انواع نارسایی تنفسی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. سیستم تنفسی ما، از بینی شروع می‌شود، سپس نای، هوا را هدایت می‌کند و به ریه‌ها می‌رساند. ریه‌ها ساختار فوق‌العاده‌ای جهت تنظیم اکسیژن خون دارند. درون ریه، خون بدون اکسیژن، اکسیژن موردنیاز را از هوای وارد شده به ریه می‌گیرد و کربن‌دی‌اکسید اضافی که ماده زائد سلولی درون خون است، به داخل ریه وارد می‌کند. سپس هوای تنفس شده که سرشار از اکسیژن بوده، با درصد اکسیژن کمتر و کربن‌دی‌اکسید بیشتر از ریه‌ها خارج می‌شود.
بیشتر بخوانید: علائم بیماری پارکینسون چیست؟ + درمان
نارسایی تنفسی چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
گفتیم که ریه‌ها، باعث تبادل گازی بدن می‌شوند و خون اکسیژن‌دار را به سراسر بدن می‌رسانند. زمانی که ریه‌ها این توانایی تبادل گازی را از دست بدهند و نتوانند به‌خوبی تبادل را انجام دهند نارسایی تنفسی اتفاق می‌افتد.
انواع نارسایی تنفسی
بر اساس میزان کربن‌دی‌اکسید خون، انواع نارسایی تنفسی به دو دسته تقسیم می‌شود. نارسایی تنفسی تیپ یک و نارسایی تنفسی تیپ دو
۱. نارسایی تنفسی تیپ یک
در این نوع از انواع نارسایی تنفسی، فشار اکسیژن خون کاهش یافته است و فشار کربن‌دی‌اکسید خون معمولاً نرمال است. در واقع در این نوع نارسایی تنفسی میزان اکسیژن خون کم شده اما همچنان دفع کربن‌دی‌اکسید انجام می‌شود و کربن‌دی‌اکسید خون بالا نرفته است. این نوع نارسایی تنفسی علل مختلفی دارد. یکی از علل این نارسایی تنفسی شانت قلبی است.
شانت قلبی چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
قلب ما چهار حفره دارد. نیمی از قلب خون روشن اکسیژن‌دار دارد که از سمت ریه آمده و نیمی از قلب خون تیره بدون اکسیژن دارد که از اندام‌ها جمع شده و برای اکسیژن‌گیری باید به ریه فرستاده شود. به طور طبیعی بین خون روشن و تیره قلب فاصله قرار دارد و این دو نوع خون با یکدیگر یکی نمی‌شوند؛ اما اگر هر نقصی در قلب وجود داشته باشد و خون تیره و روشن با هم مخلوط شوند اکسیژن خون پایین می‌آید و باعث نارسایی تنفسی می‌شود که در واقع علت آن این شانت قلبی و مخلوط‌شدن خون قلب است.
پنومونی یا عفونت ریه، علت دیگر این نوع از انواع نارسایی تنفسی است. زمانی که بخشی از ریه توسط عفونت پر می‌شود، ریه‌ها توان طبیعی خود را برای تبادل اکسیژن از دست می‌دهند و به همین دلیل، عفونت ریه از دلایل ایجاد نارسایی تنفسی است و هر چه عفونت بخش بزرگ‌تری از ریه را درگیر کند احتمال آنکه نارسایی تنفسی ایجاد شود بیشتر است.
آسم نیز می‌تواند باعث نارسایی تنفسی شود. اتفاقی که در حمله آسم رخ می‌دهد، تنگی شدید راه‌های هوایی است که با سرفه و کبودی و کاهش اکسیژن خون همراه است. همچنین افراد مبتلا به آسم در فواصل بین حملات آسم نیز تنگی راه هوایی دارند و به‌مرورزمان با شدیدتر شدن آسم ممکن است نارسایی تنفسی ایجاد شود و تبادل اکسیژن خون به‌طورکلی با مشکل مواجه شود.
۲. نارسایی تنفسی تیپ دو
این نوع نارسایی تنفسی شدیدتر از تیپ یک است. در این نوع نارسایی تنفسی علاوه بر آنکه سطح اکسیژن خون کمتر شده است، کربن‌دی‌اکسید خون نیز به دلیل عدم تبادل مناسب افزایش پیدا کرده است. پس مشکلی که در این نوع وجود دارد شدیدتر است.
