درمان سوءتغذیه در کودکان برای مادران یا مراقب‌کنندگان کودک بسیار اهمیت دارد. اگر کودک شما در شرایطی قرار بگیرد که نتواند وزن‌گیری کافی داشته باشد، منجر به رشد ناکافی کودک می‌شود و در نهایت می‌تواند باعث ایجاد سوءتغذیه در کودک شود. سوءتغذیه بر اساس میزان کمبود مواد مغذی در بدن کودک به انواع مختلفی تقسیم می‌شود.
بیشتر بخوانید: علت التهاب پلک در کودکان + درمان
انواع سوءتغذیه
۱. ماراسموس چیست؟
ماراسموس نوعی از سوءتغذیه کودک است. در این سوءتغذیه توده عضلانی کودک از بین می‌رود و ذخایر چربی زیر پوست کودک تخریب می‌شود. سر کودک ممکن است بزرگ‌تر به نظر برسد؛ اما همچنان بین سر و بدن کودک تناسب وجود دارد. پوست کودک خشک و نازک می‌شود، موهای کودک نازک و کم‌پشت می‌شوند و به‌راحتی کنده می‌شوند.
این کودکان دچار احساس ضعف و بی‌توجهی می‌شوند. اگر این کودکان را لمس کنید تحریک‌پذیرند و به‌سرعت بی‌قرار می‌شوند. ضربان قلب این کودکان کندتر از حالت طبیعی است و دمای بدن آنها کمتر از میزان طبیعی است. اگر ضربان قلب در محدوده غیرطبیعی بسیار پایین باشد و همچنین دمای بدن به طور غیر قابل توجیهی کم شود از علائم شدت سوءتغذیه ماراسموس است که این حد از سوءتغذیه کشنده است.
این کودکان ممکن است دچار اسهال مزمن شوند و یا به‌راحتی نتوان آنها را از شیر گرفت. اگر در کنار سوءتغذیه کودک مکرراً دچار عفونت‌های مختلف شود دچار کوتاه‌قدی می‌شود. در واقع قد کوتاه علامتی از این سوءتغذیه به همراه عفونت است.
۲. کواشیورکور چیست؟
نوع دیگری از سوءتغذیه کواشیورکور است. کودک مبتلا به کواشیورکور، دریافت پروتئین رژیم غذایی بسیار کمی دارد و در مقابل کالری غذایی بالایی دارد. این کمبود پروتئین‌ها، باعث ورم دست و پا می‌شود. ورم به‌گونه‌ای است که اگر دست و پای کودک را فشار دهید، تا چند ثانیه جای دست شما در نقطه فشار به‌صورت گودی باقی می‌ماند و به‌کندی برمی‌گردد. این ورم از پاها شروع می‌شود و هر چه کواشیورکور شدیدتر باشد ورم به سمت بالاتر می‌رود.
در این کودکان به دلیل ورمی که ایجاد می‌شود تغییرات محسوسی در وزن ایجاد نمی‌شود. وزن کودک ممکن است حتی در محدوده طبیعی باقی بماند؛ زیرا ورمی که در این کودکان وجود دارد به طور کاذب وزن کودک را بالا می‌برد. بافت چربی این کودکان بدون تغییر باقی می‌ماند؛ اما عضلات کودک تحلیل می‌رود. ورم ممکن است محدود به نواحی پشت‌پا باشد و یا در سوءتغذیه شدید حتی کل بدن و زیر چشم را نیز درگیر کند.
موهای کودک، نازک می‌شود و شکننده هستند و به‌راحتی کنده می‌شوند. رنگ موها قهوه‌ای تیره، قرمز و سفید مایل به زرد مشاهده می‌شود. اگر کودک دوباره تغذیه مناسبی داشته باشد رنگ موها به حالت طبیعی باز می‌گردد. موهای کودک در روند درمان ممکن است دو رنگ باشد و بخشی از موها روشن‌تر و بخشی به رنگ طبیعی دیده شود.
پوست کودک ممکن است دچار تغییراتی شود. ضخامت پوست در بعضی قسمت‌ها و دانه‌های پوستی به‌کرات مشاهده می‌شوند. در موارد شدید کواشیورکور باعث پوسته ریزی در بعضی از نقاط می‌شود. گوشه لب‌های این کودکان معمولاً ترک‌خورده است. غدد بزاقی دو طرف صورت بزرگ‌تر مشاهده می‌شوند و به دلیل ورم صورت، چهره کودک گردتر مشاهده می‌شود که به این حالت چهره اصطلاحاً چهره ماه مانند می‌گوییم.
