دیابت در کودکان، در واقع همان بیماری افزایش قند خون است. بالارفتن قندخون به‌صورت مزمن و در حالتی که بدن نتواند به‌صورت خودبه‌خودی قند خون را تنظیم کند، باعث بروز بیماری دیابت می‌شود. دیابت به دو نوع یک و دو تقسیم می‌شود که باتوجه‌به ویژگی‌هایی که دارند، تشخیص و درمان متفاوتی دارند.
دیابت نوع یک را چگونه تشخیص می‌دهیم؟
دیابت نوع یک در واقع همان نوع ارثی دیابت است. در دیابت نوع یک، علت افزایش قند خون یک بیماری ارثی است. در واقع افرادی که به دیابت نوع یک مبتلا هستند، به طور مادرزادی قادر به ساخت انسولین در بدنشان نیستند و به همین دلیل، قند خون جذب سلول‌ها نمی‌شود. هورمون انسولین در بدن وظیفه اصلی جذب قند خون را بر عهده دارد. هنگامی که انسولین بدن کم باشد، قند خون افزایش می‌یابد. در این شرایط تنها راه درمان استفاده از انسولین است و تنها فرم داروی انسولین که تابه‌حال ساخته شده است، فرم تزریقی آن است.
همان‌طور که گفتیم دیابت نوع یک، نوعی بیماری ارثی است. بیماری‌های ارثی و ژنتیکی معمولاً در سنین پایین‌تری نسبت به سایر بیماری‌ها بروز پیدا می‌کنند؛ بنابراین دیابت نوع یک معمولاً در سن کمتر خود را نشان می‌دهد و هیچ‌وقت دیابتی که در چهل‌سالگی تشخیص داده می‌شود، دیابت نوع یک نیست. شاید برایتان این سؤال پیش آید که چرا گاهی افرادی که در سن بالا دیابت آنها را تشخیص می‌دهند از انسولین که داروی اصلی دیابت نوع یک است استفاده می‌کنند. پاسخ این است که درصورتی‌که در دیابت نوع دو، قند خون به‌خوبی با دارو و رژیم غذایی کنترل نشود گاهی لازم است از درمان انسولین تزریقی کمک بگیریم.
دیابت نوع دو چیست؟
دیابت نوع دو، همان دیابت غیروابسته به انسولین است. در این نوع از دیابت، درمان انسولین جایی ندارد و تنها راه کنترل قند خون داروی خوراکی است مگر آنکه قند بسیار بالا باشد و به دارو جواب ندهد. دیابت نوع دو به دلیل سبک زندگی نامناسب و چاقی و اضافه‌وزن اتفاق می‌افتد. بهترین راه کنترل دیابت نوع دو، کاهش وزن است. برعکس در دیابت نوع یک معمولاً بیمار کم‌وزن است و ارتباطی با چاقی ندارد. چاقی و اضافه‌وزن و افزایش مصرف مواد قندی باعث می‌شود در بدن شرایطی رخ دهد که حساسیت سلول‌ها به هورمون انسولین به‌شدت کاهش دهد. این کاهش حساسیت به انسولین باعث بالارفتن قند خون و بروز دیابت نوع دو می‌شود.
دیابت در کودکان، بیشتر از کدام نوع است؟
دیابت در کودکان میتواند هر دو نوع دیابت باشد. اما به دلیل اینکه دیابت نوع یک بیشتر در سن کودکی خود را نشان می‌دهد، دیابت در کودکان بیشتر از نوع دیابت نوع یک است که به کمک انسولین تزریقی درمان می‌شود. گاهی هم به دلیل وزن بسیار بالا و چاقی و مصرف بالای قند و شکلات در کودک، دیابت نوع دو اتفاق می‌افتد که در این مواقع درمان به کمک اصلاح سبک زندگی کودک است. ما در این مطلب بیشتر دیابت نوع یک را در کودکان توضیح می‌دهیم؛ زیرا برای کودک شرایط خاصی را به وجود می‌آورد و بیشترین نوع دیابت در کودکان نیز همین نوع یک دیابت است.
شروع دیابت در کودکان با چه علائمی است؟
دیابت در کودکان، معمولاً خود را با شرایط اضطراری نشان می‌دهد. زیرا بالارفتن مختصر قند خون در کودک میتواند علامتی نداشته باشد.
همه ما می‌دانیم بالارفتن قند خون در کودک باعث بروز علائمی مانند عطش بالا به آب و زیاد آب‌خوردن و همچنین ادرار زیاد داشتن است. اما گاهی این علائم در کودک به طور واضحی رخ نمی‌دهد و قند خون در سطح بسیار بالا می‌رود به حدی که باعث عوارض دیابت می‌شود و میتواند باعث کمای کودک و شرایط خطرناکی شود. متأسفانه معمولاً اولین‌بار که دیابت نوع یک را در کودکی تشخیص می‌دهیم، در همین شرایط خطرناک است و قبل از آن هیچ علامتی از دیابت نداشته است.
