کیسه صفرا چیست؟ چه کاری در بدن انجام می‌دهد؟ چه زمانی سنگ کیسه صفرا به‌وجود می‌آید؟ برای درمان چه باید کرد؟

وظیفه کیسه صفرا در دستگاه گوارش

دستگاه گوارش ما شامل لوله‌های گوارشی و اندام‌هایی برای ساخت و ذخیره آنزیم‌ها برای هضم غذا هستند. بعد از دهان، دستگاه گوارش شامل مری، معده، روده باریک و روده بزرگ می‌شود.

غذا از دهان وارد مری شده و در آنجا به سمت معده هدایت می‌شود. معده مانند کیسه‌ای غذا را درون خود نگه می‌دارد و با آنزیم‌های مختلف غذا را هضم و ریز می‌کند تا برای جذب، مناسب شوند. بعد از آنکه غذا در معده به‌خوبی نرم شود، دریچه انتهایی معده باز شده و غذا وارد روده باریک می‌شود. درون روده باریک دریچه‌ای وجود دارد که آنزیم‌های صفرا را وارد روده می‌کند. آنزیم‌های صفرا، چربی‌های غذا را هضم می‌کنند.

صفرا علاوه بر آنزیم هضم کننده، رنگ دارد. رنگ‌های موجود در صفرا، رنگ تیره مدفوع و رنگ زرد ادرار را می‌سازند‌. همچنین دریچه دیگری در روده باریک وجود دارد که آنزیم‌های پانکراس را وارد می‌کند. بعد از آنکه غذا کاملا هضم شود، در روده باریک جذب خون می‌شود‌ و مواد اضافه غذا برای دفع آماده می‌شوند. روده باریک، محل اصلی جذب غذا است. سپس مواد دفعی وارد روده بزرگ می‌شود و آب اضافی آن گرفته و غلیظ شده و به مدفوع تبدیل می‌شود.

معده، زیر جناغ و زیر قفسه سینه در مرکز، قرار دارد. کبد و پانکراس، بخشی از روی معده را می‌پوشانند. کیسه صفرا، کیسه‌ای است که کنار کبد قرار دارد و از طریق لوله‌هایی به کبد متصل است. آنزیم‌های کبد وارد صفرا شده و در آنجا ذخیره می‌شوند. صفرا آنزیم‌ها را غلیظ کرده و در مواقع لزوم به روده باریک تخلیه می‌کند.

سنگ کیسه صفرا چیست و چگونه به‌وجود می‌آید؟

تجمع و غلیظ شدن مواد داخل کیسه صفرا، باعث ایجاد تجمعات سفتی می‌شود که ما به آنها سنگ صفراوی (سنگ کیسه صفرا) می‌گوییم. سنگ کیسه صفرا تا زمانی که باعث انسداد دهانه خروجی صفرا نشود، بی‌علامت است و فقط ممکن است در سونوگرافی اتفاقی، مشاهده شود.

زمانی که هرگونه انسداد، مانع خروج اسید صفرا شود، علائم مختلفی در بیمار دیده می‌شود. این انسداد می‌تواند به علل مختلفی باشد. شایع‌ترین علت، سنگ کیسه صفرا است که جلوی خروجی صفرا را می‌گیرد. از علل غیر شایع می‌توانیم به تومورها با اثر فشاری و انسدادی روی خروجی صفرا اشاره کنیم.

علائم سنگ کیسه صفرا

درد

اکنون تصور کنید که جلوی خروج اسیدهای صفرا گرفته شود، چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ در مرحله اول، قبل از محل انسداد ممکن است تجمع دیده شود. تجمع اسیدها درون کیسه صفرا باعث کشیده شدن دیواره کیسه صفرا می‌شود.

این کشیده شدن دیواره، باعث تحریک عصب‌های درد می‌شود و در محل کیسه صفرا درد ایجاد می‌کند. این درد در قسمت فوقانی راست شکم مشاهده می‌شود. مخصوصا زمانی که فشار روی قسمت فوقانی راست شکم آورده شود و با نفس عمیق، دیواره کیسه صفرا به سطح شکم نزدیک شود، درد شدیدی ایجاد می‌شود‌ که ناشی از برخورد دیواره کشیده شده کیسه صفرا با دست است‌. به این درد، علامت مورفی می‌گوییم. در صورت وجود علامت مورفی، شخص باید جراحی کند و کیسه صفرا خارج گردد.

مشکل در هضم غذا

علامت دیگر سنگ کیسه صفرا که باعث انسداد شود، مشکل هضم غذا است. بالاتر توضیح دادیم که آنزیم‌های صفرا به هضم چربی‌های موجود در غذا کمک می‌کنند. اگر آنزیم صفرا وارد روده نشود، چربی‌ها خوب هضم نمی‌شوند و عدم هضم درست غذا باعث حالت تهوع و در موارد شدیدتر و در صورت خوردن غذاهای چرب می‌تواند باعث استفراغ شود.