علت نارسایی تنفسی تیپ دو
علت این نوع از انواع نارسایی تنفسی، چهار نوع بیماری مختلف هستند که در ادامه درباره آنها صحبت می‌کنیم:
۱. بیماری‌های ریوی
مشکلات ریوی مختلفی می‌توانند باعث ایجاد انواع نارسایی تنفسی شوند. یکی از علل ریوی، بیماری انسدادی مجاری ریه یا copd است. افرادی که سیگار می‌کشند و یا سابقه مواجهه با عوامل آسیب‌زا مانند دود تنور پخت نان داشته‌اند، مبتلا به copd می‌شوند. این بیماری ریوی مزمن است و باعث تنگی مزمن راه هوایی و حملات تنگی نفس می‌شود. به دلیل عدم تبادل مناسب اکسیژن در این بیماران، یک نوع نارسایی تنفسی مزمن ایجاد می‌شود و این افراد دائماً اکسیژن خون کمی دارند و کربن‌دی‌اکسید خون بیشتری دارند.
یکی دیگر از دلایل ریوی نارسایی تنفسی، آپنه هنگام خواب است. بعضی افراد به دلایل مختلف هنگام خواب دچار ایست تنفسی می‌شوند. این ایست تنفسی چند ثانیه طول می‌کشد ولی می‌تواند باعث نقص تبادل اکسیژن به‌مرورزمان شود و نارسایی تنفسی ایجاد کند. چاقی و اضافه‌وزن نیز با مشکل تبادل اکسیژن و نارسایی تنفسی همراه است. گاهی بافت ریه به دلایلی از بین می‌رود. تخریب بافت ریه نیز به هر دلیلی که باشد باعث نارسایی تنفسی می‌شود.
۲. کاهش هدایت هوا توسط راه‌های هوایی
دلایل مختلفی می‌توانند باعث کاهش هدایت هوا شوند. از شایع‌ترین دلایل، بیهوشی، تومور مغزی یا ضربه به سر است. بیهوشی باعث کاهش تعداد تنفسی و کاهش هدایت هوا به ریه می‌شود. مشکلات مغزی مانند ضربه به سر یا تومور مغزی با تأثیر روی مرکز تنفسی باعث کاهش نفس‌کشیدن و نارسایی تنفسی می‌شوند.
۳. بیماری‌های عصبی عضلانی
بعضی از بیماری‌های عصبی هم می‌توانند باعث آسیب تنفسی شوند. برای مثال ضربه به نخاع و آسیب نخاعی، فلج دیافراگم و بعضی بیماری‌های عصبی مانند سندروم گیلن‌باره، همگی می‌توانند باعث نارسایی تنفسی شوند.
۴. مشکلات دیواره قفسه سینه
گاهی مشکلات دیواره‌ای قفسه سینه باعث نارسایی تنفسی می‌شوند.
می‌دانیم دیواره قفسه سینه از پشت توسط ستون فقرات و دنده‌ها و از جلو توسط جناغ و دنده‌ها پوشیده شده است. این اسکلت به‌گونه‌ای طراحی شده است که به کمک عضلات هنگام تنفس باز و بسته می‌شوند و اجازه تنفس عمیق و پر شدن ریه را می‌دهند. اما هر گاه مشکل دیواره قفسه سینه مانند شکستگی دیواره قفسه سینه اتفاق افتد، به دلیل درد و مشکلات ناشی از آن تنفس آرام‌تر اتفاق می‌افتد و تبادل اکسیژن به‌خوبی رخ نمی‌دهد و نارسایی تنفسی اتفاق می‌افتد.
گاهی قفسه سینه بعضی افراد شکل طبیعی ندارد، به دلیل بیماری‌های مختلف این حالت اتفاق می‌افتد که یکی از آنها بیماری کیفوز است که به‌اصطلاح به آن قوز کمر نیز گفته می‌شود. این بیماری‌ها می‌توانند باعث اختلال در باز شدن ریه و نارسایی تنفسی شود.
علائم نارسایی تنفسی
هر علامتی از کاهش اکسیژن خون، در نارسایی تنفسی مشاهده می‌شود. اولین علامت کاهش اکسیژن خون احساس تنگی نفس است. به طور جبرانی بدن تعداد تنفس را افزایش می‌دهد. شخصی که مبتلا به نارسایی تنفسی است، تندتر نفس می‌کشد و مدام احساس تنگی نفس و سرفه دارد. در اثر اندکی تند راه‌رفتن و کارهای کوچک روزانه کبود می‌شود و به سرفه می‌افتد. معمولاً نارسایی تنفس به حدی شدید است که بدون ماسک اکسیژن نمی‌توان نفس کشید.
