کمخونی انواع مختلفی دارد. انواع کمخونی در کودکان به کمک علائم عمومی و ظاهری کودک و آزمایش خون تشخیص داده میشود.
بیشتر بخوانید: پوست ریزی سر نوزاد | علل و درمان
علت کمخونی کودک چیست؟
قبل از بررسی انواع کمخونی در کودکان، به بررسی علت کمخونی میپردازیم.
۱. ازدستدادن خون
کمخونی به دو دلیل کلی اتفاق میافتد. گاهی علت کمخونی خونریزی و ازدستدادن خون است. این عامل بهراحتی قابلتشخیص است و بعد از تصادفات، شکستگیها و ضربه خوردگیها، به دلیل ازدستدادن خون، کمخونی اتفاق میافتد.
۲. بیماریهای خونی
علت دیگر کمخونی، بیماریهای خونی است. بعضی بیماریها بهصورت ژنتیکی باعث ایجاد کمخونی میشوند. معمولاً کمخونی در کودکان به دلیل مشکلات ارثی ایجاد میشود. گاهی این بیماریهای ارثی بسیار شدید و کشنده هستند و ممکن است کودک در همان دوران نوزادی دچار علائم شدید و کشنده کمخونی شود.
۳. کاهش تولید خون
علت سوم کمخونی در کودکان، کاهش تولید خون است. گاهی تولید خون به دلیل کمبود فاکتورهای اولیه لازم است. برای مثال کمبود آهن شایعترین عامل این نوع کمخونی است.
دلایل کاهش تولید خون چیست؟
- کودکانی که مکمل آهن خود را از ششماهگی منظم مصرف نکنند در معرض فقر آهن و کمخونی هستند.
- رژیم غذایی نامناسب که ویتامینهای لازم را نداشته باشد و عدم مصرف سبزیها و گوشت قرمز کافی، همگی فقر آهن را تشدید میکنند.
علامت کمخونی در کودکان چیست؟
صرفنظر از انواع کمخونی در کودکان و اینکه علت کمخونی چه چیزی باشد علائم کمخونی در کودکان معمولاً مشابه یکدیگر هستند.
رنگپریدگی
کودکان مبتلا به کمخونی، رنگپریده و خسته هستند. رنگپریدگی در چهره و مخصوصاً زیر پلک کودک و سایر مخاطها بهوضوح دیده میشود.
بزرگ شدن طحال
کودکان مبتلا به کمخونی، گاهی در موارد شدید دچار تغییر شکل استخوان و بدشکلی استخوان و بزرگشدن طحال میشوند. علت این تغییر شکل ظاهری و بدشکلی کودک، تجمع گلبولهای قرمز مرده در این بافتها است.
در بعضی از انواع کمخونی شدید ارثی، گلبولهای قرمز خون شکل غیرطبیعی دارند و به همین دلیل در مقابل تخریب موضعی توسط تنگی عروق حساستر هستند. در این موارد طول عمر گلبولهای قرمز خون کمتر است و در هنگام عبور از عروق بافتهایی مثل طحال از بین میروند. این مرگومیر و تخریب گسترده گلبول قرمز موجب تورم کبد و طحال میشود.
بدشکلی استخوان
در این کودکان، به دلیل مرگومیر وسیع گلبولهای قرمز خون، تولید این گلبولهای قرمز نیز باید بیشتر از بافتهای دیگر باشد به همین دلیل تمام استخوانها با سرعت مشغول به خونسازی هستند. همانطور که میدانید خونسازی در مغز استخوان اتفاق نمیافتد زمانی که مغز استخوانها خونسازی کنند و این خونسازی با سرعت بیشتر از افراد طبیعی باشد موجب تغییر استخوانهای بدن و بدشکلی ظاهری کودک میشود.
میل به خوردن مواد غیرخوراکی
کمخونی به دلیل فقر آهن، موجب میل بسیار زیاد کودک به خوردن مواد غیرخوراکی میشود. این علامت در موارد فقر آهن شدید کودک ظاهر میشود. برای مثال کودک شروع به خوردن گچ دیوار، گل و خاک، و یا آشغالهای روی زمین میکند.
تشخیص کمخونی در کودکان چگونه است؟
تشخیص کمخونی در کودکان به کمک معاینه و آزمایش خون است. مهم است که کودک کاملاً از نظر علائم حیاتی، فشارخون و نبض، بررسی شود. در مواردی مانند افت فشارخون و افزایش ضربان قلب، ممکن است کودک در شوک ازدستدادن خون باشد. در مرحله بعدی معاینه ظاهری از نظر رنگپریدگی بررسی خستگی و دیگر ویژگیهای کودک اهمیت دارد.
