کورتونها دستهای کاربردی از داروها هستند که استفاده درست آنها میتواند کمکهای زیادی به درمان کند، اما امروزه استفاده غیرعلمی از آنها باعث غالب شدن عوارض آن شده است و چیزی که بیشتر بین مردم شنیده میشود، ترس از عوارض شدید آن است. متاسفانه بسیار دیده شده است که حتی در مواردی که پزشک باتجربهای بهعنوان درمان اصلی بیماری، این دارو را تجویز میکند، بیمار به توصیه آشنایان و برای جلوگیری از عوارض، داروی خود را مصرف نمیکند و روز بهروز حال او بدتر میشود.
کورتونها شامل داروهای بسیار زیادی میشوند که در برخی بیماریها بهعنوان درمان اصلی و غیر قابل جایگزین شناخته شدهاند و در برخی شرایط بهعنوان درمان کمکی استفاده میشوند و به شکلهای مختلف در بازار موجود هستند،بهشکل قرص و کپسول،تزریقی و اسپری.
اگر مطلب زیر را مطالعه کنید، در مییابید بعضی از داروهایی که مصرف میکنیم کورتون است و در جایگاه مناسب خود، به سلامت بدن کمک بسیاری میکند.
نام علمی این دسته دارویی، کورتیکواستروئید است که خود به دو دسته گلوکو کورتیکوئید و مینرالو کورتیکوئید تقسیم میشود. گلوکو کورتیکوئیدها اثر بسیاری بر پاسخهای التهابی بدن دارند و مینرالوکورتیکوئیدها در کلیه روی جذب یون سدیم تاثیر میگذارند و در حقیقت داروی کلیوی محسوب میشوند. در مطلب زیر گلوکو کورتیکوئیدها بررسی شده اند. در حقیقت وقتی به اسم کورتون اشاره میکنیم منظورمان همان دسته گلوکو کورتیکوئید است.
گلوکو کورتیکوئیدها
در ابتدا انواع تاثیراتی که گلوکو کورتیکوئیدها روی بدن میگذارند را ذکر میکنیم و بعد به کمک دانستن اثرات این داروها روی بدن، نمونههایی از داروها را نام برده و کاربرد آنها را بررسی میکنیم.
اثرات این نوع کورتونها روی بدن چیست؟
اثرات متابولیک: متابولیسم به معنی سوخت و ساز است. در مرحله اول روی سوخت و ساز بدن تاثیر میگذارند. باعث تجزیه قندهای ذخیره شده در بدن و افزایش قند خون میشوند. با افزایش قند خون، بدن مکانیسم ترشح انسولین را فعال میکند. انسولین قند اضافی خون را جذب عضلات و بافتها میکند. پس با افزایش قند خون، باعث افزایش ترشح انسولین هم میشوند.
همچنین روی سوخت و ساز چربیها نیز اثر دارند. باعث تجزیه چربیها میشوند و همچنین باعث تجمع چربی در یکسری نقاط خاص بدن میشوند. از جمله محلهایی که باعث تجمع چربی در آن محل می شود، پشت، شانهها و صورت است که به اصطلاح به تجمع چربی در صورت، صورت مثل ماه (moon faces) و تجمع چربی در پشت (buffalo hump) میگوییم.
کورتونها در کاتابولیسم پروتئینها نیز نقش دارند.
دوزهای بالای آن، اثرات مخربی بر روی بافتها میگذارد. دوز بالا میتواند پروتئین موجود در عضلات را از بین ببرد، همچنین باعث تخریب بافتهای مختلف بدن از جمله لنف، بافت همبند، چربی و پوست شود. کورتون با دوز بالا با تخریب بافت استخوان باعث پوکی استخوان میشود.
اثرات سرکوبگر سیستم ایمنی بدن: کورتونها میتوانند سیستم ایمنی بدن را به گونههای مختلف و در دوزهای متفاوت سرکوب کنند. شاید بهظاهر، سرکوب ایمنی یک عارضه به حساب آید اما در واقع از این کار، استفادههای زیادی میشود. در سرطانهای خون، با مهار سلولهای خونی به درمان کمک میکنند.
بعد از پیوند عضوی به بدن، فردی که پیوند گرفته است، عضو مربوطه را بیگانه میشناسد و سلولهای بدنش به آن عضو حمله میکنند و به اصطلاح عضو را پس میزنند. برای جلوگیری از پس زدن پیوند، میتوانیم از داروی سرکوبگر ایمنی استفاده کنیم.
اثر ضد التهابی: کورتونها، با مکانیسمهای پیچیده و فعال کردن یکسری مواد در بدن، پاسخهای التهابی بدن را مهار میکنند و بهعنوان داروی ضد التهاب شناخته میشوند. البته دوز ضد التهاب آنها مهم است. برای مثال، التهاب میتواند التهاب تارهای صوتی بدن و گرفتگی صدا بعد از بیماری باشد که با یک دوز آمپول کورتون این التهاب برطرف میشود. التهاب میتواند التهاب راههای هوایی به دلیل بیماری آسم و آلرژی باشد که با اسپری کورتون بر طرف میشود. همچنین اسپری بینی کورتون، میتواند التهاب و احتقان بینی در سرماخوردگی را بر طرف کند.
