لاکتوز یکی از انواع قندهایی است که ما از نوزادی آن را مصرف می‌کنیم. لاکتوز همان قند اصلی موجود در شیر است که برای تجزیه و هضم آن آنزیمی به نام لاکتاز لازم است. در صورت کمبود آنزیم هضم‌کننده لاکتوز، علائم عدم تحمل به لاکتوز یا حساسیت به لاکتوز بروز پیدا می‌کند .
لاکتوز نوعی قند پیچیده است که توسط آنزیم لاکتاز به لاکتولوز و گالاکتوز و گلوکوز تجزیه می‌شود. آنزیم لاکتاز معمولا در روده باریک فعالیت می‌کند. معمولا کمبود آنزیم لاکتاز در کودکان دو تا پنج سال رخ می‌دهد و با افزایش سن فعالیت آنزیم لاکتاز کاهش پیدا می‌کند.
منابع لاکتوز چیست؟
قند اصلی موجود در انواع لبنیات لاکتوز است
- شیرگاو
- شیر بز
- ماست
- خامه
- کره
- پنیر
- بستنی
علت عدم تحمل لاکتوز در کودکان چیست؟
عدم تحمل لاکتوز در کودکان به دو علت رخ می‌دهد. در بعضی کودکان به صورت ژنتیکی از همان ابتدای تولد آنزیم تجزیه‌کننده لاکتوز وجود ندارد و از همان بدو تولد دچار عدم تحمل لاکتوز می‌شوند. علت این نوع عدم تحمل لاکتوز در کودکان، عدم ساخت ژنتیکی آنزیم تجزیه‌کننده لاکتوز است.
نوع دیگری از عدم تحمل لاکتوز در کودکان به علت عدم مصرف طولانی‌مدت لاکتوز است. کودکانی که منظم شیر نمی‌نوشند، بعد از مدتی بدن به صورت خودبخود ساخت آنزیم تجزیه‌کننده لاکتوز را متوقف می‌کند و علت آن عدم نیاز به این آنزیم و عدم دریافت لاکتوز است. این کودکان از ابتدا حساسیت به لاکتوز نداشته‌اند و به راحتی لبنیات را تحمل می‌کردند اما بعد از مدتی با عدم نوشیدن منظم شیر، تولید این آنزیم متوقف می‌شود و علائم عدم تحمل لاکتوز در کودکان بروز می‌کند.
درمان این نوع حساسیت به لاکتوز تحریک بدن برای ساخت آنزیم تجزیه‌کننده لاکتوز است. این تحریک باید به آرامی صورت بگیرد به طوری که هر روز مقدار بسیار کمی شیر بنوشد و به آرامی این مقدار از شیر را افزایش دهد. برای مثال یک هفته روزی یک چهارم لیوان شیر بنوشد و سپس یک هفته روزی نصف لیوان شیر و به آرامی حجم شیر را افزایش دهد تا بدن تحریک به ساخت لاکتوز شود. پس اگر کودک شما از ابتدای نوزادی تحمل لاکتوز داشته اما ناگهانی شیر ننوشد و دچار عدم تحمل لاکتوز شود می‌توان با تحریک بدن به ساخت لاکتاز این حساسیت را درمان کرد.
یکی از علل عدم تحمل لاکتوز در کودکان بیماری‌های گوارشی مانند کرون و سلیاک است. همچنین آسیب به روده باریک می‌تواند بدن را با عدم تحمل لاکتوز مواجه کند و در تولید دو ترشح لاکتاز اختلال ایجاد کند.
سه ماهه آخر بارداری، بدن نوزادان برای تولید لاکتاز آمادگی بیشتری پیدا می‌کند. هر چه نوزاد زودتر به دنیا بیاید و نارس باشد احتمال تکامل دستگاه گوارش و توان تولید لاکتاز کمتر می‌شود. بنابراین در نوزادان نارس احتمال بروز علائم عدم تحمل لاکتوز در کودکان بیشتر است.
علائم عدم تحمل لاکتوز در کودکان چیست؟
عدم تحمل لاکتوز در کودکان علائم مختلفی ایجاد می‌کند. هر چه شروع علائم در سن پایین‌تری باشد، به علت عدم توانایی نوزاد در بیان مشکلش تشخیص سخت‌تر است. معمولا اولین و مهم‌ترین علامت اسهال شدید است. همچنین تهوع شدید و گاهی استفراغ بعد از خوردن شیر، می‌تواند علامتی برای عدم تحمل لاکتوز در کودکان باشد. بی‌قراری و گریه کردن نوزاد نیم ساعت تا دو ساعت بعد از خوردن شیر، نفخ شدید و اسهال همگی علائم عدم تحمل لاکتوز است.
