توسط : دوران یائسگی دورانی از تغییرات هورمونی در بدن خانم‌هاست که این تغییرات تمام مسائل زندگی خانم‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین شناسایی دقیق علائم یائسگی، تغییرات آن و علت این تغییرات می‌تواند شرایط را قابل‌تحمل‌تر کند.
در ابتدا باید تعریف دقیقی از یائسگی بدانید تا بتوانید آن را به‌درستی تشخیص دهید. همچنین با دانستن علائم یائسگی، تشخیص درست یائسگی اهمیت بالایی در امر بارداری خانم‌ها دارد. گاهی قطع یکی دوماهه قاعدگی را به‌اشتباه یائسگی می‌خوانند و همین مورد باعث عدم جلوگیری از بارداری در شخصی که جلوگیری داشته می‌شود و بخشی از بارداری‌های ناخواسته و پرعارضه در سن بالا، در همین دوران رخ می‌دهد.
یائسگی چیست؟
یائسگی قطع دائمی قاعدگی به دلیل کاهش هورمون استروژن تخمدانی است. در حقیقت به حالتی یائسگی می‌گوییم که برای ۱۲ ماه پشت‌سرهم قاعدگی اتفاق نیفتد. قبل از یائسگی دورانی وجود دارد که اصطلاحاً دوران پیش از یائسگی گفته می‌شود. در این دوران هورمون‌های زنانه تغییرات نامنظمی دارند که باعث علائم مختلفی در خانم‌ها می‌شود.
دوران قاعدگی و یائسگی چه تفاوتی دارند؟
آقایان در تمام طول عمر خود توان باروری و سلول‌های مجهز برای باروری دارند. اما خانم‌ها این گونه نیستند. بدن خانم‌ها از زمان تولد تعداد مشخصی تخمک توانا برای باروری دارد و تا پایان عمر همان تعداد مشخص که روزبه‌روز روبه‌کاهش می‌رود، برای باروری موجود هستند. در عصر امروز که امواج مختلف سرطان‌زا و شرایط مختلفی در اطرافمان وجود دارد، هرچه سن خانم‌ها بالاتر می‌رود این تخمک‌های توانا برای باروری کاهش پیدا می‌کنند و احتمال آسیب و جهش ژنتیکی در تخمک‌ها بیشتر می‌شود.
بدن هر دختر از زمان تولد حدود دو میلیون تخمک دارد. تا زمان بلوغ تعداد این تخمک‌ها کاهش می‌یابد و به ۴۰۰۰۰۰ می‌رسد و در سن ۳۰ تا ۳۵ سالگی تعداد تخمک‌ها به ۱۰۰۰۰۰۰ می‌رسد. پس همان‌طور که مشاهده می‌کنید توان باروری خانم‌ها با افزایش سن کاهش می‌یابد.
به طور میانگین خانم‌ها حدود ۴۰۰ مرتبه در دوران باروری خود تخمک‌گذاری می‌کنند که هر بار تخمک‌گذاری، یک سیکل بارداری را شامل می‌شود که هر سیکل، از ۲۵ تا ۳۵ روز متفاوت است و از شروع یک قاعدگی تا قاعدگی بعدی طول می‌کشد.
یائسگی مساوی با پایان امکان بارداری یک خانم است. بیشتر خانم‌ها در سنین بین ۴۴ تا ۵۵ سالگی یائسه می‌شوند.
سن یائسگی به موارد زیر ارتباطی ندارد:
- سن شروع اولین قاعدگی
- تعداد تخمک‌گذاری
- تعداد حاملگی
- شیردهی
- قرص ضدبارداری خوراکی
- نژاد
- سطح اقتصادی، اجتماعی
- تحصیلات
- قد
تغذیه می‌تواند تأثیر بسیاری در یائسگی داشته باشد. سوءتغذیه و مصرف سیگار، سن یائسگی را کاهش می‌دهد.
بیشتر خانم‌ها یک‌سوم عمر خود را یائسه هستند. تنها تعداد کمی از خانم‌ها زودتر از ۴۰ سالگی یائسه می‌شوند که علت آن نارسایی تخمدان است.
شاید بیشتر شما تصور می‌کنید در دوران یائسگی تخمدان‌ها تحلیل می‌روند و هورمونی تولید نمی‌کنند. اما بر خلاف این تصور تخمدان‌ها در دوران بعد از یائسگی به میزان بیشتری تستوسترون تولید می‌کنند. در زنان چاق، تولید استروژن بعد از یائسگی بیشتر رخ می‌دهد. این هورمون در زنان چاق، ریسک سرطان رحم را بالا می‌برد. از طرفی در زنان لاغر، ریسک علائم آزاردهنده یائسگی بیشتر است.
