عفونت ادراری در کودکان مخصوصا دخترها بسیار شایع است و تشخیص و درمان آن اهمیت بالایی دارد؛ زیرا عفونت ادراری در کودکان می‌تواند به سمت کلیه و مجاری ادراری بالاتر پیشروی کند و کودک را بدحال کند. در صورت پیشروی عفونت مجاری ادراری درمان سخت‌تر می‌شود و گاهی فقط با بستری و آنتی‌بیوتیک تزریقی درمان میسر است.
عفونت ادراری در کودکان دختر نسبت به پسرها شیوع بیشتری دارد. سیستم تناسلی دخترها، راه ورودی کوتاه‌تری دارد و میکروب‌های محیط به‌راحتی مسیر ادراری کوتاه را طی می‌کنند و وارد مثانه می‌شوند. همچنین مسیر ادراری دخترها ترشح محافظی برای عدم ورود میکروب‌ها ندارد. اما در پسرها، مجرای ادراری و مجرای جنسی یکسان می‌باشد. ترشحات مجرای تناسلی آقایان به عقب رانده شدن میکروب‌ها کمک می‌کنند همچنین مجرای ادراری آقایان مسیر طولانی‌تری تا مثانه طی می‌کند و احتمال اینکه میکروب‌ها بتوانند این مسیر طولانی را طی کنند و به مثانه برسند بسیار دشوار است.
در نتیجه عفونت ادراری در کودکان دختر شیوع بیشتری دارد. به‌طور کلی در هر دختر بچه‌ای که با تب مراجعه کند باید آزمایش ادرار و کشت ادراری درخواست شود. اما اگر در پسربچه‌ای عفونت ادراری دیدید باید به‌دنبال علت آن باشید. عفونت ادراری در پسرها معمولا به‌دلیل مشکل آناتومیک، تنگی مجرا، مشکل در ختنه کردن و سایر مشکلات ادراری تناسلی ایجاد می‌شود.
برعکس عفونت ادراری در دخترها سریع‌تر و در دخترهایی با سیستم ادراری سالم ایجاد می‌شود. اگر پوشک دختر بچه‌ای دیرتر عوض شود یا در شستشوی او دقت نشود به‌سرعت مبتلا به عفونت ادراری می‌شود. اما در پسربچه‌ها این موضوع اهمیت کمتری دارد زیرا به‌دلیل ساختار آناتومیک تناسلی آنها، کمتر مستعد عفونت ادراری هستند.
علائم عفونت ادراری در کودکان چیست؟
بسته به سن کودک و توان بیان او عفونت ادراری می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد. در نوزادان گاهی عفونت ادراری کاملا بی‌علامت است و با شدیدتر شدن عفونت باعث بی‌قراری و تب می‌شود. تب بدون هیچ علامت دیگری در نوزاد مخصوصا اگر نوزاد ما دختر باشد به‌شدت به‌نفع عفونت ادراری است.
گاهی مادر واضحا متوجه می‌شود که نوزادش هنگام ادرار کردن گریه می‌کند و بی‌قرار است. این بی‌قراری می‌تواند ناشی از سوزش ادراری نوزاد باشد.
اما در کودکان بزرگتر علائم عفونت ادراری کاملا متفاوتند. عفونت ادراری در کودکان بزرگتر که می‌توانند مشکلاتشان را ذکر کنند، شامل احساس سوزش و درد هنگام ادرار، تکرر ادرار، شب ادراری، تب، عدم تحمل ادراری به شکلی که به محض آنکه ادرار دارند باید فوری به سرویس بهداشتی مراجعه کنند و ادرارشان را تخلیه کنند.
- احساس سوزش ادراری: کودک شما واضحا ذکر می‌کند که هنگام ادرار کردن احساس ناراحتی دارد. گاهی در سنین پایین‌تر بی‌قراری تنها علامت است. در کودکان بعد از پوشک گرفتن، دیر رفتن به دستشویی و دیر ادرار کردن می‌تواند دلیلی مانند سوزش ادرار داشته باشد.
- تکرر ادرار: تکرر ادرار به افزایش تعداد دفعات ادرار گفته می‌شود. کودک در هر دفعه ادرار، حجم بسیار کمی ادرار دارد. ممکن است لباس زیرش را به کرات خیس کند اما حجم ادرارش بسیار پایین باشد.
- عدم کنترل دفع ادرار: شب ادراری، عدم کنترل دفع ادرار از علائم عفونت ادراری است. البته در این موارد باید سایر علل نیز بررسی شوند. برای مثال علل روانشناسی و اضطراب کودک می‌تواند باعث شب ادراری شود.
- اگر کودک نتواند ادرار را نگهدارد ممکن است از علائم عفونت ادراری باشد.