کودک مبتلا به کواشیورکور نسبت به خوردن بی‌تفاوت است و باوجود سوءتغذیه تمایلی به خوردن غذا ندارد؛ زیرا کالری کافی را دریافت می‌کند. شکم این کودکان برآمده‌تر مشاهده می‌شود و کبد بزرگی دارند. همه این علائم نشان‌دهنده سوءتغذیه کواشیورکور در کودک است.
۳. سوءتغذیه میکس ماراسموس، کواشیورکور
همیشه کودکان صرفاً یک نوع سوءتغذیه را ندارند. گاهی این سوءتغذیه مخلوطی از دو نوع سوءتغذیه ماراسموس و کواشیورکور است. این کودکان علاوه بر تحلیل رفتگی عضلانی، دچار ورم هم هستند. التهاب پوست و مشکلات پوستی، مشکلات عصبی و کبد چرب در این کودکان مشاهده می‌شود.
درمان سوءتغذیه در کودکان چیست؟
اگر کودک شما مبتلا به سوءتغذیه است، متابولیسم بدن او کمتر از سایر کودکان است و نیاز تغذیه‌ای کودک به‌مرورزمان کاهش پیدا کرده است. کمبود مواد مغذی در کودکان مبتلا به سوءتغذیه باعث کاهش نیاز این کودکان به مواد مغذی شده است و شرایط را برای آنها تغیر داده است. بدن این کودکان به دلیل کمبودهایی که دارد آرام‌تر رشد می‌کند و متابولیسم آن سرعت کمتری دارد.
درمان سوءتغذیه در کودکان با اصلاح تغذیه
گاهی تغذیه مجدد کودک عوارض ناشی از سوءتغذیه را آشکارتر می‌کند و باعث ایجاد مشکلاتی در رشد کودک می‌شود؛ بنابراین اصلاح تغذیه کودک باید با سرعت بسیار آرامی آغاز شود.
مراحل درمان سوءتغذیه در کودکان
۱. مطمئن شویم کودک عفونت و یا بیماری دیگری نداشته باشد.
در ابتدا باید کم‌آبی بدن کودک اصلاح شود و سپس عفونت‌هایی که در بدن کودک وجود دارد درمان شود. قبل از درمان سوءتغذیه در کودکان، لازم است بدن کودک عفونت و بیماری دیگری نداشته باشد.
۲. درمان سوءتغذیه در کودکان از درمان کم‌آبی بدن شروع می‌شود.
درمان سوءتغذیه در کودکان از درمان کم‌آبی بدن شروع می‌شود. بدن کودک مبتلا به سوءتغذیه معمولاً کم آب است. بهتر است این جبران آب از طریق خوردن مایعات انجام شود.
مایعات تزریقی و سرم می‌تواند باعث آسیب به قلب و کلیه کودک شود؛ بنابراین مایعات را تنها از طریق خوراکی درمان می‌کنیم و در شرایط خاص و کودکان بسیار بدحال ممکن است سرم تجویز شود.
۳. افزایش کالری دریافتی
پس از درمان کم‌آبی درمان سوءتغذیه در کودکان، با افزایش کالری مواد شروع می‌شود. باید توجه کنید افزایش کالری در ابتدای درمان سوءتغذیه در کودکان فقط باید به‌اندازه بیست درصد نسبت به رژیم غذایی قبلی کودک باشد. اگر کالری دریافتی قبلی کودک را به‌خوبی نتوانیم حدس بزنیم بهتر است شروع اصلاح سوءتغذیه کودک با دریافت کالری به‌اندازه و پنجاه تا هفتاد درصد نیاز روزانه بدن کودک باشد.
محلول خوراکی پر کالری و مواد غذایی درمانی آماده برای درمان سوءتغذیه در کودکان موجودند که با تهیه آنها این درمان‌ها انجام می‌شود. مواد غذایی آماده مخلوطی از شیر، بادام‌زمینی، شکر، ویتامین‌ها و مواد معدنی است. این مخلوط‌ها به‌صورت پودر آماده هستند و با تهیه آنها و مصرف توسط کودک، درمان سوءتغذیه در کودکان انجام می‌شود.
۴. بررسی منظم تحت‌نظر متخصص
در طی روند درمان سوءتغذیه در کودکان، باید به طور منظم کودکان را بررسی کنید. باید مرتب تحت‌نظر متخصص باشند و معاینه شوند.
پس از اصلاح الگوی تغذیه‌ای کودک چه کنیم؟
بعد از آنکه الگوی تغذیه‌ای کودک را اصلاح کردیم، دریافت کالری کودک را روزانه ده تا بیست درصد افزایش می‌دهیم. همواره باید کودک را از نظر عدم تحمل تغذیه معاینه و بررسی کنیم.