بیشتر بخوانید: پیشگیری از سرطان رحم را جدی بگیرید!
علائم یائسگی کدام‌اند؟
علائم یائسگی مختلف هستند که در ادامه قصد داریم مفصل درباره هرکدام صحبت کنیم. اما قبل از همه باید بدانید که بسیاری از این علائم با هورمون تراپی مدیریت می‌شوند و بهتر می‌شوند.
علائم یائسگی
۱. شروع تغییر در قاعدگی
با نزدیک‌شدن به سن یائسگی، تعداد قاعدگی در سال کاهش پیدا می‌کند و از سالانه ۱۳ تا ۱۴ مرتبه به ۱۱ تا ۱۲ مرتبه می‌رسد و گاهی مشاهده می‌شود که خانمی نزدیک سن یائسگی سالانه ۳ تا ۴ مرتبه قاعده می‌شود. همچنین علاوه بر افزایش فاصله بین قاعدگی، طول مدت قاعدگی نیز کاهش پیدا می‌کند.
این تغییرات طول مدت قاعدگی و افزایش فاصله آنها به دلیل کاهش سطح هورمون استروژن و افزایش هورمون‌های مغزی سرکوبگر سیکل قاعدگی است. این تغییرات هورمونی دلیل اصلی علائم یائسگی هستند البته قابل‌ذکر است که تعدادی از خانم‌ها تا قبل از آنکه به پوکی‌استخوان مبتلا شوند هیچ علامت دیگری از یائسگی نمی‌بینند.
۲. گر گرفتگی و علائم یائسگی
یکی از علائم شایعی که بسیاری از شما خانم‌ها در دوران یائسگی و یا حتی از چند سال قبل از یائسگی تجربه می‌کنید، گرگرفتگی است.
گر گرفتگی یکی از احساسات ناخوشایندی است که در زمان یائسگی به سراغ شما می‌آید و هورمون تراپی می‌تواند به‌سرعت و در عرض ۳ تا ۶ هفته این مشکل را بهبود بخشد.
کل زمان گرگرفتگی حدوداً ۳ دقیقه طول می‌کشد. در این هنگام احساس گرما و قرمزی در صورت و قفسه سینه رخ می‌دهد. بعد از چند ثانیه این احساس گرمای شدید از بین می‌رود و لرز و حتی احساس سرما ایجاد می‌شود. این فرایند ممکن است در هر زمانی از روز و حتی شب و هنگام خواب رخ دهد و باعث اختلال خواب شما شود. گر گرفتگی از چند سال قبل از یائسگی شروع می‌شود و دو تا سه سال ادامه پیدا می‌کند؛ اما با هورمون تراپی معمولاً به‌زودی بهبود می‌یابد. گاهی گر گرفتگی می‌تواند تا ده سال هم طول بکشد.
از علل گر گرفتگی کاهش سطح هورمون استروژن است؛ بنابراین هورمون تراپی با ترکیبات حاوی استروژن می‌تواند تا حد زیادی علائم گر گرفتگی را بهبود ببخشد.
۳. اختلالات خواب و علائم یائسگی
مشکلات خواب و بی‌خوابی‌های سنین یائسگی، تأثیر بی‌نظیر هورمون استروژن در آرامش خانم‌ها و خواب آنها را یادآور می‌شود. بدون هورمون استروژن دوره خواب عمیق و با آرامش دچار مشکل می‌شود. یکی از شکایات خانم‌های سنین یائسگی دیر خوابیدن و زود بیدارشدن است. می‌دانیم خواب نقش مهمی در تنظیم آرامش و عملکرد روزانه ما دارد؛ بنابراین این بی‌خوابی خانم‌ها می‌تواند باعث عصبی شدن آنها شود. هورمون تراپی می‌تواند این مشکل را نیز حل کند.
۴. خشکی واژن و آتروفی دستگاه تناسلی زنان
کاهش استروژن باعث ازبین‌رفتن و تخریب خودبه‌خودی بافت‌های تناسلی زنان می‌شود. گاهی این تخریب به‌صورت لکه بینی بعد از یائسگی خود را نشان می‌دهد. تخریب واژن و دستگاه تولیدمثلی زنان باعث دردناک شدن رابطه و خشکی واژن و کاهش میل جنسی می‌شود. پماد استروژن می‌تواند این علائم آزاردهنده را کمتر کند. همچنین خشکی واژن ریسک عفونت واژینال در خانم‌ها را بیشتر می‌کند.
