علائم بیماری کزاز شامل سفتی عضلانی، عدم توانایی بلعیدن، عدم توانایی شیر خوردن نوزاد، نارسایی تنفسی و قفلشدن فک است.
کزاز نوعی بیماری حاد است، شروع کاملاً ناگهانی و طوفانی دارد که در نهایت باعث مرگ میشود و عامل مرگ، سمی است که از باکتری عامل کزاز تولید میشود و به دلیل درمان سخت و سیر کشندهای که دارد بهترین راه کنترل آن واکسیناسیون است. امروزه به دلیل واکسیناسیون گستردهای که صورت گرفته است بهندرت بیمار مبتلا به کزاز دیده میشود و تقریباً این بیماری ریشهکن شده است؛ اما باز هم ممکن است در برخی مناطق که واکسن تزریق نمیشود این بیماری را ببینیم.
بیشتر بخوانید: حین رابطه جنسی اگر کاندوم پاره شد چه کنیم؟
کزاز چیست؟
عامل ایجاد کزاز سم تولیدی از باکتری با نام علمی کلستریدیوم تتانی است. تعریف این بیماری، نوعی بیماری با شروع کاملاً ناگهانی است که بهصورت انقباض عضلانی خود را نشان میدهد. این انقباض عضلانی شدید اگر با هیچ علت دیگری توجیه نشود، به دلیل باکتری کزاز رخ داده است.
کزاز نوزادی، بیماری است که در دو روز اول بعد از تولد در نوزادان با ریسک بالای ابتلا به این بیماری خود را نشان میدهد. نوزاد مبتلا به کزاز نوزادی، تا دو روزگی بهسادگی شیر میخورد و گریه میکند؛ اما از دو روزگی توانایی مکیدن را از دست میدهد. عضلات نوزاد سفت میشود و دچار اسپاسم کلی بدن میشود. به دلیل علامت مخصوصی که این بیماری ایجاد میکند، تشخیص سادهای نیز دارد. کزاز تنها بیماری است که اسپاسم جنرال بدن ایجاد میکند.
علت اصلی ایجاد بیماری کزاز چیست؟
همانطور که گفتیم، عامل بیماری کزاز باکتری با نام علمی کلستریدیوم تتانی است. این باکتری بسیار مقاوم است. باکتری کزاز در برابر جوشانده شدن و مواد ضدعفونیکننده مقاومت دارد و زنده میماند. این باکتری میتواند در روده پستانداران زیادی زندگی کند و با مدفوع آنها دفع شود و بهراحتی از طریق خاک آلوده به بدن بقیه افراد منتقل شود. این باکتری توسط آسیب پوستی، هر گونه زخم یا خراش پوستی وارد بدن میشود.
بندناف نوزاد یکی از راههای ورود باکتری کزاز است. بعد از ورود باکتری کزاز به بدن انسان، این باکتری در بدن تکثیر میشود و سم تولید میکند. سم باکتری بسیار قوی و کشنده است و مقدار بسیار کم آن حتی در حد ۲.۵ نانوگرم میتواند کشنده باشد و ایجاد بیماری کزاز کند.
توجه فرمایید که انواع مختلفی از خراش بسیار کوچک سطحی نیز میتواند منجر به ورود باکتری کزاز شود و در بسیاری موارد هیچ زخم عمیقی در بدن مبتلایان یافت نمیشود.
هرچه زخم عمیقتر باشد، عفونت شدیدتر و کشندگی بیشتر است. در شکستگیهای باز، سقط عفونی، احتمال کزاز کشنده بیشتر است. در نوزادان، شرایط غیربهداشتی بندناف، منجر به ورود باکتری به بدن نوزاد میشود. سوراخکردن گوش نوزاد با روش غیربهداشتی و ختنه نوزاد هم میتواند منبع ورودی برای کزاز باشد.
علائم بیماری کزاز چیست؟
علائم بیماری کزاز به دلیل تأثیر سم میکروب کزاز روی اعصاب بدن است. بعد از ورود سم به عصب و شروع علائم بیماری کزاز، کاری از دستمان برنمیآید و کنترل بیماری بسیار سخت و غیرممکن میشود.
علائم بیماری کزاز بسیار زیاد است. اگر بیماری کزاز خفیف باشد، ممکن است علائم بیماری کزاز کم و در بخشی از بدن ایجاد شود. در این موارد ممکن است عضلات بخشی از بدن منقبض شوند و بقیه قسمتهای بدن مشکلی نداشته باشد.
گاهی کزاز بخش بزرگتری از بدن را درگیر میکند. اگر عصبهای درون سر درگیر شوند و سم به این عصبها برسد، با فلج این اعصاب، حلق و حنجره دچار مشکل میشود و عضلات حلقی و حنجرهای منقبض میشوند. به دلیل حساسیت عملکردی که عضلات این قسمتها دارند احتمال مرگ در اثر خفگی بسیار بالا میرود و نجات این بیماران سختتر است.
حالت معمولی علائم بیماری کزاز، فلج عضلات صورت و فک است. شما متوجه سفتی عضلات صورت و اسپاسم شدید این عضلات میشوید.
هر چه بیماری کزاز سریعتر پیش برود احتمال آنکه بدخیم و کشنده باشد نیز بیشتر است. همچنین در کزاز نوزادی هر چه نوزاد کمسنتر باشد بیماری شدیدتر و خطرناکتر است.
علائم بیماری کزاز به شرح زیر است:
- تریسموس (تریسموس حالتی است که به علت سفتشدن یا اسپاسم عضلات فک اتفاق میافتد. در واقع بهاصطلاح قفلشدن فک اتفاق میافتد.)
