به‌طور کلی، دارو ماده‌ای است با دوز مشخص و اثر مشخص روی بدن، که در کنار آثار مفید خود عوارضی نیز دارد. درنتیجه، بهترین زمان برای استفاده از هر دارو، زمانی است که فواید آن بیشتر از عوارض آن باشد. تشخیص این موضوع به عهده پزشک است. پس توصیه می‌شود تمام داروها حتی داروهای بدون نسخه را با مشورت پزشک استفاده کنید.
داروهای بدون نسخه، صرفا برای زمانی است که دسترسی به پزشک و نسخه موجود نباشد .حتی مکمل‌های ویتامین هم می‌توانند عوارض داشته باشند و متاسفانه بدون نسخه در اختیار بیماران قرار می‌گیرند.
5 نمونه از داروهای بدون نسخه که می‌توانند عوارض بالایی داشته باشند
- آنتی‌بیوتیک
- استامینوفن
- آسپرین
- مکمل های ویتامین
- قرص کلسیم و ویتامین دی
آنتی‌بیوتیک
آنتی‌بیوتیک گروهی از داروها است که ضد باکتری تولید می‌شود. باکتری‌ها گروهی از میکروب‌ها هستند که موجودات زنده میکروسکوپی می‌باشند که درون بدن تکثیر می‌شوند و بسته به مکان تکثیرشان، علائم بیماری متفاوتی ایجاد می‌کنند. آنتی‌بیوتیک‌ها از جمله داروهای بدون نسخه متداول هستند، در حالیکه تنها پزشک قادر به تشخیص نوع و دوز مصرف آن است.
هر آنتی‌بیوتیک، روی باکتری خاصی اثر دارد. بنابراین، تشخیص آنتی‌بیوتیک مناسب هر بیماری، نیازمند یادگیری علم میکروب‌شناسی و داروشناسی است و فقط پزشک میتواند آنتی‌بیوتیک مناسب با دوز مناسب را تجویز کند.
اگر داروهای بدون نسخه مثلا آنتی‌بیوتیک غیر مناسب مصرف کنیم چه می‌شود؟
مصرف آنتی‌بیوتیک غیر‌مناسب، باعث مقاومت باکتری‌ها به دارو می‌شوند. باکتری‌ها می‌توانند این مقاومت را به یکدیگر انتقال دهند. برای مثال، اگر من یک بیماری تنفسی داشته باشم و آنتی‌بیوتیک نامناسب مصرف کنم، باکتری‌های بدن من به آن دارو مقاوم می‌شوند. سپس با هر تنفس و سرفه من، باکتری‌های مقاوم شده در هوا پخش می‌شوند و با ورود به بدن شخص دیگر، این مقاومت آنتی‌بیوتیکی شخص به شخص منتقل می‌شود. پس هرکسی که آنتی‌بیوتیک‌ها را بدون نسخه و بی‌رویه مصرف می‌کند، نه تنها به خودش بلکه به جامعه آسیب می‌زند. اینگونه حتی میتواند یک آنتی‌بیوتیک مفید را بی‌فایده کند.
ممکن است با افزایش مصرف یک آنتی‌بیوتیک، مقاومت باکتری‌ها به آن آنتی‌بیوتیک بیشتر شود و به مرور زمان، دیگر آن دارو روی هیچ باکتری اثر نداشته باشد. مانند آموکسی‌سیلین که با افزایش مصرف بدون نسخه، دیگر آنتی‌بیوتیک قوی نیست و خیلی از باکتری‌ها به آن مقاوم شده‌اند. یا داکسی‌سیکلین که با مصرف بی‌رویه آن به‌دلیل جوش صورت، مقاومت باکتری‌ها به آن در حال افزایش است و طولی نمی‌کشد که این آنتی‌بیوتیک فوق العاده خوب، بی‌فایده شود.
