همیشه واژه سرطان ما را به یاد خاطرات تلخی میاندازد مخصوصاً زمانی که به سرطان در کودکان فکر میکنیم ممکن است دچار اضطراب شویم؛ اما باید بدانید سرطان در کودکان بسیار راحتتر از بزرگسالان درمان میشود. معمولاً کودکان تحمل بهتری نسبت به درمان نشان میدهند و در طی درمان نیز پاسخ بهتری به درمان دارند.
تحقیقات ثابت کرده است که کودکان، به میزان ۸۳ درصد پس از ابتلا به سرطان زنده میمانند؛ اما این درصد بقا برای بزرگسالان ۶۹ درصد است. همچنین آمار مرگومیر سرطان در کودکان کشورهای پیشرفته ۲۰ درصد و در کشورهای درحالتوسعه ۸۰ درصد است؛ بنابراین احتمال درمان و زندهماندن کودکان کشورهای پیشرفته بسیار بیشتر از کشورهای درحالتوسعه است و نکته مهم مؤثر در درمان کودک، تشخیص بهموقع سرطان است .
سرطان در کودکان شامل گروه سنی ۰ تا ۱۴ سال است و افراد بزرگتر از ۱۴ سال به انواع سرطان در کودکان مبتلا نمیشوند و معمولاً در گروه بزرگسال قرار میگیرند.
سرطانهای شایع دوران کودکی، انواع مختلف سرطان خون، لنفوم و مغز است که تشخیص سریعتر هر یک به شانس درمان کودک کمک بسیاری میکند.
بیشتر بخوانید: دیابت در کودکان + ویدئو آموزشی برای کودکان
انواع سرطان در کودکان چه علائم شایعی دارد؟
- تب
- خستگی بیدلیل
- کاهش وزن بیدلیل
- توده در شکم
- آزمایش خون غیرطبیعی
- بیاشتهایی
- ضعف و بیحالی
- درد
- توده
- رنگپریدگی کودک
- کبودی پوست
- خونریزی غیرطبیعی
- سردرد
- استفراغ
- مشکلات بینایی
- کموزنی
- عرقکردن شبانه
- بزرگی غدد لنفاوی
از کجا بفهمیم یک توده یا برآمدگی در بدن کودکمان بدخیم است؟
هر تودهای میتواند به دلیل یک عفونت ساده باشد و یا به دلیل بدخیمی لنفوم باشد. برای افتراق این موضوع معاینه توده بیشترین کمک را میکند. در معاینه توده به موارد زیر دقت کنید تا متوجه بدخیمی توده شوید:
- سفتی: هرچقدر توده سفتتر باشد احتمال بدخیمی آن بیشتر است و برعکس هرچه توده نرم باشد خوشخیمتر است.
- ثبات: تودههای بدخیم هنگام لمس، زیر دست تحرک ندارند و ثابت میمانند؛ اما توده عفونی خوشخیم ثابت نیست و با دست بهآرامی تکان میخورد.
- درد: درد یکی از علامتهای مهم در تودههای عفونی است. عفونت باعث ایجاد التهاب در محل توده میشود و این التهاب باعث ایجاد درد در هنگام لمس میشود پس توده دردناک، بهدلیل عفونت است و توده بدون درد، در بیشتر موارد به نفع بدخیمی است.
انواع سرطان در کودکان چه علائم اختصاصی دارند؟
بر اساس علائم اختصاصی هر سرطان میتوان آن را شناسایی کرد. سرطانهایی که متاستاز به سمت مغز استخوان دارند و یا به هر دلیلی خون و مغز استخوان را درگیر میکنند باعث علایم کمخونی میشوند. کمخونی شدید میتواند کودک را بهشدت رنگپریده کند. گاهی این متاستاز و درگیری مغز استخوان توسط سرطان باعث کاهش پلاکت خون میشود. پلاکت فاکتور مفیدی جهت انعقاد خون است. همچنین کاهش پلاکت میتواند علائم پوستی مانند کبودی و خونریزیهای ریز زیرپوستی دهد. درگیری مغز استخوان علاوه بر علائم بالا، باعث تب و کاهش گلبولهای سفید دفاعی بدن میشود.
