در این مطلب قصد داریم انواع گروه‌های خونی را معرفی کنیم و همینطور در جدولی نشان داده‌ایم که هر گروه خونی به کدام گروه‌های خونی می‌توانند خون بدهند.
بیشتر بخوانید: علت لخته خون در پریود چیست؟
گروه خونی چیست و بر چه اساسی طبقه‌بندی می‌شود؟
گلبول‌های قرمز خون، یک‌سری علائمی روی سطح سلولی خود دارند که به آنها آنتی‌ژن گفته می‌شود. همه سلول‌ها روی سطح‌شان آنتی‌ژن‌هایی دارند. به دلیل اهمیت آنتی‌ژن‌های سطحی گلبول‌های قرمز خون در انتقال خون و جراحی‌ها، معمولاً باید تمام افراد نوع این آنتی‌ژن‌های خون خود را بدانند. این آنتی‌ژن‌ها را به نام گروه‌های خونی می‌شناسیم و دسته‌بندی آنها بر اساس وجود یا عدم وجود آنها در سطح گلبول‌های قرمز است.
چند نوع گروه خونی داریم؟
ما سه نوع اصلی از گروه‌های خونی داریم. یکی گروه خونی A که آنتی‌ژن A روی سطح گلبول قرمز وجود دارد. دیگری گروه خونی B که در آن گلبول‌های قرمز حاوی آنتی‌ژن B هستند و دیگری گروه خونی O.
اگر هیچ یک از آنتی‌ژن‌های خونی A و B روی گلبول قرمز نباشد، گروه خونی شما O است. علاوه بر آنتی‌ژن‌های A و B آنتی‌ژنی به نام Rh نیز روی گلبول قرمز وجود دارد که مثبت یا منفی بودن گروه خونی را تعیین می‌کند. اگر این آنتی‌ژن وجود داشته باشد گروه خونی شما مثبت و اگر این آنتی‌ژن را نداشته باشید گروه خونی شما منفی است.
چرا فقط به نوع خاصی از گروه خونی می‌توانیم خون بدهیم؟
گفتیم که آنتی‌ژن‌های مختلفی روی سطح گلبول‌های قرمز قرار دارند. بدن ما نسبت به آنتی‌ژن‌های سطح همه سلول‌ها پاسخ ایمنی می‌دهد؛ اما نسبت به آنتی‌ژن‌های سطحی سلول‌های خودمان پاسخ نمی‌دهد. در واقع دستگاه ایمنی ما از همان ابتدای تولد آموزش می‌بیند که نباید به سلول‌های خودی حمله کند. پس ما فقط از خونی که آنتی‌ژن مشابه آنتی‌ژن‌های خودمان دارد می‌توانیم خون دریافت کنیم.
برای مثال زمانی که ما گروه خونی +A داریم فقط می‌توانیم از کسانی که آنتی‌ژن مشابه ما را دارند خون بگیریم. یعنی گروه خونی‌های +A و +O که هیچ آنتی‌ژنی ندارد و همچنین گروه خونی -A و گروه خونی -O.
کدام گروه خونی می‌تواند از تمام گروه‌های خونی، خون دریافت کند؟
مسلماً گروه خونی که تمام انواع آنتی‌ژن‌ها را دارد می‌تواند از هر گروه خونی، خون دریافت کند که به آن گیرنده عمومی می‌گوییم. این گروه خونی +AB نام دارد. این گروه خونی تمام انواع آنتی‌ژن‌های سطحی را دارد از جمله A و B و Rh
بنابراین اگر هر نوع گروه خونی به این شخص تزریق شود آنتی‌ژن آن را در بدن خود دارد و نسبت به آن واکنش نشان نمی‌دهد و گیرنده عمومی انواع خون‌ها شناخته می‌شود.
کدام گروه خونی، دهنده عمومی خون است و می‌تواند به همه خون بدهد؟
گروه خونی که هیچ‌گونه آنتی‌ژنی روی سطحش ندارد دهنده عمومی محسوب می‌شود. گروه خونی -O این ویژگی را دارد. این گروه خونی هیچ آنتی‌ژن سطحی ندارد پس می‌تواند به انواع گروه‌های خونی خون بدهد.
