأثیر جاذبه از بین میرود و احتمال ایجاد رفلاکس معده در شما بالاتر میرود.
۳. شیب مناسب بدن هنگام خواب
افرادی که مبتلا به رفلاکس معده هستند باید شیب مناسبی در بدن خود ایجاد کنند. بهتراست تنه اندکی بالاتر از پاها قرار بگیرد تا رفلاکس ایجاد نشود.
۴. کاهش وزن
وزن بالا، موجب تحریک بیشتر رفلاکس میشود؛ بنابراین اولین راهکار ما در مدیریت رفلاکس معده توصیه به کاهش وزن است.
۵. کنترل استرس
بیماریهای گوارشی ارتباط مستقیمی با استرس و اعصاب شما دارد. اگر اضطراب زیادی دارید، رفلاکس شما هرگز بهدرستی درمان نمیشود و ممکن است شدیدتر نیز بشود. کنترل اضطراب بزرگترین کمک را در درمان رفلاکس میکند.
۶. رژیم غذایی مناسب
بعضی از غذاها موجب بدتر شدن رفلاکس معده میشوند. سعی کنید این غذاهای تحریککننده را کمتر استفاده کنید:
- سرخکردنی
- ادویه فراوان
- مواد غذایی اسیدی مانند گوجهفرنگی و لیمو
- قهوه
- الکل
۷. دمنوش
بعضی دمنوشهای گیاهی برای درمان رفلاکس معده استفاده میشوند. برای مصرف هرگونه داروی گیاهی باید با پزشکتان مشورت کنید. بسیاری از مواد داروی گیاهی با داروهای دیگر تداخل دارند و یا ممکن است عوارضی برای شما ایجاد کند. یکی از دمنوشهای بسیار مؤثر در پیشگیری از رفلاکس معده و کاهش اسید معده شیرینبیان است. شیرینبیان ماده گیاهی است که در درمان بیماریهای گوارشی و گاهی در درمان عفونت گلو استفاده میشود و بسیار مؤثر است.
۸. درمان با عسل
عسل طبیعی، درصورتیکه از کیفیت آن اطمینان داشته باشید، معجزهای در درمان رفلاکس و مشکلات گوارشی است. اگر هر روز قبل از غذا یک قاشق چایخوری عسل میل کنید میتوانید تأثیر آن را در طول روزتان مشاهده کنید.
درمان دارویی رفلاکس معده چیست؟
گاهی درمانهای خانگی و گیاهی برای رفلاکس کافی نیستند و رفلاکس باید توسط دارو کنترل شود.
داروهای کنترل رفلاکس معده، ترشح اسید معده را کمتر میکنند و باعث ایجاد آسیب کمتری به مری میشوند. معمولاً عوارض چندانی ندارند و استفاده از این داروها سوزش سردل و مشکلات گوارشی شما را بهخوبی کنترل میکند.
از جمله این داروها میتوان موارد زیر را نام برد:
- فاموتیدین، سایمتیدین
- امپرازول، پنتوپرازول
- هیدروکسید الومینیوم
- هیدروکسید منیزیوم
- الومینیوم ام ج هاش
- بیکربنات سدیم
بر اساس شدت بیماری و صلاحدید پزشک متخصص داروی مناسب برای شما تجویز میشود.
آیا برای درمان رفلاکس معده شدید، جراحی کمککننده است؟
رفلاکس معده درصورتیکه خفیف باشد به کمک درمان و راهکارهای خانگی کنترل میشود. گاهی رفلاکس بسیار شدید است و با بازگشت مکرر مواد به بالا علاوه بر مشکلاتی که برای شما ایجاد میکند موجب تخریب مری و مستعدشدن شما به سرطان مری میشود.
بنابراین گاهی پزشک تشخیص میدهد برای شما جراحی انجام شود. به کمک جراحی لاپاراسکوپی، دریچه بالای معده دستکاری میشود تا محکمتر شود و مانع بازگشت مواد غذایی به مری شود.
جمعبندی
رفلاکس معده بیماری است که به دلیل شل بودن دریچه بالای معده ایجاد میشود. این دریچه مانع ورود مواد از معده به مری میشود و با شلبودن آن مواد غذایی بهراحتی به سمت بالا میآید و رفلاکس ایجاد میشود.
علائم شایع رفلاکس موارد زیر است
- سرفه
- گرفتگی صدا
- سوزش سردل
- طعم بد دهان
- عفونت ریه
برای پیشگیری از رفلاکس حتماً با یک فوقتخصص گوارش مشورت کنید. بهتر است غذاهای کمحجم بخورید و از خوردن مواد غذایی آبکی بپرهیزید. درمان دارویی با کاهش اسید معده موجب کنترل بهتر رفلاکس معده میشود. در صورت عدم درمان رفلاکس اسید معده به مری آسیب میزند که موجب تخریب مری و در صورت مزمنشدن میتواند باعث سرطان مری شود.