داروی آزیترومایسین، که متاسفانه حتی توسط برخی افراد علمی، بی‌رویه تجویز می‌شود. تجویز آزیترومایسین برای هر بیماری ویروسی، و مصرف بالای آن، باکتری‌های بدن را به این دارو مقاوم می‌کند. در حال حاضر، آزیترومایسین یکی از کاربردی‌ترین آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت ریه است اما اینگونه که پیش می‌رود، در آینده‌ای نه چندان دور این دارو نیز بی‌فایده می‌شود.
مهم است که بدانید، هر بیماری نیازمند آنتی‌بیوتیک نمی‌باشد. سرماخوردگی ویروسی به‌راحتی با درمان خانگی درمان می‌شوند و نیازمند سرم یا قرص خاصی نیستند. آنفولانزا با اینکه بیماری شدیدی است، بیماری ویروسی است و هیچ ویروسی نیاز به آنتی‌بیوتیک ندارد. تشخیص اینکه بیماری شما ویروسی است یا باکتریال است، فقط به‌عهده پزشک است.
استامینوفن
استامینوفن، یکی از مسکن‌ها و ضدتب‌های پرکاربرد و از پرمصرف‌ترین داروهای بدون نسخه است. شاید همه شما هنگام مصرف استامینوفن، فکر کنید که این دارو بسیار سالم است و عوارض کمی دارد و به‌راحتی با دوز بالا هنگام هرگونه مشکل از جمله یک سردرد ساده می توانید آن را مصرف کنید. اما برخلاف تصورتان، استامینوفن داروی کم‌عارضه‌ای نیست و مصرف بالای آن میتواند به کبد عوارض جبران‌ناپذیری بزند. استامینوفن به‌سرعت به دوز مسموم‌کننده می‌رسد و مسمومیت با استامینوفن، باعث بستری شدن فرد و عوارض شدید می‌شود.
استامینوفن، با مکانیسمی نامشخص باعث کاهش درد می‌شود.
استامینوفن در هر سنی با توجه به وزن فرد، دوز مشخصی دارد و نباید بیشتر از دوز مشخص مصرف شود.
شایع‌ترین عارضه استامینوفن، عارضه گوارشی است. درصورت مصرف بیش از حد و مسمومیت میتواند کبد را از کار بیندازد. مسمومیت با استامینوفن در بزرگسالان با دوز بالای ۴ گرم و در اطفال بالای ۲۰۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلو وزن بدن رخ می‌دهد و با علائم تهوع و استفراغ و تغییر هوشیاری خود را نشان می‌دهد و در نهایت باعث نارسایی کبد و کلیه می‌شود. از میان داروهای بدون نسخه مصرف استامینوفن می تواند خطرناک‌تر باشد.
آسپیرین
آسپیرین دارویی است که به‌طور رایج جهت درمان درد، التهاب و تب استفاده می‌شود.
آسپیرین، سه دوز متفاوت دارد.
آسپرین با دوز پایین زیر ۳۰۰ میلی‌گرم، باعث کاهش تجمع پلاکت و کاهش ریسک انعقاد خون می‌شود و به‌عنوان داروی رقیق‌کننده خون با دوز پایین استفاده می‌شود.
آسپیرین با دوز متوسط بین ۳۰۰ تا ۲۴۰۰ میلی‌گرم، به‌عنوان داروی ضددرد و ضدتب استفاده می‌شود و در سرماخوردگی و حتی تب کودکان تجویز می‌شود.
آسپیرین با دوز ۲۴۰۰ تا ۴۰۰۰ به‌عنوان داروی ضدالتهابی در بیماری‌های التهابی استفاده می‌شود مانند بیماری روماتیسم که با التهاب مفاصل خود را نشان می‌دهد.
آسپیرین در بدن به‌راحتی جذب می‌شود و از طریق کلیه دفع می‌شود. با این حال با مصرف آسپرین به‌عنوان یکی از داروهای بدون نسخه، نباید از عوارض آن غافل بود.