نوزادان برای نشان دادن درد شکم خود، بسیار بی‌قرار می‌شوند، گریه می‌کنند، مشت‌های خود را گره می‌کنند و پشت خود را قوس می‌دهند و دفع مدفوع و دفع گاز همراه با گریه و بی‌قراری دارند.
به طور کلی اگر بخواهیم تمام علائم عدم تحمل لاکتوز در کودکان را نام ببریم به این صورت دسته‌بندی می‌شوند:
- نفخ
- درد شکم
- بی‌قراری
- بی‌اشتهایی
- اسهال شدید
- تهوع
- درد شکم
- افزایش گاز روده‌ای بعد از خوردن شیر
- بی‌قراری و گریه زیاد نوزاد بعد از خوردن شیر
حساسیت به لاکتوز و پروتئین شیرگاو چیست؟
هر گاه واژه حساسیت یا آلرژی را می‌شنویم، به یاد تغییرات سیستم ایمنی بدن می‌افتیم. همان طور که گفته شد عدم تحمل لاکتوز در کودکان به معنی مشکل در هضم لاکتوز است اما کودکانی که حساسیت به شیرگاو دارند، مشکلی در هضم شیر و لبنیات ندارند و تنها مشکل آنها ایجاد واکنش حساسیتی بدن به پروتئین موجود در شیرگاو است.
حساسیت به پروتئین شیرگاو علائم مختلفی دارد از جمله خارش پوست، کهیر، گاهی مانند عدم تحمل لاکتوز باعث ایجاد اسهال و تهوع می‌شود اما بیشتر علائم حساسیتی مانند اشک‌ریزش و خارش پوست و کهیر و دانه قرمز روی پوست ایجاد می‌شود. در واکنش حساسیتی به شیر، علائمی مانند سرفه و آبریزش بینی نیز ممکن است دیده شود. در موارد حساسیت به شیرگاو بهتر است به یک متخصص آسم و آلرژی مراجعه شود تا توصیه‌های لازم داده شود.
داروی ضد حساسیتی، کرم‌های حاوی آنتی‌هیستامین و کورتون و شربت سیتریزین می‌تواند به کنترل علائم کمک بسیاری کند اما هرگز سرخود از پماد یا دارویی استفاده نکنید و اینکار حتما باید تحت نظر پزشک متخصص اطفال یا متخصص آلرژی انجام شود.
بیشتر بخوانید: کورتون، بررسی و رد شایعات در مورد آن
چگونه عدم تحمل لاکتوز در کودکان را تشخیص دهیم؟
سه نوع مختلف آزمایش برای بررسی عدم تحمل لاکتوز در کودکان وجود دارد.
تست تحمل لاکتوز
تست تحمل لاکتوز، بررسی میزان قند گلوکوز موجود در خون بعد از مصرف یک ماده حاوی لاکتوز است. در واقع با این تست میزان تجزیه لاکتوز به گلوکوز بررسی می‌شود و در صورتی که گلوکوز کمی در خون وجود داشته باشد متوجه کاهش تجزیه لاکتوز به گلوکوز می‌شویم که علامت مهمی از عدم تحمل لاکتوز در کودکان است.
تست تنفسی هیدروژن
بعد از مصرف ماده غذایی حاوی لاکتوز، میزان هیدروژن موجود در بازدم سنجیده می‌شود. هر چه هیدروژن بازدمی بالاتر باشد نشان‌دهنده عدم تحمل لاکتوز در کودکان است.
آزمایش مدفوع
به کمک آزمایش مدفوع به‌سادگی میزان لاکتوز هضم نشده‌ای که توسط مدفوع دفع می‌شود را بررسی می‌کنند. اگر لاکتوز هضم نشده مدفوع بالا باشد نشان‌دهنده عدم تحمل لاکتوز در کودکان است. آزمایش مدفوع بهترین روش بررسی عدم تحمل لاکتوز در کودکان و نوزادان است.
درمان عدم تحمل لاکتوز در کودکان چیست؟
قبل از شروع درمان باید نوع دقیق مشکلی که در فرزندتان ایجاد شده را بدانید. اگر عدم تحمل لاکتوز ارثی از نوزادی دارد باید غذاهای حاوی لاکتوز را کاملا محدود کنید. بعد از چند روز محدودیت غذایی معمولا علائم عدم تحمل لاکتوز در کودکان کنترل می‌شود. بعد از کنترل علائم حاد عدم تحمل لاکتوز، می‌توان مواد لبنی حاوی لاکتوز را به آرامی و با مقدار کم مجدد شروع کرد. اگر باز هم کودک بی‌قراری کند و اسهال شود، بهتراست شیر و لبنیات را مخلوط با غذاهای دیگر به کودک بدهید. در این موارد معمولا کودک لاکتوز را بهتر تحمل می‌کند.