کاهش استروژن باعث تخریب بافت‌های حمایت‌کننده مثانه و مجاری ادراری نیز می‌شود که این عامل، باعث احساس سوزش ادرار و تکرر ادرار می‌گردد. هورمون تراپی می‌تواند جلوی تخریب را بگیرد و علائم سوزش ادراری را کمتر کند.
۵. علائم یائسگی و تغییرات اخلاقی
به دلیل کاهش هورمون‌ها و تغییرات هورمونی، در دوران یائسگی تغییرات اخلاقی را در خود مشاهده می‌کنید. همچنین به دلیل مشکلات خواب که در یائسگی رخ می‌دهد، این تغییرات خلق‌وخو شایع‌تر است. اگر خانمی مشکل خواب دیگری مانند آپنه خواب و سندروم پای بی‌قرار داشته باشد، این مشکلات خواب در همراهی با بی‌خوابی‌های دوران یائسگی مشکلات اخلاقی را دوبرابر می‌کند.
بعضی خانم‌ها در یائسگی دچار کاهش حافظه و مشکلات حافظه می‌شوند. افسردگی، گریه و تغییرات مختلف دیگر، همگی علاوه بر درمان دارویی به حمایت روانی خانواده و همراهی آنها نیاز دارد. گاهی کمک‌گرفتن از مشاور روان‌شناس می‌تواند به درمان کمک بالایی کند.
۶. تغییرات پوست و مو و ناخن
هورمون‌های جنسی روی پوست و مو و ناخن، هر سه اثر می‌گذارند. با شروع دوران یائسگی و کاهش هورمون استروژن، پوست شروع به نازک شدن می‌کند. همچنین از علائم یائسگی این است که ناخن‌ها نازک‌تر و شکننده‌تر می‌شوند. استروژن باعث می‌شود ریزش مو و جایگزینی موهای ریخته شده به‌صورت هم‌زمان رخ دهد. با کاهش استروژن و یائسگی، ریزش مو بسیار بیشتر می‌شود. این عارضه موقت است و با گذر از دوران یائسگی و یا هورمون تراپی دوباره رشد موها منظم می‌شود و ریزش مو متوقف می‌گردد. باید بدانید ریزش مو و نازکی پوست و نازکی ناخن مشکلات گذرایی هستند که جای نگرانی درباره آنها نیست.
۷. تغییرات قلبی عروقی و چربی بدن
با شروع یائسگی و کاهش استروژن بدن، چربی و کلسترول بدن افزایش پیدا می‌کند. این افزایش چربی بدن باعث مشکلات عروقی و رسوب چربی در عروق می‌شود. رسوب چربی در عروق قلبی با تنگی عروق ریسک سکته قلبی را بالا می‌برد. استروژن نقش محافظ در برابر مشکلات قلبی عروقی دارد. بااین‌وجود هنوز تحقیقات نقش هورمون تراپی را در جلوگیری از مشکلات قلبی عروقی ثابت نکرده است.
۸. پوکی استخوان
همه ما با افزایش سن، دچار پوکی‌استخوان می‌شویم. پوکی‌استخوان هم در خانم‌ها و هم در آقایان اتفاق می‌افتد. اما در خانم‌ها با کاهش هورمون استروژن و یائسگی پوکی‌استخوان سریع‌تر شروع می‌شود و حدود ۲۰ سال زودتر از آقایان مبتلا به پوکی‌استخوان می‌شوند. در خانم‌ها هر شرایطی که باعث کاهش تولید استروژن شود، باعث پوکی‌استخوان زودرس می‌شود برای مثال خانم‌هایی که دچار اختلالات غذاخوردن هستند یا ورزشکاران حرفه‌ای گاهی با تغییرات هورمون استروژن مواجه می‌شوند و این تغییرات گاهی باعث پوکی‌استخوان زودرس می‌شود.
اگر هرکدام از شرایط زیر را دارید، یعنی مستعد پوکی‌استخوان در سن پایین‌تر هستید و باید از نظر پوکی‌استخوان غربالگری شوید:
- شکستگی استخوان بعد از یک ضربه آرام
- وزن پایین‌تر از ۵۷.۶ کیلوگرم
- مصرف دارویی که باعث ازدست‌رفتن استخوان شود یا بیماری که در آن استخوان تحلیل می‌رود.