سن شروع تشخیص میتواند ۱۸ ماهگی و یا حتی ۱۷ سالگی باشد. بسته به شرایط مختلف، دیابت نوع یک شروع می‌شود و با کمبود انسولین و تجمع قند در خون، عوارض مختلفی برای کودک اتفاق می‌افتد.
هنگامی که قند خون بسیار بالا رود و از ۱۶۰ تا ۱۹۰ بیشتر شود، این میزان قند خون اضافی از طریق کلیه دفع می‌شود و دیگر کلیه‌ها توان بازجذب قندخون اضافی را ندارد. با دفع قند خون از طریق کلیه، به همراه آن حجم بالایی آب نیز دفع می‌شود. دفع بالای آب و قند خون، باعث کم‌آبی بدن شده و در پاسخ به این کم‌آبی، عطش بدن به آب بالا می‌رود. با دفع بالای آب و قند از طریق ادرار، وضعیت سوخت‌وساز بدن به‌هم‌خورده و باعث لاغری و کاهش وزن می‌شود؛ بنابراین دیابت در کودکان با کاهش وزن، پر نوشی و پر ادراری همراهی دارد.
چه عاملی باعث کمای دیابتی در کودک می‌شود؟
دیابت کتواسیدوز یا کمای دیابتی، از جمله عوارض کشنده افزایش قند خون است. این عارضه بیشتر در کودکان مبتلا به دیابت نوع یک رخ می‌دهد.
دیابت در کودکان، باعث افزایش بالای قندخون می‌شود. این افزایش قند خون، میتواند به علت عدم تشخیص دیابت در کودکان باشد و یا به علت عدم تزریق انسولین توسط کودک اتفاق بیفتد. گاهی یک سری بیماری‌هایی که همراه با دیابت اتفاق می‌افتد، میتواند باعث شرایط افزایش نیاز به انسولین شود. تمام شرایط بالا میتواند باعث افزایش بسیار زیاد قند خون شود. زمانی که انسولین توسط کبد ترشح نشود، این عدم ترشح کافی انسولین باعث تبدیل اسیدهای چرب بدن به کتون می‌شود. کتون‌ها خاصیت اسیدی دارند و باعث اسیدی شدن خون می‌شوند.
از طرفی گفتیم زمانی که قند خون بالا برود و دفع ادرار زیاد شود، باعث کاهش آب بدن می‌شود. این کاهش آب بدن باعث کاهش خون‌رسانی و تولید نوعی اسید در بافت‌ها می‌شود که این عاملی مضاعف برای اسیدی شدن خون است.
در ابتدای شروع این سیکل، هرچه مایعات بیشتری از کلیه دفع شود، احساس عطش به آب نیز بیشتر می‌شود و آب بیشتری توسط کودک نوشیده می‌شود؛ اما بعد از مدت کوتاهی، دیگر آن حجم زیاد از آبی که دفع می‌شود توسط نوشیدن کودک قابل‌جبران نیست و به این صورت، بدن کودک دچار کم‌آبی می‌شود.
زمانی که خون اسیدی می‌شود، بدن یک سری مکانیسم‌هایی دارد تا این اسید اضافی را دفع کند. یکی از این مکانیسم‌ها استفراغ‌کردن است. به همین دلیل کودک مکررا استفراغ می‌کند. از طرفی بدن نیز دچار بی‌آبی شده است. بنابراین استفراغ این کم‌آبی بدن را دوبرابر بدتر می‌کند. تصور کنید بدن کودک در این شرایط، قند خون بسیار بالا دارد، ادرار زیاد دارد و استفراغ می‌کند.
همه اینها باعث به‌هم‌خوردن تعادل طبیعی بدن می‌شود و حتی یون‌های موجود در خون مانند پتاسیم نیز از تعادل خود خارج می‌شوند. حتی حالت تنفس کودک نیز غیرطبیعی می‌شود و تنفس بریده‌بریده دارد و نفس کودک بوی خاص کتون می‌دهد. درد شکمی نیز از علائم کمای دیابتی است. اگر درمان کودک در این شرایط به‌سرعت شروع نشود، کودک به کما می‌رود و میتواند جان خود را از دست بدهد.
درمان دیابت کتواسیدوز یا همان کمای دیابتی در کودکان چگونه انجام می‌شود؟
اگر هرکدام از علائم زیر را در کودک خود دیدید، فورا به پزشک مراجعه کنید:
- حالت تهوع و استفراغ
- درد شکم
- پر نوشی
- پر ادراری
- تنفس بریده‌بریده
- رنگ پریدگی
تمام علائم بالا میتواند به علت افزایش زیاد قند خون و دیابت کتواسیدوز باشد.
تشخیص این شرایط توسط اورژانس و با انجام آزمایشات زیر است:
- آزمایش ادرار
- اندازه‌گیری گازهای خون شریانی
- اندازه‌گیری قند خون
به کمک سه آزمایش بالا، تشخیص دیابت کتواسیدوز قطعی می‌شود.