- اگر سرطان، استخوان کودک را درگیر کند، باعث درد استخوان و مفاصل و لنگیدن میشود.
- انواع لنفوم میتواند با تب بدون علت خود را نشان دهد. اگر کودک شما مدت طولانی تب داشته؛ اما علت مشخصی برای تب او پیدا نکردهاید، علت لنفوم است.
- لوسمی و لنفوم و همچنین سرطان تیروئید، باعث بزرگی غدد لنفاوی کودک بدون درد میشوند.
- گاهی انواع سرطان پوستی در کودک خود را با ضایعات عجیب پوستی نشان میدهد.
- سرطانهایی مانند نوروبلاستوم، تومور ویلمز و لنفوم میتواند باعث ایجاد توده درون شکم شود.
- گاهی اولین علامت از سرطان در کودک افزایش فشارخون است؛ بنابراین در هر کودک با فشارخون بالا باید بررسی کامل انجام شود. یکسری تومورهای سیستم عصبی باعث ایجاد فشارخون میشوند.
- استفراغ، مشکلات بینایی، سردرد، فلج اعصاب مغز، همگی به دلیل بالارفتن فشار مغز کودک ایجاد میشود که علت آن تومور مغزی یا متاستاز تومور به مغز است.
- هرگونه علامت چشمی مانند سفیدی مردمک، افتادگی پلک، کوچکشدن مردمک، بیرونزدگی چشم، همگی میتواند به دلیل تومور رتینوبلاستوم چشمی باشد.
- تودههای قفسه سینه، علائمی مانند سرفه و عفونت ریوی ایجاد میکند. گاهی توده میان سینه باعث مشکلات بلع بهدلیل تنگی مری و فشار بر مری میشود.
انواع سرطان در کودکان چگونه تشخیص داده میشود؟
همانطور که توضیح داده شد مهمترین نکته، تشخیص بهموقع سرطان در کودکان است. اما متأسفانه بیشتر علائم اولیه سرطان در کودکان، مخصوص سرطان نیست و با بسیاری از بیماریهای دیگر علائم مشترک دارد و همین موضوع تشخیص انواع سرطان در کودکان را سخت میکند.
اگر یکی از غدد لنفاوی کودکتان برجسته باشد و با درمان آنتیبیوتیکی بهبود نیابد باید از آن غده نمونهبرداری شود. این غده لنفاوی برجسته میتواند در هر قسمتی از گردن یا کشاله ران یا زیر بغل و… باشد. تمام قسمتهای بدن غدد لنفاوی دارند که برجستگی آن میتواند علامت یک عفونت ساده و یا یک سرطان باشد. این نوع سرطان که لنفوم نام دارد میتواند علائمی مانند تب، عرق شبانه و کاهش وزن داشته باشد.
لنگیدن در کودکان را جدی بگیرید. اگر کودک شما بلنگد و هفتهها بگذرد و این لنگش بهبود نیابد، برای بررسی بدخیمی و سرطان باید آزمایش خون و تصویربرداری از استخوان انجام دهید.
کودکی که دائماً سردرد دارد یا صبح استفراغ میکند، برای بررسی سرطان مغزی باید سیتیاسکن یا ام ار ای شود.
معمولاً تشخیص دقیق سرطانها به کمک تصویربرداری است. برای مثال، در سرطانهای مغزی به کمک بررسی مایع نخاعی و ام ار ای سر، تشخیص دقیق میشود. سرطانهای لوسمی به کمک نمونهبرداری از مغز استخوان و عکس ساده قفسه سینه و سیتیاسکن تشخیص داده میشوند. سرطان سلولها زایا به کمک گرافی ساده قفسه سینه و سیتی اسکن تشخیص داده میشود و همچنین برای تشخیص سرطانهای چشم رتینوبلاستوم نیز از سیتی اسکن استفاده میشود. پس یکی از اصلیترین ابزار تشخیصی انواع سرطان در کودکان یافتههای تصویربرداری است.
