ناباروری در زنان ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد. در این مطلب به دلایل و درمان ناباروری می‌پردازیم.
ناباروری چیست ؟
اگر شما بعد از ۱۲ ماه تلاش مکرر برای بارداری، باردار نشوید نیاز به بررسی از نظر ناباروری دارید.
سن بارداری، معمولا طیف سنی بین ۱۵ سال تا ۴۴ سال را شامل می‌شود، هرچند خارج از این طیف نیز ممکن است بارداری دیده شود.
هر چه سن افراد بیشتر شود، معمولا قابلیت باروری آنها کمتر می‌شود.
بیشتر زوجین طی ۱۲ ماه اول اقدام برای بارداری، باردار می‌شوند. ۵۰ درصد از زوجینی که در سال اول باردار نشوند، طی ۳۶ ماه بعدی به‌طور خودبه‌خود و بدون مداخلات دارویی باردار می‌شوند. اما بعد از ۳۶ ماه هم اگر کسی باردار نشود، احتمالا بدون مداخله دارویی امکان بارداری وجود ندارد.
نازایی، طیف وسیعی از دلایل را دارد که با توجه به پیشرفت علم و وجود درمان‌های مختلف امروزه بیشتر موارد آن قابل‌درمان شده است به‌طوریکه ۸۵ درصد موارد ناباروری، درمان می‌شوند.
نازایی، علاوه بر استرس بالایی که به خانواده وارد می‌کند، درمان پرهزینه‌ای دارد و بیماران نیاز به مشاوره از نظر کاهش اضطراب مرتبط با نازایی دارند.
علت نازایی چیست؟
برای دانستن علت نازایی باید مراحل باروری را به‌خوبی بشناسید. وجود مشکل در هرکدام از مراحل می‌تواند باعث ناباروری شود.
ابتدا باید بدن زن، تخمک مناسب آزاد کند. تخمک، از تخمدان‌ها که در دو طرف رحم قرار دارند آزاد می‌شود. هر ماه با هر چرخه قاعدگی تعدادی تخمک آزاد می‌شود. اسپرم‌ها باید با تعداد کافی در بدن مرد تولید و وارد بدن زن شوند. فقط یک اسپرم سالم و با تحرک کافی می‌تواند خود را به تخمک برساند. اسپرم باید در شرایط مناسب با تخمک ترکیب شوند و سپس وارد رحم شده و در لایه داخلی رحم لانه‌گزینی کنند. سپس باید یک جنین سالم با توانایی زنده ماندن بالا تولید شود. هرکدام از مراحل بالا اگر به‌خوبی انجام نشود موجب نازایی می‌شود.
بررسی ناباروری
باید تمام فاکتورها و علل اولیه در هر دو زوج بررسی شوند. گاهی علت نازایی، بیشتر از یک مورد است پس بررسی کامل لازم است.
گاهی علت ناباروری، شرایط زندگی و مشکلات طبی و جسمانی است. باید شرح حال دقیق زوجین مانند موارد زیر توسط پزشک بررسی شود:
- بیماری‌های هر دو زوج
- داروهایی که مصرف می‌کنند
- سابقه جراحی
- وجود عفونت در لگن
- درد لگن
- مشکلات و اختلالات جنسی
- شیوه زندگی فرد مانند رژیم غذایی و ورزش و مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر
تمام موارد بالا میتوانند در باروری فرد تاثیر گذار باشند.
ناباروری در زنان
سن زن، در شروع این بررسی‌ها موثر است. با افزایش سن زنان، قدرت باروری کاهش پیدا می‌کند. پس اگر سن بالای ۳۵ سال دارید، بهتر است پس از شش ماه تلاش برای بارداری درصورت عدم موفقیت به پزشک زنان مراجعه و بررسی علل نازایی انجام شود.
بررسی تخمک‌گذاری به‌موقع و درست
برای بررسی ناباروری در زنان ابتدا اگر قاعدگی‌های منظمی دارید، به احتمال بالا تخمک‌گذاری در بدن شما رخ می‌دهد. وجود علائم تخمک‌گذاری در هرماه، می‌تواند به تشخیص تخمک‌گذاری درخانم‌ها کمک کند.
تخمک‌گذاری معمولا هم‌زمان با آزاد شدن هورمون پروژسترون در بدن خانم‌ها شروع می‌شود که باعلائم زیر همراه است:
- درد لگن که معمولا به‌صورت یک‌طرفه است
- احساس درد در سینه‌ها
- افزایش خفیف وزن
- تورم و نفخ شکم
- تغییرات خلقی و دوره افسردگی
هنگامی‌که تخمک‌گذاری انجام می‌شود و هورمون پروژسترون بالا می‌رود، دمای بدن مختصری بالا می‌رود (۰.۶f) 0.6 فارنهایت معادل 0.3 سانتی‌گراد است. یعنی کمی از نیم‌درجه کمتر دمای بدن بالا می‌رود، و اگر بارداری رخ دهد، ترشح پروژسترون ادامه پیدا می‌کند اما اگر بارداری اتفاق نیفتد، ترشح پروژسترون کاهش یافته و باعث کاهش دمای بدن و ریزش لایه داخلی رحم می‌شود که ما به این حالت قاعدگی می‌گوییم.