کالری دریافتی رژیم غذایی کودکان تا سه سال باید ۱۰۰ کیلوکالری به‌ازای هر کیلوگرم وزن نرمال آن سن باشد. برای کودک مبتلا به سوءتغذیه ممکن است ۱۵۰ درصد بیشتر از این کالری روزانه لازم باشد تا روند رشد مطلوب شود. زمانی که سوخت‌وساز و رشد بدن کودک بالاتر می‌رود نیاز کودک به پروتئین بیشتر می‌شود و این نیاز باید تأمین شود.
عوارض احتمالی پس از شروع درمان سوءتغذیه در کودکان
یکی از عوارضی که بعد از شروع درمان سوءتغذیه در کودکان خود را نشان می‌دهد، سندروم تغذیه مجدد است. در این موارد، مایع در بدن کودک تجمع پیدا می‌کند و باعث ایجاد ورم می‌شود. فسفات خون کودک کم می‌شود و منیزیوم و پتاسیم نیز کاهش پیدا می‌کند. این سندروم عوارض شدیدی در کودک ایجاد می‌کند که حتی می‌تواند منجر به بستری‌شدن کودک شود.
اگر در روند درمان، هر مشکلی در کودک به وجود آمد، درمان سوءتغذیه در کودکان متوقف می‌شود و افزایش کالری غذایی تا زمان ثابت‌شدن وضعیت کودک انجام نمی‌شود. آن‌قدر کالری کودک را افزایش می‌دهیم که روند رشد کودک دوباره مثبت شود. برای ایجاد این روند رشدی مثبت گاهی لازم است کالری دریافتی کودک حتی ۱۵۰ درصد بیشتر از کودک هم‌سنش باشد.
نکات جانبی درمان سوءتغذیه در کودکان
همچنین باید روزانه مولتی‌ویتامین تجویز شود. مکمل آهن در این شرایط فقط با تجویز پزشک استفاده شود. معمولاً آهن تجویز نمی‌شود؛ زیرا میزان آهن بدن در این کودکان ممکن است بالا باشد و تجویز آهن ممکن است باعث ایجاد یک استرس اکسیداتیو شود که حتی برای کودک کشنده است.
شیرخشک‌های مخصوص معمولاً برای این کودکان تجویز می‌شود. شیرخشک تهیه شده از شیر گاو به‌راحتی توسط کودک تحمل می‌شود. اگر کودک نتواند شیرخشک را استفاده کند، شیرخشک بدون لاکتوز تجویز می‌شود.
سوءتغذیه در کودکان چه عوارضی دارد؟
- این کودکان بیشتر مستعد ابتلا به عفونت هستند مخصوصاً عفونت خون یا سپسیس، عفونت ریه و عفونت‌های گوارشی در این کودکان شایع‌تر است.
- اگر کودک دوره گرسنگی طولانی داشته باشد، ممکن است قند خون او بیفتد.
- به دلیل عفونت این کودکان مستعد افت دمای بدن هستند.
- کودک مبتلا به سوءتغذیه، دچار افت دمای بدن و کاهش ضربان قلب می‌شود که همه این کودکان را مستعد نارسایی قلبی می‌کند.
- کمبود مواد مغذی از عوارض سوءتغذیه است.
- کمبود ویتامین A و روی
- تأخیر رشد و یا توقف رشد
در صورت وجود نشانه‌های سوءتغذیه در کودک خود چه کنیم؟
اگر کودک شما هر یک از علائم سوءتغذیه را دارد باید درمان را تحت‌نظر متخصص تغذیه و متخصص کودک شروع کنید. درمان سوءتغذیه در کودکان و استفاده از مکمل‌ها باید با تجویز پزشک باشد. از اقدامات درمانی سرخود خودداری کنید زیرا می‌تواند شرایط را برای کودکتان بدتر کند.
جمع‌بندی مطلب
سوءتغذیه در کودکان ناشی از عدم تغذیه مناسب در کودک به مدتی طولانی است. برای درمان سوءتغذیه باید از متخصص و مشاور تغذیه کمک بگیرید. لازم است تا جهت درمان سوءتغذیه، برنامه منظم داشته باشید. تمام کالری دریافتی کودک و مکمل‌های درمانی باید با توصیه پزشک تجویز شوند. از انجام هر اقدام سرخود خودداری کنید؛ زیرا کودک مبتلا به سوءتغذیه در وضعیت بسیار حساس رشدی قرار دارد و باید هرچه سریع‌تر مشکل او تشخیص و درمان شود.