بسیاری از والدین به دلیل ترسی که از ضرر اشعه ایکس دارند، اجازه تصویربرداری از سر و بدن کودک خود را نمیدهند؛ اما باید آگاه باشید که این تصویربرداریها ممکن است تنها یافته تشخیصی برای سرطان کودک باشد و نباید تشخیص و درمان را تا جای ممکن عقب انداخت.
آیا انواع سرطان در کودکان از طریق غربالگری قابلتشخیص است؟
غربالگری مشخصی برای سرطان کودکان وجود ندارد؛ اما درصورتیکه علائم یا شرایط بالا برای شما پیش بیاید به کمک یک آزمایش خون و بررسی سلولهای خونی میتوان سرطان را در کودک غربالگری کرد. همچنین آزمایش لاکتات دهیدروژناز و اسیداوریک خون نیز در برخی از انواع سرطان در کودکان افزایش پیدا میکند. بعد از شک به سرطان میتوان به کمک تصویربرداری مشخص، تشخیص را قطعی کرد و درمان را برای کودک شروع کرد. درصورتیکه هرگونه غربالگری مثبت سرطان در کودکتان وجود دارد به فوقتخصص خون و اونکولوژی اطفال مراجعه فرماید.
علت بروز انواع سرطان در کودکان چیست؟
شاید برای شما هم سؤال باشد که چرا کودکان به سرطان مبتلا میشوند؟ بر اساس تحقیقات علل سرطان در کودکان متفاوت است و به نوع سرطان بستگی دارد. اما تحقیقات هرگز علت ثابتی برای سرطان کودکان پیدا نکرده است و عللی که در ادامه گفته میشود، میتواند باعث سرطان شود؛ اما لزوماً همه سرطانها با این علتها همراهی نداشته است.
نوعی سرطان در کودکان بهنام لوکمی وجود دارد. یکی از عوامل مؤثر در بروز لوکمی، پرتوتابی یونیزات است. تصویربرداری و مواجهه با اشعه ایکس قبل از زایگات و یا پرتوتابی درمانی سرطان خطر این نوع لوکمی را بیشتر میکند. بعضی بیماریهای ژنتیکی مانند سندرم داون نیز میتواند باعث ایجاد سرطان لوکمی شود.
سرطان مغز در کودکان نیز بهدلیل پرتودهی به سر ایجاد میشود. عوامل ژنتیکی هم باعث افزایش ریسک ابتلا به سرطان مغز میشوند.
بعضی از انواع سرطان در کودکان، بهدلیل عفونت و یا نقص ایمنی بدن ایجاد میشوند؛ مانند لنفوم. بعضی از سرطانها در یکسری نژادهای خاص بیشتر مشاهده میشود؛ مانند سارکوم یوئینگ که در سفیدپوستان آمریکایی شایعتر است. نوعی سرطان در کودکان بهنام تومور ویلمز وجود دارد که اختلال مادرزادی محسوب میشود و از زمان تولد همراه کودک است.
یکسری بیماریها میتواند کودک را مستعد نوعی سرطان خاص کند. برای مثال، بعضی پسربچهها مبتلا به بیماری نهانخایگی هستند که در این بیماری بیضهها به داخل کیسه بیضه نزول پیدا نکردهاند و بعد از تولد باید سریعاً به کمک جراحی بیضهها سرجایشان قرار گیرند؛ زیرا دمای بالای داخل بدن به سیستم تولیدمثلی کودک آسیب میزند. نهانخایگی میتواند باعث تومور بدخیم سلولهای زایا شود.
معرفی انواع سرطان در کودکان
۱. سرطان لوسمی
لوسمی نوعی سرطان شایع در کودکان است که علت نامشخص دارد؛ اما تحقیقات بعضی شرایط و علتهایی که شخصی را مستعد لوسمی میکند شناسایی کرده است؛ ولی هیچ علت دقیقی برای لوسمی شناسایی نشده است.