تست‌های تخمک‌گذاری
می‌توانیم به‌کمک تست‌هایی، زمان تخمک‌گذاری را پیش‌بینی کنیم.
تست اول، اندازه‌گیری دمای بدن است. گفتیم که زمانی‌که هورمون پروژسترون افزایش پیدا می‌کند دمای بدن بالا می‌رود و با قاعدگی و کاهش هورمون پروژسترون دمای بدن کاهش می‌یابد. به‌کمک دماسنج‌های مخصوص، هر روز صبح زود دمای بدن خانم اندازه‌گیری می‌شود. هنگامی‌که دما اندکی افزایش پیدا کند، به‌معنی وجود تخمک‌گذاری در روز قبل است و دو روز بعد از قاعدگی دما کاهش پیدا می‌کند.
تست دوم، استفاده از کیت ادراری هورمون LH است. بعد از اینکه هورمون LH در ادرار افزایش پیدا کند، به‌مدت ۲۴ ساعت بعد تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد. تست‌های دیگری نیز برای بررسی تخمک‌گذاری وجود دارند مانند اندازه‌گیری هورمون پروژسترون سرم و پاسخ دیواره داخلی رحم به این هورمون. اما دو تست ذکر شده کاربردی‌تر هستند. اگر تست تخمک‌گذاری مثبت شود به این معنا است که بدن زن در مرحله اول که تخمک‌گذاری است مشکلی ندارد.
اگر تخمک‌گذاری انجام نشود؟
گاهی ممکن است تخمک‌گذاری پراکنده باشد و زمان قابل پیش‌بینی نداشته باشد و یا اصلا تخمک آزاد نشود. این یکی از دلایل ناباروری در زنان است که در این موارد بررسی بیشتر جهت بررسی علت ناباروری در زنان لازم است.
یکی از شایع‌ترین علل مشکلات تخمک‌گذاری در خانم‌ها، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS است. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک علائم متفاوتی دارد. در این خانم‌ها کیست‌های متعدد در تخمدان دیده می‌شود. قاعدگی آنها با تاخیر و بی‌نظم است. از بیماری هیرسوتیسم (افزایش موهای زائد ضخیم در بدن با الگوی مردانه) رنج می‌برند. آکنه و جوش بیشتر در آنها دیده می‌شود و افزایش وزن دارند.
مشکلات تیروئیدی درمان نشده و افزایش هورمون پرولاکتین هم می‌تواند باعث مشکل تخمک‌گذاری شود.
گاهی ممکن است ناباروری در زنان با عدم بروز قاعدگی خود را نشان دهد. وقتی قاعدگی در خانمی رخ ندهد، واضحا به این معنا است که به دلایلی تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود.
بررسی کامل و درمان مشکل تخمک‌گذاری، منجر به تخمک‌گذاری سالم و باروری می‌شود.
مشکلات ساختار بدن که باعث ناباروری در زنان می‌شوند
هر قسمت از ساختار لگن که غیرطبیعی باشد باعث ناباروری در زنان می‌شود. بعد از رد کردن مشکلات تخمک‌گذاری، باید ساختار لگن توسط متخصص بررسی شود.
رحم و ناباروری در زنان
ساختار غیرطبیعی رحم، بیشتر باعث سقط جنین و زایمان زودرس و اختلالات بارداری می‌شود و روی نازایی اثر ندارد اما در شخصی که سابقه جراحی روی رحم، یا سقط و زایمان زودرس داشته است، بررسی ساختار رحم ضروری است. مشکلات ساختاری رحم مانند پولیپ‌های رحم، چسبندگی‌های رحمی و مشکلات مادرزادی رحم، با تصویربرداری بررسی می‌شود.
بقیه ساختارهای رحم مانند لوله‌های فالوپ، توسط تصویربرداری‌های خاص توسط پزشک بررسی می‌شود.
چسبندگی لگن و ناباروری در زنان
علل مختلفی میتوانند باعث ایجاد یک سری چسبندگی‌ها در نقاط مختلف لگن شوند که این چسبندگی‌ها میتوانند شرایط را برای بارداری یا رشد جنین سخت کنند.
چسبندگی‌های لگنی به علل مختلفی ایجاد می‌شوند مثلا جراحی‌های داخل حفره لگن میتوانند چسبندگی ایجاد کنند. عفونت‌های لگنی، میتوانند باعث چسبندگی شوند. عفونت‌های لگنی، با بیماری‌های عفونی مقاربتی در ارتباط هستند.