پس از معاینه کلی کودک، آزمایش خون گرفته میشود. در آزمایش خون، هموگلوبین اولین فاکتوری است که اگر کم شده باشد نشاندهنده کمخونی است رنج نرمال هموگلوبین باتوجهبه شرایط آزمایشگاهی و سن کودک در برگه آزمایش نوشته میشود. معمولاً هموگلوبین کمتر از دوازده نشانگر کمخونی است. دو فاکتور دیگر که در آزمایش خون اهمیت دارند MCV و MCH است. اگر این دو فاکتور کمتر از حد طبیعی باشند نشاندهنده کمخونی است که معمولاً به دلیل شرایط ارثی مانند تالاسمی اتفاق میافتد.
نکته مهم این است که کمخونی که به دلیل افزایش خونریزی باشد، معمولاً با تأخیر مشاهده میشود. ممکن است کودک در شرایطی مثل تصادف خونریزی و کمخونی داشته باشد؛ اما هموگلوبینش در همان لحظه نرمال باشد.

انواع کمخونی در کودکان چیست؟
انواع کمخونی در کودکان وجود دارد که در ادامه مهمترین و شایعترین آنها بررسی میشوند.
۱. ازدستدادن خون از انواع کمخونی در کودکان
گاهی به دلیل ازدستدادن خون کمخونی ایجاد میشود. این ازدستدادن خون ممکن است در اثر خونریزی داخلی و یا تصادفات باشد. در این شرایط کمخونی بعد از اندکی تأخیر در آزمایش خون خودش را نشان میدهد. همچنین باید بدانید فقط درصورتیکه حجم قابلتوجهی خون از دست برود موجب کمخونی میشود. گاهی این خونریزی واضح نیست و داخلی است برای مثال خونریزی در زخم معدههای شدید، موجب دفع خون از طریق مدفوع میشود که در نتیجه کمخونی میدهد بدون آنکه خانواده متوجه ازدستدادن واضح خون کودک شوند.
استفراغ خونی، به دلایل مختلفی ایجاد میشود. یکی از این دلایل ممکن است تهوع شدید و آسیب عروق گوارشی باشد. هر نوع آسیب ایجاد شده در دستگاه گوارش نیز در صورت ایجاد استفراغ همراه با خون است.
استفراغ خونی شدید و اسهال خونی در اثر عوامل عفونی هم ایجاد میشوند برای مثال نوعی از باکتری ایشریشیا کولای وجود دارد که موجب تخریب دیواره روده و تحریک اسهال خونی میشود.
درهرصورت هر عاملی که موجب ازدستدادن خون کودک شود میتواند باعث کمخونی شود مخصوصاً موارد مزمن مانند زخمهای گوارشی کمخونی مزمن ایجاد میکند.
۲.تخریب خون در بدن
از دیگر انواع کمخونی در کودکان تخریب خون در بدن را با نام کلیتر همولیز میشناسیم. همولیز نیز علل گستردهای دارد. این تخریب خون در بدن ممکن است به علت یک مشکل دستگاه ایمنی و یا بیماری ارثی باشد.
بیماریهای ارثی را قبلاً توضیح دادیم که با مکانیسم شکنندگی گلبول قرمز و آسیبپذیربودن آن موجب تخریب گلبول قرمز و تجمع آن در کبد و طحال میشوند. همچنین این گلبولها بافت مغز استخوان هم تجمع پیدا میکنند. بیماریهای ارثی مختلفی موجب کمخونی میشود که معروفترین آنها تالاسمی و بیماری کمخونی داسیشکل است.
تالاسمی دو نوع شدید یا ماژور و خفیف یا مینور دارد. بیماری تالاسمی انواع مختلف دیگری نیز دارد بعضی از انواع تالاسمی به دلیل شدید بودن در همان زمان تولد موجب مرگ کودک میشوند. گاهی تخریب سلولی به حدی در این بیماران شدید است که حتی در دوران جنینی و قبل از تولد موجب مرگ میشود. آن نوع از تالاسمی که کشنده نیست، گاهی شدید از نوع ماژور است. افراد مبتلا به تالاسمی ماژور باید از همان ابتدای تولد تحتنظر فوقتخصص خون اطفال خون دریافت کنند. این بیماران در تمام طول عمر خود خون دریافت میکنند و معمولاً به دلیل شرایط بیماری شدیدی که دارند دچار تغییر شکل استخوانهای خود میشوند و ظاهر نرمالی ندارند.
اما تالاسمی مینور برخلاف تالاسمی ماژور، نوع خفیفتری از انواع کمخونی در کودکان است که در آن گلبولهای قرمز خون ظاهر طبیعی دارند فقط اندکی کوچکتر هستند و طول عمر آنها معمولاً نزدیک به نرمال است. گاهی افراد مبتلا به تالاسمی مینور در تمام طول عمر خود هیچ علامتی از بیماری را مشاهده نمیکنند. در خانمها در زمانهای زایمان و قاعدگی به دلیل ازدستدادن خون ممکن است علائمی مانند تهوع و رنگپریدگی پیدا کنند که در این موارد باید مکملهایی مانند فولیکاسید و آهن دریافت کنند.