دو نوع اصلی لوسمی وجود دارد: ALL و CML
علت ابتلا به سرطان لوسمی در کودکان
یکی از علتهایی که کودک را مستعد لوسمی میکند مشکلات ژنتیکی مانند جابهجایی بین کروموزومی است. اگر این جابهجایی بین کروموزوم ۹ و ۲۲ باشد ریسک لوسمی بسیار بالا میرود. بعضی بیماریها مانند سندروم داون و یا سندروم ویسکوت آلدریچ بیشتر مستعد لوسمی هستند.
بهجز علتهای ژنتیکی و خانوادگی، بعضی شرایط محیطی نیز کودک را مستعد لوسمی میکند؛ مانند قرارگیری در معرض اشعه یونیزان و بعضی داروهای شیمیدرمانی.
علائم لوسمی
در این نوع سرطان کودکان، سلولهای سرطانی وارد بافتهای طبیعی بدن میشوند. ورود سلولهای سرطانی به مغز استخوان باعث نارسا شدن مغز استخوان میشوند. میدانیم مغز استخوان منبع تولید سلولهای خونی و سلولهای ایمنی و انعقادی بدن است. با نارسایی مغز استخوان، فعالیت طبیعی آن متوقف میشود و این عامل باعث کاهش تولید سلولهای ایمنی، سلولهای خونی و سلولهای انعقادی میشود. علائمی که در لوسمی دیده میشود به همین ورود سلولهای سرطانی به بافتهای مختلف بستگی دارد.
سلولهای سرطانی در لوسمی به بافتهای زیر وارد میشوند:
- غدد لنفاوی
- کبد
- طحال
- مغز
- استخوان
- پوست
- لثه
- بیضه
ورود سلول سرطانی به این بخشها باعث پدیدارشدن علائم زیر میشود:
- تب
- رنگپریدگی
- کبودی پوست
- ضعف و بیحالی
- بیاشتهایی
- درد مفصل و اندام
- در این کودکان غدد لنفاوی به دلیل تجمع درونشان بزرگتر میشوند همچنین اگر شکم این کودکان را لمس کنیم کبد و طحال بزرگتر از سایر نرمال لمس میشوند.
- در مواردی از لوسمی ممکن است تومور خارج از مغز استخوان نیز تشکیل شود.
تشخیص سرطان لوسمی به کمک آزمایشها و بررسی نمونه مایع نخاعی کمر است و درمان به کمک شیمیدرمانی تحتنظر فوقتخصص اونکولوژی اطفال انجام میشود.
۲. لنفوم
بعد از لوسمی و تومور مغزی، لنفوم سومین سرطان شایع در کودکان است. لنفوم دو نوع هوچکین و غیرهوچکین دارد.
علت سرطان لنفوم
علت سرطان لنفوم ناشناخته است؛ اما تحقیقات تأثیر ویروس EBV روی بروز لنفوم را اثبات کرده است. جابهجایی کروموزومی و مشکل ژنتیکی نیز میتواند علت بروز لنفوم باشد.
دو طیف سنی مختلف مستعد ابتلا به لنفوم هستند. یکی نوجوانان و دیگری افراد بالای ۵۰ سال.
علائم سرطان لنفوم
- علامت اصلی سرطان لنفوم، بزرگی غدد لنفاوی، سفتی غدد است. در این تغییرات هیچگونه دردی در لمس غده لنفاوی بزرگ شده حس نمیشود. بیشتر لنفوم غدد لنفاوی گردن و کشاله ران را درگیر میکند.
- ممکن است غدد لنفاوی قفسه سینه درگیر شوند. در این موارد سرفه و تنگی نفس ایجاد میشود. اگر هر یک از سه علامت زیر به همراه بزرگی غدد لنفاوی دیده شود، احتمال درگیری لنفوم بالا است:
- تب بالای ۳۸ درجه سه روز پشتسرهم
- عرق شدید شبانه
- کاهش وزن
تشخیص لنفوم به کمک بررسی نمونه گرفته شده از غده لنفاوی است. درمان لنفوم در کودکان شامل ترکیبی از شیمیدرمانی و پرتودرمانی است.