عوارض آسپیرین:
اگر آسپیرین با دوز ضد التهابی و بالا استفاده شود باعث مشکلات گوارشی شدید و حتی زخم معده و خونریزی در دستگاه گوارش، از جمله استفراغ خونی می‌شود. آسپیرین میتواند باعث نارسایی کلیه شود و با رقیق کردن خون باعث دیر بند آمدن خون شود. اگر آسپیرین در دوزهای بالاتر مصرف شود باعث وزوز گوش، سرگیجه و حتی میتواند باعث کما و مرگ شود.
مصرف آسپیرین در کودکان میتواند باعث ایجاد یک سندروم به‌نام سندروم ری شود.
آسپیرین نباید در بیماری نقرس مصرف شود.
مسمومیت با آسپیرین، باعث افزایش شدید دمای بدن می‌شود و میتواند کشنده باشد.
مکمل‌های ویتامین
ویتامین‌ها، موادی هستند که برای سلامت بدن ضروری هستند. ویتامین‌ها باعث شادابی پوست و مو، سلامت گوارش و هضم غذا می‌شوند. همانطور که کمبود ویتامین‌ها باعث بیماری فرد می‌شود، مصرف بالای آنها هم باعث مسمومیت و بیماری می‌شود.
بهترین حالت مصرف ویتامین‌ها به‌طور طبیعی است. سعی کنید به‌جای مصرف قرص و مکمل از میوه و سبزیجات طبیعی استفاده کنید. مکمل ویتامین برای کسانی است که شرایط استفاده از ویتامین طبیعی را ندارند. پس استفاده از قرص ویتامین و مکمل ویتامین به عنوان یکی از داروهای بدون نسخه، در شرایط خاص و بدون تجویز پزشک اشتباه است.
بسیاری از مادران، برای کودکان خود شربت‌های مولتی ویتامین تهیه می‌کنند و حس می‌کنند این شربت‌ها برای کودکشان بسیار مفید است. مواد دارویی همیشه عارضه دارند، مواد نگهدارنده دارند و هرگز جای ویتامین‌های طبیعی را نمی‌گیرند. بهتر است به کودکان بالای دو سال به‌جای داروی ویتامین، میوه‌های طبیعی و سبزیجات طبیعی فراوانی بدهید و مطمئن باشید تاثیر بهتری در رشد و افزایش اشتهای کودکتان دارد.
قرص کلسیم و ویتامین D
این دو، برای سلامت استخوان‌ها و جلوگیری از بیماری‌های استخوانی و حتی تقویت ایمنی بدن ضروری هستند اما بهترین منبع، منبع طبیعی آن است. سعی کنید شیر و ماست و دوغ و کشک را در برنامه غذایی خود منظم مصرف کنید. قرص کلسیم میتواند در کلیه رسوب کند و باعث ایجاد سنگ کلیوی شود. تا جای ممکن سعی شود از کلسیم طبیعی استفاده شود و فقط با تجویز پزشک و دوز مناسب، قرص کلسیم استفاده کنید.
قرص ویتامین D: در منطقه ما، بسیاری از افراد کمبود ویتامین دی دارند. منبع اصلی ویتامین دی نور خورشید است. نظریه‌های متفاوتی درباره علت کمبود ویتامین دی وجود دارد. به همه افراد ساکن ایران توصیه می‌شود از قرص ویتامین دی استفاده کنند اما دوز آن برای هرکس با توجه به آزمایش او و توسط پزشک تعیین می‌شود. قرص کلسیم و ویتامین دی از جمله داروهای بدون نسخه هستند ولی یابد بدانید که هرگز سرخود ویتامین دی مصرف نکنید زیرا مسمومیت با ویتامین دی عوارض شدیدی ایجاد می‌کند و تا زمان ایجاد آن عوارض ممکن است فرد بی‌علامت باشد.