- درد عضلانی
- سفتی عضلانی
- درد پشت
- بلع غیرممکن
- عدم توانایی شیر خوردن در نوزاد
- درد شدید عضلات به دلیل انقباض
- درگیری حنجره و خفهشدگی
- نارسایی تنفسی
- کندهشدن تاندون به دلیل اسپاسم شدید عضله
- شکستگی و خردشدن استخوان به دلیل اسپاسمهای شدید
- تشنج
- سردرد
- تغییرات قلبی مانند تغییر فشارخون و ضربانات قلب
بیماری کزاز چگونه تشخیص داده میشود؟
به دلیل آنکه راه تشخیص قطعی بیماری کزاز وجود ندارد و آزمایشی برای تأیید تشخیص این بیماری انجام نمیشود، تشخیص ما کاملاً بر اساس علائم بیماری کزاز است. دریافت شرححال دقیق از همراه بیمار کمک مهمی به تشخیص سریعتر میکند. وجود یک زخم آلوده که اخیراً اتفاق افتاده سرنخ مهم برای تشخیص کزاز است؛ اما حتی در شرایطی که هیچ زخمی هم وجود نداشته باشد، کلیدیترین علامت بیماری کزاز اسپاسم عضلانی و قفلشدن فک به تشخیص کمک میکند.
پس از مراجعه به پزشک، بعد از دریافت شرححال شما و معاینات کامل بیماری کزاز باتوجهبه همین علائم بیماری کزاز تشخیص داده میشود و در اولین فرصت درمان آغاز میشود. هرگز نباید برای لحظهای درمان را به تأخیر انداخت؛ زیرا شرایط بهسرعت بدتر میشود.
اصلیترین علائم بیماری کزاز که باعث تشخیص بیماری کزاز میشوند معمولاً موارد زیر است:
- سفتی عضلانی
- عدم توانایی بلعیدن
- عدم توانایی شیر خوردن نوزاد
- نارسایی تنفسی
- قفلشدن فک
درمان بیماری کزاز چگونه انجام میشود؟
درمان مشخص و دقیقی برای کزاز وجود ندارد. سیر کشنده علائم بیماری کزاز بسیار سریع بیمار را به سمت مرگ سوق میدهد. بعد از شک اولیه به بیماری کزاز باید سریعتر بیمار بستری شود.
در بیمارستان، با تزریق آنتیبادی کزاز، به روند درمان با تقویت ایمنی بدن کمک میشود؛ اما همیشه درمان قطعی نیست.
به دلیل آنکه داروی منحصربهفردی برای این بیماری وجود ندارد در بیشتر موارد برای نجات جان بیمار علامت درمانی میشود. علامت درمانی؛ یعنی بیمار تحتنظر گرفته میشود و هر علامتی در او ببینیم آن را درمان میکنیم. انواعی از داروهای ضد انقباض عضلانی هستند که بهصورت تزریقی جهت کنترل علائم بیماری کزاز استفاده میشوند. همچنین گاهی نارسایی تنفسی به حدی شدید میشود که از دستگاه کمکی جهت تنفس استفاده میشود. در هر مرحله از بیماری باتوجهبه شرایط داروی مناسب استفاده میشود و سیر بیماری نشاندهنده قابلدرمان بودن یا کشندگی بیماری است.

برای پیشگیری از ابتلا به بیماری کزاز چه کنیم؟
به دلیل خطر بالای این بیماری و انتقال سریع از طریق زخم، تزریق واکسن کزاز برای تمام افراد واجب و ضروری است. بهترین راه برای کنترل بیماری و پیشگیری از ابتلا به بیماری کزاز، تزریق واکسن کزاز است. واکسن این بیماری بهصورت ترکیبی با واکسنهای دیگر و یا بهتنهایی وجود دارد. برای کودکان کمتر از هفت سال از واکسن کزاز در ترکیب با دیفتری و سیاهسرفه بهصورت واکسن سهگانه در برنامه روتین کشوری واکسن استفاده میشود. به دلیل واکسیناسیون منظم و روتین به بیشتر کودکان، تقریباً موارد کزاز بسیار کم شده است و امروزه کمتر افراد مبتلا به این بیماری را میبینیم.
برای افراد بالای هفت سال واکسن کزاز معمولاً در ترکیب با دیفتری و بهصورت واکسن دوگانه تزریق میشود. تزریق این واکسن عضلانی است و در عضله بالای بازو یا ران قابل تزریق است. توصیه میشود تمام افراد هر ده سال واکسن کزاز را تزریق کنند تا همیشه ایمن بمانند. برای کسانی که واکسن تزریق نکردهاند و تصادف، گازگرفتگی حیوان یا شکستگی باز و زخمی در بدن آنها ایجاد شده است، توصیه به تزریق واکسن کزاز میشود.
جمعبندی مطلب
بیماری کزاز، یک بیماری باکتریال است که این باکتری در خاک زندگی میکند و از طریق سطح پوست آسیبدیده و زخم شده وارد بدن میشود. بعد از ورود به سمت اعصاب بدن میرود و سمی تولید میکند که به عصبهای بدن آسیب میرساند. سم کزاز موجب فلج انقباضی یا فلج سفت عضلانی میشود. این سفتی و اسپاسم به حدی شدید است که حتی ممکن است شکستگی استخوان ایجاد نماید. به دلیل کشندگی این بیماری، بهترین راه جهت کنترل آن تزریق واکسن و پیشگیری از ابتلای به آن است. واکسن کزاز برای تمام کودکان در برنامه روتین کشوری تزریق میشود و برای بزرگسالان نیز هر ده سال یکبار بهصورت منظم توصیه به دریافت واکسن میشود.