۳. تومورهای مغز و اعصاب
یکی از انواع سرطان در کودکان تومورهای مغز و اعصاب است. بیشتر تومورهایی که در مغز کودکان دیده میشوند، اولیه هستند و منشأ آنها خود بافت مغزی است. برعکس در بزرگسالان اگر توموری در مغز دیده شود اغلب متاستاز سایر تومورها به مغز است.
علت بروز این تومورها
علت بروز این تومورها نیز ناشناخته است؛ اما یکسری سندرومهای ژنتیکی فرد را بیشتر مستعد این نوع تومور میکند.
علائم تومور مغزی
علائمی که تومور مغزی ایجاد میکند، به دلیل فشار توده بر روی اعصاب مغزی و یا بالارفتن فشار داخل مغزی است. این تومورها معمولاً بهسرعت علامتدار میشوند. علائمی که بالارفتن فشار داخل سر ایجاد میکند:
- خوابآلودگی
- سردرد
- استفراغ مخصوصاً صبح بعد از بیداری
- تحریکپذیری
- بیاشتهایی
- افت عملکرد درسی کودک
- گاهی تومور مغزی به اعصاب آسیب میزند. اگر تومور مغزی به عصب چشمی فشار بیاورد علائم بینایی مانند کاهش دید و یا ناتوانی در حرکت چشم به سمت داخل میشود.
- ممکن است تشنج اولین علامت از یک تومور مغزی باشد. تشنج در کودکان باید بررسی شود و حتماً نوار مغزی و تصویربرداری از سر در صورت لزوم انجام شود.
همه موارد بالا باید سرنخی برای خانواده جهت مراجعه سریعتر به متخصص باشد.
در نوزادی که هنوز درز جمجمهای باز دارد، تومور مغزی باعث بزرگشدن دور سر میشود.
درمان تومور مغزی
درمان تومور مغزی در هر کودک متفاوت و بستگی به شرایط و نوع تومور و اندازه و علائم آن دارد. بعد از تشخیص تومور مغزی، دگزامتازون میتواند باعث کاهش التهاب اطراف تومور شود. در صورت امکان جراحی مغزی برای برداشتن تومور بسیار کمککننده است. در غیر این صورت شیمیدرمانی به همراه پرتودرمانی میتواند کمککننده باشد.
۴. سرطان نورو بلاستوم
یکی دیگر از انواع سرطان در کودکان نورو بلاستوم است. علت این نوع سرطان ناشناخته است. نوروبلاستوم شایعترین بدخیمی دوران شیرخوارگی کودکان است. میانگین سن کودکان مبتلا به نوروبلاستوم ۲۰ ماه است.
زمان تشخیص نوروبلاستوم بسیار مهم است. اگر در زمان تشخیص متاستاز اتفاق نیفتاده باشد ممکن است شرایط کودک بسیار خوب باشد؛ اما اگر زمان تشخیص متاستاز وجود داشته باشد، حال عمومی کودک بسیار بد همراه با تب کاهش وزن و درد است. شایعترین علامت نوروبلاستوم درد به همراه یک توده در شکم یا پهلو است.
نوروبلاستوم به محلهای زیر متاستاز میدهد:
- کبد
- استخوان
- مغز استخوان
- گرههای لنفاوی
- درگیری استخوان کاسه چشمی میتواند ایجاد کبودیهای دور چشمی کند.
سونوگرافی یا سیتیاسکن از محل توده شکمی باعث تشخیص دقیق نوروبلاستوم میشود.
درمان در صورت امکان، جراحی و برداشتن توده است. اگر تومور کاملاً برداشته شود هیچ درمان کمکی دیگری لازم نیست. درصورتیکه امکان جراحی و برداشتن کامل تومور نباشد شیمیدرمانی ترکیبی انجام میشود.
۵. تومور ویلمز
منشأ این تومور بافت کلیه است. شایعترین تومور بدخیم کلیه در کودکان، تومور ویلمز است. میانگین سن تومور ویلمز، ۳ تا ۳.۵ سال است. نوع ارثی این تومور میتواند دوطرفه باشد و در سن پایینتری به چشم میخورد. بعضی سندرومها و بعضی شرایط ژنتیکی کودک را مستعد ابتلا به تومور ویلمز میکند.