در صورتی که کودک شما اصلا تحمل لاکتوز نداشته باشد قرص‌های حاوی لاکتاز وجود دارند که کودک شما می‌تواند همراه با فراورده‌های لبنی، قرص لاکتاز را مصرف کند تا آنزیم موجود در قرص به هضم لاکتوز کمک کند. در فروشگاه‌های مختلف انواعی از محصولات لبنی بدون لاکتوز وجود دارند مواد غذایی بدون لاکتوز، حاوی آنزیم لاکتاز هستند که باعث تجزیه لاکتوز می‌شود و به هضم آن کمک بسیاری می‌کند. انواع شیر و ماست بدون لاکتوز وجود دارند و با تهیه آن می‌توان جلوی علائم عدم تحمل لاکتوز را گرفت.
در کودکانی که علائم حساسیتی دارند و به واکنش افزایش حساسیت به پروتئین شیرگاو شک داریم، درمان کاهش مصرف محصولات لبنی و داروهای آنتی‌هیستامین مانند شربت سیتریزین است.
همان طور که در بالاتر هم توضیح داده شد، گاهی عدم تحمل لاکتوز در کودکان به علت عدم مصرف منظم لاکتوز است که با شروع آرام مصرف مجدد علائم آن برطرف می‌شود.
آیا عدم تحمل لاکتوز در کودکان باعث کمبود کلسیم آنها می‌شود؟
می‌دانیم منبع غنی از کلسیم، لبنیات هستند. کودکانی که به علت عدم تحمل لاکتوز لبنیات کمتری مصرف می‌کنند، در معرض کمبود کلسیم و مشکلات ناشی از آن هستند. کمبود کلسیم باعث پوکی استخوان و تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود. بهترین راه برای جلوگیری از کمبود کلسیم در موارد عدم تحمل لاکتوز در کودکان، مصرف لبنیات بدون لاکتوز است. در صورتی که کودک تمایل کمتری به مصرف لبنیات داشته باشد می‌توان این کمبود کلسیم را از طریق دریافت مواد غذایی به جز لبنیات که حاوی کلسیم هستند جبران نمود اما توجه داشته باشید که هرگز نباید لبنیات را از کودک خود بگیرد و در رژیم غذایی روزانه کودک حتما لبنیات را حتی با مقدار کم بگنجانید.
منابع غذایی غنی از کلسیم کدامند؟
- سبزیجات مانند کلم و بروکلی
- مرکبات مخصوصا پرتقال
- انجیر خشک
- گردو و بادام
- کنسرو ماهی‌های استخواندار مانند ساردین و کیلکا و سالمون
- حبوبات مانند لوبیا
- دانه‌ها مانند کنجد
- سویا
- شیره خرما
- میگو
- آجیل
- تخم‌مرغ
- شکلات تیره
- توفو
اگر کودک مبتلا به عدم تحمل لاکتوز دارید که دچار کمبود کلسیم شده است، حتما با راهنمایی پزشک متخصص در کنار دریافت منابع غذایی بالا، مکمل کلسیم دریافت کنید.
کمبود ویتامین دی چه ارتباطی با کمبود کلسیم در کودکان دارد؟
ویتامین دی یکی از مواد ضروری در جذب کلسیم می‌باشد. عدم تحمل لاکتوز در کودکان، آنها را مستعد کمبود کلسیم می‌کند. در این موارد باید حواسمان به کمبود ویتامین دی کودکمان باشد زیرا ویتامین دی به جذب کلسیم کمک می‌کند و کودکی که دچار عدم تحمل لاکتوز شده است باید ویتامین دی کافی دریافت کند. منبع تامین ویتامین دی بدن نور خورشید است. کودک زیر یک سال روزانه ۴۰۰ واحد و کودک بالای یک سال روزانه ۶۰۰ واحد ویتامین دی نیاز دارد. منابع غذایی غنی از ویتامین دی باید در رژیم غذایی کودک گنجانده شود همچنین باید حواسمان به دریافت کافی نور خورشید باشد.
منابع غذایی غنی از ویتامین دی کدامند؟
- ماهی سالمون، شاه‌ماهی، ماهی ساردین، کنسرو تن ماهی
- روغن کبد ماهی
- میگو
- زرده تخم مرغ
- قارچ
- شیرگاو
- شیر سویا
- آب پرتقال
- غلات و جو دوسر
همان طور که گفته شد، عدم تحمل لاکتوز در کودکان، به راحتی با رعایت رژیم غذایی درمان می‌شود و مشکل نگران‌کننده‌ای نیست. توجه کنید که در این کودکان با دریافت میزان کافی کلسیم و ویتامین دی جلوی مشکلات ناشی از عدم تحمل لاکتوز را بگیریم و محصولات لبنی بدون لاکتوز را حتما در برنامه غذایی کودکمان قرار دهیم.