به‌محض ورود کودک با شرایط بالا به اورژانس، باید مایع درمانی برای کودک شروع شود؛ زیرا کودک مبتلا به کمای دیابتی دچار کمبود شدید مایعات است و لحظه‌ای نباید برای تزریق مایعات درنگ کرد. درمان اصلی کودک اصلاح شرایط خونی، تجویز مایعات وریدی کافی و اصلاح قند خون است. بعد از پایان درمان کودک از بیمارستان با تجویز انسولین مناسب ترخیص می‌شود.
درمان دیابت در کودکان چیست؟
برای درمان دیابت در کودکان، از ترکیب رژیم غذایی و انسولین استفاده می‌شود. بهترین نوع انسولین مورداستفاده در کودکان، انسولین تزریقی و سرنگ انسولین است. انسولین‌های قلمی جدید، ممکن است کودک را مکررا دچار افت قند کنند. همچنین معمولا برای کودک واحد مشخصی برای تزریق انسولین وجود ندارد و تزریق انسولین به کمک شمارش واحدهای غذایی خورده شده انجام می‌شود.
طی چند جلسه آموزش و به کمک کتابچه‌های آموزشی، شمارش واحد غذاهایی که توسط کودک خورده می‌شود به او آموزش داده می‌شود. با شمارش واحد، دوز مناسب انسولین به کودک تزریق می‌شود. تزریق انسولین به کمک سرنگ نازک انسولین است.
بهترین محل برای تزریق انسولین کجاست؟
تزریق انسولین بهتر است در شکم انجام شود. بهتر است هنگام تزریق انسولین دوز جدید آن را با انسولین قبل فاصله دهید و در همان قسمت و همان عضله تزریق نکنید؛ زیرا تجمع انسولین باعث سفتی عضله می‌شود و جذب انسولین انجام نمی‌شود و در واقع دارو بی‌اثر می‌شود.
عوارض دیابت در کودکان کدام‌اند؟
مهم‌ترین عارضه دیابت، دیابت کتواسیدوز است که درباره آن به‌صورت‌کامل توضیح دادیم.
دیابت، یک سری عوارض دیگر نیز برای بدن دارد. یک سری مشکلات هم به دلیل استفاده از انسولین به وجود می‌آید.
مهم‌ترین عارضه دیابت، افت قند خون است که به دلیل استفاده از دوز نامناسب انسولین رخ می‌دهد. افت قند خون علائم مختلفی دارد؛ مانند احساس لرزش،عرق سرد و گیجی و حتی میتواند کشنده باشد. درصورتی‌که هر کدام از علائم و نشانه‌های افت قند خون در کودک دیده شد باید فورا یک منبع مایع قندی بنوشد تا قند خون در حالت طبیعی باقی بماند. افت قند خون بیشتر در کودکان بعد از استفاده از دوز بالای انسولین یا بعد از ورزش رخ می‌دهد؛ زیرا قند مصرفی در این موارد بسیار بالا می‌رود و قند خون کاهش می‌یابد.
گاهی افت قند خون، در نیمه‌شب و هنگام خواب کودک اتفاق می‌افتد. در این موارد به‌صورت رفلکسی، بدن کودک هورمون‌هایی ترشح می‌کند که این افت قند را جبران کند. این هورمون‌ها باعث بالارفتن قند خون می‌شود و در صبح به‌صورت ناشتا، قند خون کودک به‌اشتباه بالا گزارش می‌شود. پس این بالابودن قند ناشتای کودک گاهی به علت افت قند خون نصف شب است که با اندازه‌گیری قند خون نصف شب، می‌توان آن را تشخیص داد و درمان نیز گاهی دوز انسولین شبانه کودک است.
اما اگر نصف شب قند خون بالا باشد و قند ناشتای کودک نیز بالا باشد، در این شرایط افت قندی رخ نداده است و نشانگر این است که دوز انسولین درمانی برای کودک کافی نیست و باید افزایش دوز انسولین داشته باشیم.
به‌طورکلی، دیابت در کودکان میتواند مشکلات بسیاری را برای کودک به وجود آورد. همین محدودیت‌های رژیم غذایی و یا تزریق مکرر انسولین، باعث اذیت‌شدن کودک می‌شود. اما رعایت‌کردن درست رژیم غذایی، ورزش و درمان مناسب میتواند زندگی کودک را بدون خطر پیش ببرد. استفاده منظم از مشاوره و روان‌شناس برای هر کودک مبتلا به دیابت ضروری است؛ زیرا گاهی علت بسیاری از مراجعات اورژانسی کودکان دیابتی، عدم همکاری کودک در استفاده از انسولین به دلیل خستگی از روند درمان است. امید است روزی برسد که درمان قطعی دیابت در کودکان شناسایی شود و کودک از تزریق روزانه انسولین رهایی یابد.