تالاسمی داسیشکل نیز نوعی کمخونی ارثی است که در آن گلبولهای قرمز، شکل طبیعی ندارد و بهصورت داسیشکل هستند در شرایطی مانند کاهش اکسیژن محیط گلبولهای قرمز بهسرعت تغییر شکل میدهند و تخریب میشوند و در شرایط خاص استرسی، افراد مبتلا به کمخونی داسیشکل دچار همولیز شدید و کشنده میشوند که فقط با تزریق خون نجات پیدا میکنند.
فاویسم نوع دیگری از کمخونی و همولیز را ایجاد میکند. افراد مبتلا به فاویسم، کمبود آنزیمی در بدن دارند که در نتیجه بعضی مواد در بدن آنها بهخوبی تجزیه نمیشود و همین عامل موجب همولیز میشود یکی از این مواد باقلا است افراد مبتلا به فاویسم نباید در تماس با هر ماده غذایی حاوی باقلا باشند؛ زیرا خون آنها تخریب میشود و علائم شدیدی در بدن آنها ایجاد میشود.
عدم تطابق گروه خونی، از دیگر موارد عامل ایجادکننده همولیز است، در این شرایط سیستم ایمنی بدن موجب ایجاد همولیز میشود. اگر خونی به کودکی تزریق شود که گروه خونی آن با گروه خونی کودک تطابق نداشته باشد در این شرایط بدن کودک بر علیه خون جدید آنتیبادی میسازد و به خون جدید حمله میکند این حمله بدن موجب تخریب خون جدید میشود و به اصلاح همولیز وسیع انفاق میافتد. این تخریب شدید خون ممکن است موجب ایجاد لخته خون و کشنده باشد.
۳.کاهش ساخت گلبول قرمز
از دیگر انواع کمخونی در کودکان که در نتیجه کاهش ساخت گلبولهای قرمز ایجاد میشود در این شرایط مغز استخوان بهاصطلاح دچار سرطان و تکثیر سلولهای توموری میشود این سلولها مانع فعالیت طبیعی و خونسازی طبیعی مغز استخوان میشوند و باعث ایجاد کمخونی میشود. در این شرایط باید نمونه از مغز استخوان کودک گرفته شود و با بررسی نمونه، میتوان به نوع سرطان و شرایط کودک پی برد.

درمان انواع کمخونی در کودکان چگونه است؟
درمان کمخونی به علت آن بستگی دارد. همانطور که گفته شد علل زیادی برای ایجاد انواع کمخونی در کودکان وجود دارد. در ابتدا باید پزشک متخصص با انجام آزمایشها، معاینات و شرححال گیری دقیق علت کمخونی را تشخیص دهد تا بتواند بهدرستی آن را درمان کند.
بعد از تشخیص علت، درمان انجام میشود؛ اما اصول کلی درمان کمخونی بهصورت زیر است:
هرگاه کمخونی شدید و افت هموگلوبین رخ دهد و یا همولیز داخل بدن بسیار شدید باشد که احتمالاً موجب کمخونی شود، باید خون تزریق شود. تزریق خون باید بادقت و خونی تزریق شود که مطابقت کافی با بدن کودک داشته باشد. در روند تزریق خون هر علامتی و بیقراری در کودک مشاهده شد باید تزریق خون در همان مرحله فوراً متوقف شود.
در انواع کمخونی در کودکان معمولاً مکملها به درمان کمک میکنند .
مکمل آهن، مکمل فولیکاسید دو ماده اصلی کمککننده در درمان کمخونی هستند. معمولاً بیماران مبتلا به کمخونیهای ارثی روزانه فولیکاسید و چند وقت یکبار آهن دریافت میکنند.
در سرطان خون و تومور مغز استخوان، درمان با داروهای مخصوص و شیمیدرمانی و رادیوتراپی تحتنظر فوقتخصص خون اطفال انجام میشود.
چگونه از شرایط خطرناک و کشنده انواع کمخونی در کودکان پیشگیری کنیم؟
قبل از فکرکردن به درمان انواع کمخونی در کودکان بهتر است از آن پیشگیری شود؛ زیرا در شرایطی که نیاز به دریافت خون باشد معمولاً حال کودک ناخوشایند است و کمخونی در مرحله شدید خود قرار دارد.
- در بیماران فاویسم مراقب باشید تا در معرض مواد و داروهای محرک همولیز قرار نگیرند.
- در هنگام دریافت خون سعی شود گروه خونی مطابقت کافی را داشته باشد و چند بار این مطابقت بررسی و آزمایش شود.
- مکملهای خونی در بیماران مبتلا به کمخونی ارثی بادقت دریافت شود.