هریک از گروه‌های اصلی خون به کدام گروه‌های خونی می‌توانند خون بدهند؟
در جدول زیر مشخص شده است که هر گروه خونی به کدام گروه‌های خونی می‌توانند خون بدهند.
| دهنده خون | گیرنده خون |
| +A | +A+, AB |
| -A | +A+, A-, AB |
| +B | +B+, AB |
| -B | +B+, B-, AB |
| +O | +A+, B+, AB+, O |
| -O | تمام گروه‌های خونی |
| +AB | +AB |
| -AB | +AB-, AB |
چه زمانی به تزریق خون نیاز است؟
تزریق خون در برخی شرایط خاص اهمیت دارد. در بعضی بیماری‌های خاص ممکن است شما نیاز به تزریق مکرر خون داشته باشید. برای مثال در کم‌خونی‌های ارثی لازم است مکرراً خون دریافت کنید.
گاهی بعد از خون‌ریزی‌های وسیع لازم است خون تزریق شود. این خون‌ریزی وسیع ممکن است حین یک عمل جراحی باشد و یا خون‌ریزی داخلی بعد از تصادف و یا ضربه خوردن باشد. به‌هرحال در این شرایط نیز لازم است خون تزریق شود.
تزریق خون باید با گروه خونی مناسب و در حجم مناسب انجام شود.
اگر تزریق خون با گروه خونی اشتباه انجام شود چه اتفاقی می‌افتد؟
تزریق خون باید با گروه خونی که در بالا توضیح داده شد مطابقت داشته باشد. اگر تزریق خون به‌اشتباه انجام شود می‌تواند عوارض خطرناکی داشته باشد و حتی باعث مرگ بیمار شود.
تزریق گروه خونی اشتباه موجب حمله سلول‌های ایمنی بدن به آنتی‌ژن‌های بیگانه می‌شود. این تزریق اشتباه موجب شروع علائمی مانند بی‌تابی بیمار، برافروختگی صورت و احساس بی‌قراری شدید می‌شود. بعد از شروع این علائم باید تزریق خون متوقف شود. در صورت ادامه این تزریق می‌تواند موجب آسیب شدید به کلیه در اثر تخریب وسیع خون و خون‌ریزی از ادرار و همچنین شوک و مرگ شود.
درصورتی‌که واکنش‌های خاصی در بدن در پانزده دقیقه اول شروع تزریق مشاهده شود، تزریق خون متوقف می‌شود و ارزیابی‌های مختلف انجام می‌شود. در صورت رویت هر کدام از علائم زیر به احتمال زیاد بدن شما به تزریق خون واکنش داده است:
- تب
- افت فشارخون
- افزایش فشارخون
- کهیر
- ادم عروقی یا انژیو ادم
افت فشارخون ممکن است ناشی از عفونت خون یا سپسیس، و یا شوک باشد.
اگر فقط تب بدون هیچ علامت دیگری باشد، نشان‌دهنده وجود سپسیس یا عفونت خون است.
واکنش ناسازگاری خون چه علائمی دارد و در صورت مشاهده این علائم پزشک چه اقداماتی انجام می‌دهد؟
واکنش ناسازگاری خون زمانی ایجاد می‌شود که گروه خونی تزریقی با گروه خونی بیمار مطابقت نداشته باشد. معمولاً این اتفاق می‌افتد مگر آنکه خطایی در سنجش گروه خونی آزمایشی رخ داده باشد که بسیار بعید است. برای مثال اگر به شخص با گروه خونی -A خون +A تزریق شود این واکنش مشاهده می‌شود.
علائم شامل موارد زیر است:
- بی‌قراری و اضطراب
- تب
- افت فشارخون
- گرگرفتگی و قرمزی
- درد شکم
- درد قفسه سینه
- خون‌ریزی از محل دریافت خون
در این مواد در اولین اقدام باید تزریق خون متوقف شود. اسم و مشخصات روی پک سل تزریقی بررسی شود. آزمایش خون، ادرار و کشت خون و کشت ادرار برای آزمایشگاه درخواست می‌شود. گاهی ممکن است شوک وحشتناک و کشنده‌ای به نام DIC یا انعقاد منتشر داخل عروقی اتفاق بیفتد که در این مواقع درمان مناسب آن در بخش مراقبت ویژه انجام می‌شود.