یکی دیگر از کارهای اسید صفراوی، رنگ‌دهی به ادرار و مدفوع است. اگر اسید صفراوی وارد روده نشود، ادرار و مدفوع کمرنگ می‌شوند. این کمرنگی ادرار و مدفوع یکی از علائم کمتر شایع سنگ صفرا هستند.

پس به‌طور کلی، سنگ کیسه صفرا می‌تواند علامتی نداشته باشد. درصورتی که علامتی نداشته باشد نیاز به درمان و جراحی نیست. اما زمانی که سنگ کیسه صفرا باعث انسداد مجرای خروجی صفرا شود علائمی ایجاد می‌کند که مهمترین آن علامت مورفی است یعنی با فشردن قسمت فوقانی راست شکم و نفس عمیق، درد شدیدی ایجاد می‌شود و بعد از خوردن غذا مخصوصا غذای چرب و سنگین، تهوع و استفراغ رخ می‌دهد.

درمان سنگ کیسه صفرا

درمان سنگ کیسه صفرا، درمان جراحی است. هیج دارویی به طور کامل اثبات علمی برای درمان سنگ کیسه صفرا ندارد. جراحی سنگ کیسه صفرا، جراحی اورژانسی نیست و ممکن است فردی تا مدت‌ها سنگ کیسه صفرا داشته باشد و بدون جراحی مشکلی پیش نیاید اما درصورت علامت‌دار بودن سنگ کیسه صفرا، توصیه می‌شود در اولین فرصت جراحی انجام شود. طی عمل جراحی، کیسه صفرا بریده و خارج می‌شود.

عمل به دو روش انجام می‌شود‌. در روش کلاسیک، شکم باز می‌شود و کیسه صفرا بریده می‌شود‌. در روش لاپاروسکوپیک، با ایجاد چند سوراخ کوچک و به کمک وارد کردن دوربینی کوچک به بدن، جراحی به‌سادگی و بدون برش شکم انجام می‌شود.

مراقبت‌های بعد از عمل کیسه صفرا

دوره نقاهت بعد از عمل حدود شش هفته طول می‌کشد. بیشتر بیماران طی دو هفته بعد از عمل، درد کمتری دارند و به راحتی زندگی روزمره خود را ادامه می‌دهند.

اغلب بیماران، علائم رایج بعد از عمل کیسه صفرا مانند اسهال، التهاب اطراف زخم‌ها و درد شکم را تجربه می‌کنند.

درد در بیماران مختلف، بستگی به مسکن‌های مصرفی و حساسیت بدن هر فرد به درد، به شکل‌های مختلفی وجود دارد. درد در شکم، در محل زخم‌ها و درد شانه در بیماران ممکن است مشاهده شود. توصیه می‌شود از مسکن مناسب با زمان بندی مناسب استفاده کنید تا درد کمتری حس کنید. به مرور زمان این درد کاهش می‌یابد و مخصوصا در جراحی لاپاراسکوپیک به سرعت دوران نقاهت بعد از عمل طی می‌شود و فرد به زندگی معمول خود باز می‌گردد.

رژیم غذایی بعد از جراحی کیسه صفرا، نسبت به اشتها و میل هر بیمار متفاوت است. هیچ محدودیت غذایی وجود ندارد. هر آنچه که میل دارید می‌توانید بخورید شاید ترجیح دهید در ابتدا از غذاهای نرم و ساده‌تر مانند سوپ استفاده کنید. به‌هرحال از نظر علمی محدودیت رژیم غذایی بعد از جراحی کیسه صفرا وجود ندارد.

بعد از جراحی لاپاراسکوپی، چهار زخم کوچک روی شکم دیده می‌شود. کبودی اطراف زخم‌ها طبیعی است اما خونریری و ترشحات زخم را باید به پزشک جراحتان اطلاع دهید. هنگامی که پانسمان روی زخم برداشته شد می‌توانید دوش بگیرید و هنگامی که داروهای خواب‌آور و مسکن‌تان کمتر شد می‌توانید رانندگی کنید.

بعد از جراحی کیسه صفرا، به دلیل بیهوشی و داروهایی که مصرف می‌شود ممکن است یبوست دیده شود که به‌راحتی با غذاهای ملین و مصرف آب فراوان و سبزیجات قابل حل است.

چه مدت بعد از عمل به کار و فعالیت طبیعی برمی‌گردید؟

بعد از جراحی کیسه صفرا، نسبت به شغل و میزان سنگینی کار، بین یک هفته تا یک ماه بعد می‌توانید به کارتان برگردید. اگر شغل سبکی دارید شاید یک هفته بعد به‌راحتی سرکار بروید اما در شغل‌های سنگین گاهی یک ماه استراحت لازم است.