اثرات متفرقه: کورتونها یکسری اثرات دیگر هم دارند. برای مثال دوزهای بالا، ترشح اسید معده را بیشتر میکنند. همچنین دوز بالا میتواند روی رفتار فرد تاثیر گذار باشد. یکی دیگر از اثرات آن میتواند دفع بالای آب از طریق ادرار باشد.
کورتونهای مهم
کورتیزول: کورتیزول یک دارو نیست. کورتیزول در واقع ترکیب اصلی و طبیعی موجود در بدن است. بله درست متوجه شدید. ما در بدنمان، یک نوع کورتون طبیعی ترشح میکنیم که نه تنها عوارضی ندارد بلکه بسیاری از متابولیسم بدن را تنظیم میکند.
کورتیزول، هورمونی است که از یک غده کوچک بالای کلیهها ترشح میشود که به آن غده فوق کلیه می گوییم. ترشح کورتیزول در بدن یک ریتم منظم شبانهروزی دارد بهطوریکه صبحها بیشترین حد ترشح خود را دارد و نیمه شب کمترین حد را دارد. کورتیزول در بدن بهراحتی از دستگاه گوارش جذب میشود و توسط کبد پاکسازی میشود.
کورتونهای مصنوعی که توسط شرکتهای داروسازی ساخته میشود
حتما نام این داروها را بهکرات شنیدهاید. از جمله آنها میتوان به پردنیزون، پردنیزولون، دگزامتازون و تریامسینولون اشاره کرد.این داروهای ساختگی نسبت به کورتیزول که گلوکو کورتیکوئید طبیعی بدن است، عمر طولانیتری دارند و دیرتر تجزیه میشوند، همچنین نفوذپذیری بالاتر برای استفاده موضعی به عنوان کرم دارند.
کاربردهای کورتون
گاهی به دلایل مختلف غده فوق کلیه در بدن کورتیزول ترشح نمیکند. همانطور که قبلا گفتیم کورتیزول بدن اثرات زیادی در تنظیم متابولیسم بدن دارد و در صورت عدم ترشح آن مشکلات زیادی برای بدن ایجاد میشود. در بیمارانی که مشکل ترشح کورتیزول دارند داروهای کورتون به دلیل تقلید اثر کورتیزول به تنظیم بدن کمک میکنند.
بسیاری از بیماریهای دیگر به درمان کورتون نیاز دارند. بیماریهای روماتولوژیک مثل روماتیسم، صرفا بهدلیل التهاب بدن و حملات التهابی به مفاصل رخ میدهد و درمان اصلی آن استفاده از کورتون است. بسیاری از بدخیمی و سرطانهای خون، آسم، رد پیوند عضو، استفراغ بعد از شیمی درمانی و بیماری کوهستان به درمان با کورتون جواب میدهند.
بتامتازون، نوعی کورتون است که میتواند بلوغ ریه در جنین را سرعت ببخشد. در مادران بارداری که در معرض خطر زایمان زودرس هستند، باتجویز بتامتازون و تحریک بلوغ ریههای جنین به سلامت جنین کمک میکنیم.
عوارض کورتون
- گفتیم که بدن ما از طریق غده روی کلیه نوعی کورتون طبیعی بهنام کورتیزول ترشح میکند. حال تصور کنید که مدام قرص کورتون خورده شود. در این صورت، این غده تنبل شده و دیگر کورتیزول ترشح نمیکند و منتظر منبع بیرونی کورتون میماند. پس مصرف کورتون میتواند ترشح کورتیزول بدن را سرکوب کند.
- میتواند رشد را مهار کند و باعث تحلیل عضلات شود.
- میتواند باعث بروز دیابت شود.
- باعث تحلیل استخوان و ایجاد پوکی استخوان زودرس میشود.
- با جذب نمک از کلیه، جلوی دفع آن را میگیرند و باعث تورم بدن و افزایش نمک موجود در بدن میشوند. همچنین میتوانند فشارخون را افزایش دهند.
- به جز اثرات جسمی، روی رفتار بیمار هم اثر میگذارند و میتوانند نوعی جنون در بیمار بوجود آورند.
چگونه عوارض کورتونها را کمتر کنیم؟
- تا جای ممکن سعی شود از نوع موضعی دارو استفاده شود تا عوارض کمتر شود.
- در اولین فرصت ممکن، پس از درمان سعی شود دارو با تجویز پزشک قطع شود.
- در صورت صلاح دید پزشک دارو با دوز کمتر و یا یک روز درمیان مصرف شود.
- توجه فرمایید که قطع کورتون باید بهآرامی و توسط پزشک انجام شود و از قطع خودسرانه آن جدا خودداری فرمایید.