- تب: عفونت ادراری اگر مجاری بالاتر ادراری مانند کلیه را درگیر کند حتما باعث تب می‌شود. تب می‌تواند اولین علامت عفونت ادراری در کودکان باشد مخصوصا در نوزادان و کودکانی که نمی‌توانند مشکلات ادراری خود را بیان کند عفونت ادراری مزمن می‌شود و باعث درگیری مجاری بالاتر می‌شود که تب ایجاد می‌کند. در هر دختری که با تب به پزشک مراجعه می‌کند آزمایش ادرار و کشت ادرار واجب است.
چگونه عفونت ادراری در کودکان را تشخیص دهیم؟
اولین علائمی که باعث شک ما به تشخیص عفونت ادراری می‌شوند همان علائم بالاست که ذکر شد. بعد از مشاهده علائم عفونت ادراری مانند بی‌قراری، بی‌اشتهایی، سوزش ادرار، تکرر ادرار، شب ادراری و یا تب، آزمایش ادرار درخواست می‌شود. تشخیص عفونت ادراری به‌کمک آزمایش کشت ادرار است.
آزمایش ادرار باید در شرایط استریل گرفته شود. برای کودکانی که پوشک می‌شوند، کیسه‌های چسب‌دار ادراری وجود دارند که به بخش ادراری کودک چسبانده می‌شوند و ادرار توسط آن جمع‌آوری می‌شود. در این روش احتمال میکروبی شدن نمونه و نتایج مثبت کاذب بالا می‌رود. در نمونه سایر کودکان که پوشک ندارند، ظرف نمونه را اندکی بعد از ادرار کردن پر کنید و همیشه اولین بخش از ادرار را دور بریزید.
در نوزادان و کودکان خیلی کوچک با شک بالا به عفونت ادراری لازم است آزمایش ادرار دقیق و استریل داشته باشیم. برای گرفتن نمونه ادرار استریل از نوزاد با یک سرنگ مخصوص از زیر شکم و مستقیما از درون مثانه نوزاد نمونه گرفته می‌شود. نمونه‌ای که در سرنگ پر می‌شود بسیار تمیز و استریل است و هیچ میکروبی ندارد و نتایج کشت آن برای عفونت ادراری تشخیصی و مطمئن است.
به‌کمک کشت ادرار، پزشک می‌تواند نوع و اسم دقیق میکروبی که باعث عفونت ادراری شده را پیدا کند. پیدا کردن نوع میکروب کمک بالایی به درمان می‌کند. هرمیکروب به یک آنتی بیوتیک مخصوص پاسخ بهتری می‌دهد و با دانستن نوع عفونت، پزشک آنتی‌بیوتیک مناسب را تجویز می‌کند.
در برگه گزارش کشت ادرار، معمولا گزارش نوع آنتی‌بیوتیکی که میکروب ادراری به آن حساس است نوشته می‌شود. این آزمایش کمک می‌کند که آنتی‌بیوتیک مناسب تجویز شود و مقاومت آنتی‌بیوتیکی به حداقل برسد.
درمان عفونت ادراری در کودکان
برای درمان عفونت ادراری در کودکان ابتدا لازم است با آزمایش ادرار و کشت ادرار از میکروب موجود در ادرار مطمئن شویم و درمان آنتی‌بیوتیکی مناسب را شروع کنیم.
هرکودکی که علائم عفونت ادراری را داشته باشد باید آزمایش ادرار دهد.
اولین و مهم‌ترین راه درمان عفونت ادراری رعایت بهداشت است. باید شستشوی مناسب کودکان را به آنها آموزش دهیم. بهتراست در کودکانی که مستعد عفونت ادراری هستند و چند مرتبه دچار عفونت شده‌اند، با دستمال خشک و بهداشتی بعد از هر بار شستشو خود را خشک کنند. محیط مرطوب، بدن کودک را مستعد عفونت و رشد میکروب می‌کند. همچنین دیر ادرار کردن و نگهداشتن ادرار، محیط مثانه را مستعد رشد میکروب‌ها می‌کند. همین دیر ادرار کردن و ماندن ادرار در مثانه باعث ایجاد عفونت ادراری می‌شود. پس آموزش صحیح به کودکان مهم‌ترین راه پیشگیری از عفونت ادراری است.
آنتی‌بیوتیک‌های مختلفی برای درمان عفونت ادراری در کودکان استفاده می‌شوند.
در ادامه دوزهای دقیق هر آنتی‌بیوتیک برای اطلاعات بیشتر شما ذکر می‌شود اما توجه کنید محاسبه دقیق مقدار مصرف دارو به‌عهده پزشک متخصص است و هرگز بدون اجازه پزشک دارویی برای کودک خود شروع نکنید زیرا نه تنها کمکی به درمان نمی‌کنید بلکه دارید ریسک شدید شدن بیماری و مقاومت آنتی‌بیوتیکی را در او بالا می‌برید.