علائم تومور ویلمز چیست
در بیشتر موارد، توده در شکم کودک توسط مادر لمس میشود و همین علامت باعث مراجعه کودک میشود. گاهی سایر علائم زیر نیز در کودک دیده میشود:
- درد شکم
- تب
- فشارخون
- دفع خون در ادرار
سونوگرافی و سیتی اسکن شکم میتواند به تشخیص تومور ویلمز کمک کند.
درمان تومور ویلمز بستگی به شرایط، اندازه تومور و یکطرفه یا دوطرفه بودن آن توسط متخصص برنامهریزی میشود. گاهی ابتدا جراحی سپس شیمیدرمانی میشود.
۶. سارکوم:
سارکومها معمولاً سرطانهای منشأ گرفته از بافت نرم مانند بافت عضله و یا بافت چربی هستند؛ اما سارکوم میتواند منشأ بافت استخوانی نیز داشته باشد.
اغلب موارد علت سارکوم ناشناخته است دما بعضی سندرومها و شرایط ژنتیکی میتواند کودک را مستعد ابتلا به سارکوم کند.
علائم سارکوم
بسته به اینکه سارکوم از کدام قسمت بدن منشأ میگیرد و متاستاز دارد یا ندارد، علائم سارکوم متفاوت است. برای مثال اگر تومور کاسه چشم را درگیر کند، تورم دور چشم، بیرونزدگی چشم و محدودیت حرکتدادن چشم ایجاد میشود. بقیه نقاط سروگردن نیز ممکن است توسط سارکوم درگیر شوند که علائم زیر مشاهده میشود:
- توده بینی
- عفونت مزمن گوش میانی
- ترشح از گوش
- ناتوانی در بلعیدن
- توده گردنی
- گرفتاری اعصاب مغزی
- گرفتاری ادراری تناسلی نیز بهصورت توده در محل عبور ادرار یا واژن مشاهده میشود.
علائم ادراری تناسلی بهصورت زیر ممکن است دیده شود:
- تورم بیضه
- خون در ادرار
- تکرر ادرار
- احتباس ادراری
ممکن است به دلیل متاستاز، احساس درد اندام یا نارسایی مغز استخوان نیز دیده شود.
اگر سارکوم استخوان را درگیر کند، درد ایجاد میشود. ممکن است در کنار درد یک توده قابللمس نیز وجود داشته باشد. معمولاً به دلیل درد و تورم از استخوان عکس گرفته میشود که در تصویر ضایعه استخوانی بهراحتی مشاهده میشود. استخوان لگن و ران محلهای شایع این نوع سارکوم هستند. علاوه بر درد و تورم تب و کاهش وزن نیز مشاهده میشود.
برای تشخیص قطعی سارکوم معمولاً در کنار تصویربرداری از توده نمونهگیری میشود.
درمان سارکوم بر اساس وضعیت تومور متفاوت است. درمان معمولاً ترکیبی از جراحی و شیمیدرمانی به صلاح دید پزشک متخصص است.
شش نوع از شایعترین انواع سرطان در کودکان بررسی شدند. بسیاری از سرطانهای کودکان قابلدرمان هستند و امکان نجات کودکان از سرطان بدخیم نسبت به بزرگسالان بسیار بیشتر است بااینحال روند درمان کودک معمولاً قابلپیشبینی نیست.
جمعبندی
همانطور که دیدید انواع سرطان در کودکان، علائم مختلفی دارد که شاید تشخیص آن برای مادر و یا حتی پزشک راحت نباشد. مهمترین نکته بررسی دقیق کودک در صورت مزمن شدن علائم بیماری است و خوشبختانه احتمال بهبودی سرطانها و طول عمر کودکان بعد از سرطان بسیار بهتر از بزرگسالان است.
در مجله سلامتی نبض امیدواریم که درمان مؤثری برای تمام انواع سرطان به وجود آید و هیچ کودکی از سرطان فوت نکند.