در صورت وجود چسبندگی، جراحی لاپاراسکوپی می‌تواند به تشخیص و درمان این مشکل کمک کند.
۶۵ درصد موارد نازایی مربوط به علل ذکر شده ناباروری در زنان است و ۲۰ درصد موارد با مشکلات نازایی آقایان در ارتباط است. درصدی از موارد نازایی نیز غیرقابل توجیه است و در مطالعات و بررسی خانم و آقا هیچ مشکلی پیدا نمی‌شود. در این بیماران، ممکن است علت نازایی توسط آزمایش‌های تشخیصی پیدا نشود. توصیه می‌شود جهت تشخیص چسبندگی زنانه جراحی لاپاراسکوپی انجام و برای افزایش احتمال بارداری درمان دارویی شروع شود.
درمان ناباروری در زنان
همانطور که گفته شد، نازایی معمولا بیشتر از یک علت دارد و گاهی ممکن است در هر دو زوج وجود داشته باشد. درمان‌های مختلفی مانند دارو، جراحی و روش‌های کمکی برای نازایی وجود دارند.
جراحی‌ها در شرایط خاص و بیماران خاص با تشخیص متخصص زنان انجام می‌شود. بسیاری از اختلالات ساختاری و چسبندگی‌ها و اختلالات لوله‌ها در زنان به‌کمک جراحی میتوانند حل شوند. در صورتیکه اختلالات لوله‌ها با جراحی برطرف نشوند و شدید باشند، از IVF می‌توان استفاده کرد.
روش‌های تحریک تخمدان در درمان ناباروری در زنان
در زنانی که تخمک‌گذاری در آنها انجام نمی‌شود، باید تخمک‌گذاری را القا کرد. قبل از القای تخمک‌گذاری، باید سایر علل بررسی شوند. مثلا بررسی شود که خانم سندرم تخمدان پلی کیستیک نداشته باشد، پرولاکتین خون اندازه گیری شود، در صورت افزایش پرولاکتین ابتدا باید درمان این مشکل پرولاکتین انجام شود. آزمایش تیروئید و بررسی هورمون‌های تیروئیدی ضروری است.
مواردی مانند استرس شدید، ورزش سنگین و مشکلات تغذیه نیز در ناباروری در زنان دخیل هستند و در صورت وجود باید درمان شوند.
کلومیفن سیترات، شایع‌ترین دارویی است که برای القای تخمک‌گذاری استفاده می‌شود.
تخمک‌گذاری، معمولا ۵ تا ۱۲ روز بعد از خوردن آخرین قرص کلومیفن انجام می‌شود. از طریق کیت ادراری هورمون LH باید تخمک‌گذاری مشخص شود و در روز تخمک‌گذاری، اسپرم از روش طبیعی یا تلقیح داخل رحمی (جلوتر توضیح داده خواهدشد) با تخمک مواجهه پیدا می‌کند. کلومیفن، چند تخمک را آزاد می‌کند پس احتمال حاملگی چندقلویی را ۱۰ درصد افزایش می‌دهد.
تلقیح داخل رحمی یا روش IUI در درمان ناباروری در زنان
ابتدا باید نمونه مایع اسپرم از آقا گرفته شود و برای پاکسازی از باکتری‌ها و پروتئین‌ها شستشو شود. حداقل تعداد اسپرمی که دارای توانایی حرکت هستند، باید یک میلیون باشد زیرا اگر تعداد اسپرم‌ها زیر یک میلیون باشد، بارداری اتفاق نمی‌افتد. در زوجینی که ناباروری آنها به علت مشکلات آقایان باشد معمولا این روش باعث باروری می‌شود.
تکنیک کمک باروری IVF
در این روش درمان ناباروری در زنان، ابتدا تخمدان‌ها برای تولید تخمک تحریک می‌شوند، سپس تخمک از تخمدان برداشته می‌شود و در شرایط آزمایشگاهی، تخمک با اسپرم ترکیب می‌شود. سپس رویان تولید شده در آزمایشگاه اندکی رشد داده می‌شود و جنین به بدن مادر منتقل می‌شود.
در چه شرایطی IVF انجام می‌شود؟
- درصورت انسداد لوله فالوپ زنان
- عقیم‌سازی لوله‌ای
- چسبندگی‌های شدید در لگن
- پاسخ ضعیف تخمدان به تحریک تخمک‌گذاری
- نازایی شدید در مردان
میزان حاملگی چندقلویی در این روش ۳۰ درصد و احتمال سقط ۱۵ درصد برآورد شده است.
قبل از هر اقدام برای بارداری، توصیه می‌کنیم هزینه‌های احتمالی، شرایط بارداری، احتمال چندقلویی و عوارض آن به‌خوبی با مشورت متخصص بررسی شود.