از رایج‌ترین گزینه‌ها، نیتروفورانتوئین است. سوسپانسیون نیتروفورانتوئین با دوز ۵ تا ۷ میلی‌گرم به ازای هرکیلوگرم وزن بدن، روزی چهارمرتبه به‌مدت ۳ تا ۷ روز مصرف می‌شود. مصرف دارو فقط با نظر پزشک و بعد از آزمایش ادرار توصیه می‌شود. در صورت شک به عفونت کلیه یا پیلونفریت معمولا کودکان بستری می‌شوند و درمان کامل‌تر به‌صورت آنتی‌بیوتیک تزریقی در بیمارستان انجام می‌شود. علائم عفونت ادراری درصورت موثر بودن آنتی‌بیوتیک، دو روز بعد از مصرف آنتی بیوتیک بهبود می‌یابد. درصورتیکه بیشتر از ۴۸ ساعت از عفونت ادراری گذشته باشد و علائم بهبود نیابد باید درمان آنتی‌بیوتیکی عوض شود.
آنتی‌بیوتیک‌های دیگر مانند آموکسی‌سیلین، سفکسیم، سفالکسین و سولفامتوکسازول هم در عفونت ادراری تجویز می‌شوند.
سفکسیم با دوز ۸ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن تجویز می‌شود و دوز آن روزانه است.
آموکسی‌سیلین با دوز ۱۲ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن روزی دو مرتبه تجویز می‌گردد. معمولا آنتی‌بیوتیک تا سه روز بعد از منفی شدن آزمایش ادرار ادامه پیدا می‌کند که به‌طور میانگین تا یک هفته بعد از شروع آنتی‌بیوتیک دوره درمانی کامل می‌شود.
سفالکسین با دوز ۲۵ میلی‌گرم به ازای هرکیلوگرم وزن بدن روزانه در دوزهای متعدد تجویز می‌شود.
شربت‌ها و سوسپانسیون‌های مختلف، با دوزهای مختلف در داروخانه موجودند. نسبت به آنتی‌بیوتیکی که هر باکتری به آن حساس است، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌گردد و دوز آن به سی‌سی توسط پزشک اطفال محاسبه می‌شود. دوره درمان عفونت ادراری باید کامل باشد وگرنه عود علائم و پیلونفریت یا عفونت کلیه اتفاق می‌افتد.
چه زمانی باید کودک خود را نزد پزشک برسانیم؟
در صورت بروز علائم زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- تب
- سوزش ادرار
- بی‌قراری
- بی‌اشتهایی
- تکرر ادرار
- احساس دفع اورژانسی ادرار
- درصورتیکه نوزاد شما دچار بی‌قراری و بی‌اشتهایی شود و تب داشته باشد بهتراست فورا به بیمارستان مراجعه کنید.
درصورتیکه پزشک برای عفونت ادراری در کودکانتان آنتی‌بیوتیک تجویز کند، سعی کنید آنتی بیوتیک را به‌موقع و با دوز مناسب به کودک بدهید زیرا مصرف نامنظم آنتی‌بیوتیک می‌تواند دلیلی برای مقاومت آنتی‌بیوتیکی باشد.
برای پیشگیری از عود عفونت ادراری در کودکان چه کنیم؟
- سعی کنید مایعات را به میزان کافی به کودک خود بدهید. کم نوشیدن آب و کم ادرار کردن می‌تواند باعث عفونت ادراری شود.
- به کودکان آموزش دهید به‌موقع ادرار کنند و ادرار خود را طولانی نگه ندارند.
- کودکان پسر را به‌موقع ختنه کنید.
- کودکان را بهداشتی بشویید.
- دختربچه ها را از جلو به عقب بشویید.
- لباس زیر کودک را به‌موقع تعویض کنید. و لباس زیر نخی و سایز مناسب برای کودک خود تهیه کنید. لباس زیرهای تنگ و پلاستیکی بهداشتی نیستند.
- سعی کنید پوشک کودک خود را به‌موقع تعویض کنید. ادرار نباید بیشتر از دو ساعت در پوشک بماند زیرا ریسک عفونت ادراری را به‌خصوص در دختربچه‌ها بالا می‌برد.
سخن پایانی
عفونت ادراری در کودکان یکی از مشکلات شایع مخصوصا در دختربچه هاست که به‌دلیل عدم رعایت بهداشت، شستشوی غیر بهداشتی و دیر تعویض شدن پوشک رخ می‌دهد.
از شایع‌ترین علائم عفونت ادراری در کودکان تب و بی‌قراری هنگام ادرار است.
بعد از مشاهده این علائم کودک را نزد پزشک اطفال ببرید تا به‌دقت او را معاینه کند. مشکلات دستگاه ادراری و تناسلی می‌تواند باعث بروز عفونت ادراری در کودک شود.
تشخیص عفونت ادراری در کودکان به‌کمک آزمایش ادرار و کشت ادرار انجام می‌شود. بعد از تایید تشخیص توسط پزشک متخصص آنتی‌بیوتیک مناسب تجویز می‌شود.
اساس درمان عفونت ادراری در کودکان و جلوگیری از عود آن، درمان آنتی‌بیوتیکی مناسب و دریافت منظم آنتی‌بیوتیک با دوز مناسب و کنترل تب و رعایت بهداشت شخصی کودک می‌باشد.