تزریق خون چه عوارض دیگری ایجاد می‌کند؟
بعضی از عوارض دیگر تزریق خون در ادامه گفته شده است که ارتباطی به گروه خونی ندارد؛ اما ممکن است در تزریق خون مشاهده شود و نباید آن را با اختلاف گروه خونی اشتباه گرفت:
- شوک آنافیلاکسی
علامت آن اسپاسم بخش تنفسی است که باعث تنگی نفس می‌شود. این تنگی نفس موجب کبودی بدن می‌گردد. افت فشارخون و تورم بافت‌هایی مانند لب‌ها و زبان همگی می‌توانند علامتی از شوک آنافیلاکسی باشد. هنگامی که شوک آنافیلاکسی اتفاق می‌افتد به آن معناست که بدن نسبت به تزریق خون واکنش حساسیتی بسیار قوی داده است. در این هنگام سریعاً تزریق متوقف می‌شود. درمان شوک آنافیلاکسی به کمک اکسیژن‌تراپی، آدرنالین و آنتی‌هیستامین است.
- آلودگی خون با باکتری
اگر خون هرگونه آلودگی با میکروب‌ها داشته باشد، این خون آلوده مستقیماً به بدن شخص دیگر منتقل می‌شود و تمام باکتری‌ها وارد بدن شخص می‌شود. دو علامت اصلی مهم تب و افت فشارخون است. در این موارد باید انتقال خون متوقف شود و مشخصات پک سل خونی بررسی مجدد شود. آزمایش خون، کشت خون و کشت ادرار برای آزمایشگاه فرستاده می‌شود و آنتی‌بیوتیک درمانی شروع می‌شود. پس اگر سایر علل بالا مطرح نباشد و با تب و افت فشارخون شک زیادی به آلودگی خون داشته باشیم حتماً باید درمان آنتی‌بیوتیکی را حتی قبل از آماده‌شدن جواب آزمایش‌ها شروع کنیم؛ زیرا هر دقیقه می‌تواند حال بیمار بدتر شود.
- آسیب ریه مرتبط با انتقال خون
گاهی انتقال خون موجب آسیب به ریه می‌شود. در این موارد در گرافی ریه سفیدی مشاهده می‌شود و علائمی مانند تنگی نفس، سرفه، تب دیده می‌شود. جهت درمان، ابتدا تزریق خون متوقف می‌شود و اکسیژن صددرصد برای شما گذاشته می‌شود. در صورت آسیب بیشتر و عدم بهبودی، ادامه درمان تحت‌نظر فوق‌تخصص ریه است.
- واکنش کهیری نسبت به انتقال خون
در این هنگام علامت اصلی کهیر است که گاهی موجب ترس شدید بیمار و یا همراه او می‌شود. در این هنگام ابتدا توضیحات لازم را برای بیمار می‌دهیم در صورت وجود کهیر شدید و شک به پیشروی علائم حساسیتی، تزریق خون قطع می‌شود؛ اما درصورتی‌که کهیر خفیف باشد ضمن ادامه تزریق خون برای بیمار یک داروی آنتی‌هیستامین تزریقی مانند کلرفنیرامین تزریق می‌شود.
- افزایش حجم عروقی به دلیل تزریق خون
گاهی تزریق خون بیشتر از نیاز بدن است و عروق توان تحمل این بار اضافه شده را ندارند. این حالت با علائمی مانند تنگی نفس، افت اکسیژن خون و تپش قلب، خود را نشان می‌دهد. در این موارد معمولاً هیچ تبی وجود ندارد. برای درمان، ادامه تزریق خون باید آهسته‌تر انجام شود و در برخی شرایط بهتر است تزریق خون متوقف شود. اکسیژن و داروی ادرارآور به کاهش علائم کمک می‌کند. داروی ادرارآور با افزایش حجم ادراری مقداری از مایع داخل عروقی را کم می‌کند.
جمع‌بندی
گروه‌های خونی متفاوتی وجود دارند که بر اساس آنتی‌ژن سطحی‌شان طبقه‌بندی می‌شوند. آنتی‌ژن‌های سطحی گلبول‌های قرمز خون شامل A، B، Rh است که هر کدام نشانگر یک ویژگی گلبول است و گلبولی که همه این ویژگی‌ها را داشته باشد می‌تواند از تمام گروه‌های خونی خون دریافت کند که همان +AB است و گروه خونی که هیچ آنتی‌ژنی ندارد مانند گروه خونی -O می‌تواند به تمام گروه‌های خونی خون دهد.