گاهی کاهش اکسیژن مغزی باعث احساس بی‌قراری می‌شود. بالارفتن کربن‌دی‌اکسید خون، باعث ایجاد سردرد می‌شود. کربن‌دی‌اکسید بالا، باعث گشادشدن عروق محیطی می‌شود. علائم بالارفتن کربن‌دی‌اکسید خون بسیار متغیر و از تنگی نفس تا گیجی و حتی کما است و هرچه کربن‌دی‌اکسید بالاتر برود بیمار بدحال‌تر می‌شود.
هر کدام از انواع نارسایی تنفسی بر اساس علتی که دارد علائم مختلفی ایجاد می‌کند. علائم نارسایی تنفسی شامل موارد زیر است:
- تنگی نفس
- سرفه
- کاهش اکسیژن خون
- خستگی
- خس‌خس سینه
- ناتوانی در تنفس بدون ماسک اکسیژن
انواع نارسایی تنفسی را چگونه تشخیص می‌دهیم؟
تشخیص نارسایی تنفسی به کمک آزمایش خون، تصویربرداری رادیولوژیک از ریه، و تست تنفسی اسپیرومتری است. تست اسپیرومتری، بررسی حجم‌های مختلف ریه را انجام می‌دهد و با مشاهده کاهش حجم ریه، به تشخیص نارسایی تنفسی کمک می‌کند. تست اسپیرومتری توسط نفس‌کشیدن در لوله دستگاه مخصوص انجام می‌شود.
گاهی علت ایجاد نارسایی ریه یک عفونت حاد ریوی است. برای مثال عفونت با ویروس کووید یا آنفولانزا باعث نارسایی ریه می‌شوند؛ بنابراین تست pcr ویروسی و یا کشت خلط هم می‌توانند به تشخیص و درمان نارسایی تنفسی کمک کنند.
انواع نارسایی تنفسی چگونه درمان می‌شوند؟
درمان انواع نارسایی تنفسی بستگی به علت آن دارد. برای مثال اگر علت نارسایی تنفسی بیماری ویروسی ریوی باشد، باید آن ویروس را درمان کنیم.
اکسیژن‌تراپی نیز به درمان کمک بسیاری می‌کند. گاهی برای درمان لازم است بستری در بخش مراقبت ویژه انجام شود و اکسیژن‌تراپی در کنار سایر درمان‌ها بخش اصلی را تشکیل می‌دهد؛ زیرا عامل اصلی تمام علائم نارسایی تنفس کمبود اکسیژن بدن است. در صورت افت اکسیژن و کما، گاهی نیاز به اینتوبه شدن بیمار است.
چه زمانی به بیمارستان مراجعه کنیم؟
اگر سابقه بیماری تنفسی مزمنی مانند آسم یا copd دارید و یا سابقه مصرف طولانی‌مدت سیگار داشته‌اید، در صورت ایجاد حملات تنگی نفس که با اسپری‌های روتینتان بهبود نمی‌یابد بهتر است سریعاً با اورژانس تماس بگیرید. اگر ناگهان دچار سرفه شده‌اید، می‌تواند علامت از ایجاد نارسایی تنفسی شما باشد.
اگر به بیماری ویروسی شدیدی همراه با تب و بدن‌درد و سرفه مبتلا شده‌اید، و احساس بی‌قراری ناگهانی پیدا کرده‌اید و تندتر نفس می‌کشید و احساس سردرد دارید باید سریعاً به اورژانس مراجعه کنید.
در هر کدام از شرایط بالا فوراً اکسیژن خونتان توسط پزشک اندازه‌گیری می‌شود و اقدامات لازم که مهم‌ترین آن تجویز اکسیژن است برای شما آغاز می‌شود.
جمع‌بندی مطلب
کار اصلی دستگاه تنفسی ما، تبادل اکسیژن است. خون بدون اکسیژن وارد ریه می‌شود و اکسیژن وارد شده و به قلب باز می‌گردد. هر نقصی در این تبادل اکسیژن باعث ایجاد نارسایی تنفسی می‌شود. انواع نارسایی تنفسی بر اساس علتی که دارند تقسیم‌بندی می‌شوند. به کمک علائم شایع آن که مهم‌ترین آن کاهش اکسیژن خون و تنگی نفس است شناسایی می‌شود. تصویربرداری از ریه و آزمایش خون و بررسی خلط و کشت خلط به تشخیص کمک می‌کند. گاهی در بعضی شرایط مانند شک به بیماری‌های انسدادی ریه مثل آسم و copd, تست اسپیرومتری انجام می‌شود. بعد از تأیید تشخیص، درمان به کمک بستری و اقدامات لازم نسبت به علت نارسایی تنفسی انجام می‌شود.