- سابقه خانوادگی شکستگی لگن
- مصرف سیگار
- مصرف الکل
- روماتیسم مفصلی
برای جلوگیری از پوکی‌استخوان بعد از یائسگی چه کنیم؟
مانند سایر مشکلات یائسگی، هورمون تراپی اصلی‌ترین راه درمان پوکی‌استخوان زودرس است. در کنار هورمون تراپی مصرف کلسیم و ورزش‌های تحمل‌کننده وزن بدن می‌تواند سرعت پوکی‌استخوان را کمتر کند و پوکی‌استخوان دیرتر اتفاق بیفتد. یکی از نمونه‌های فعالیت با تحمل وزن بدن پیاده‌روی است. روزانه نیم ساعت پیاده‌روی در خانم‌های مسن باعث کاهش سرعت ازدست‌رفتن استخوان می‌شود.
یکی دیگر از راه‌های جلوگیری از پوکی‌استخوان مصرف کلسیم کافی در رژیم غذایی است. توصیه می‌شود در تمام خانم‌های بالای ۵۰ سال روزانه ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم مصرف شود. مصرف کلسیم غذایی به همراه درمان هورمونی تا حد زیادی از پوکی‌استخوان جلوگیری می‌کند. یکی دیگر از مواردی که خانم‌ها را در معرض پوکی‌استخوان قرار می‌دهد کاهش دریافت ویتامین دی است. نور آفتاب منبع اصلی ویتامین دی است.
خانم‌هایی که کمتر در معرض نور آفتاب باشند بعد از سن ۵۰ سالگی نیاز به مصرف روزانه ۶۰۰ واحد ویتامین دی دارند و این عدد بعد از ۷۰ سالگی به روزانه ۸۰۰ واحد می‌رسد.
اگر خانمی به مدت ۵ تا ۱۰ سال بعد از یائسگی خود هورمونی دریافت نکند خطر پوکی‌استخوان زودرس در او بسیار بالا می‌رود. اما در خانم‌هایی هورمون دریافت می‌کنند سن پوکی‌استخوان به تأخیر می‌افتد و این اثر حتی تا دو سال بعد از قطع داروی هورمونی باقی می‌ماند و پوکی‌استخوان در این خانم‌ها دیرتر رخ می‌دهد. تحقیقات ثابت کرده است اگر هورمون تراپی تا پنج سال بعد از یائسگی شروع شود همچنان تأثیر مثبتی در جلوگیری از پوکی‌استخوان خواهد داشت.
داروهایی به نام بیس‌فسفونات وجود دارند. بیس فسفونات‌ها کاربرد بالایی در جلوگیری از پوکی‌استخوان بعد از یائسگی دارند. ازجمله بیس فسفونات‌ها می‌توان الندروناتها، ایباندروناتها و رزیدرونات را نام برد. از این داروها برای مدیریت کاهش تراکم استخوان استفاده می‌شود. این داروها فعالیت تجزیه‌کننده استخوان را مهار می‌کنند و از تحلیل استخوان جلوگیری می‌کنند.
چگونه علائم یائسگی را مدیریت کنیم؟
تمام علائم یائسگی به دلیل کاهش تولید هورمون استروژن است. هدف از درمان‌هایی که صورت می‌گیرد، کاهش علائم آزاردهنده هورمونی است.
درمان با استروژن چه تأثیری در مدیریت علائم یائسگی دارد؟
انواع مختلفی از داروهای استروژنی وجود دارند. استروژن‌ها به شکل‌های مختلفی تجویز می‌شوند. استروژن به‌صورت پماد موضعی، قرص و یا از طریق پوست استفاده می‌شود. تزریق عضلانی استروژن، باعث نوسانات نامنظم هورمونی در بدن می‌شود که می‌تواند عوارضی برای بدن داشته باشد. اما تجویز استروژن از طریق پوست، سطح ثابت و پایداری از استروژن را به همراه دارد و جایگزین مناسبی برای تجویز خوراکی یا تزریقی استروژن است.
درمان ترکیبی استروژن و پروژسترون چه اثری دارد؟
تجویز استروژن به‌تنهایی و در طولانی‌مدت، ریسک مشکلاتی از جمله سرطان رحم را بالا می‌برد؛ بنابراین تجویز استروژن و پروژسترون در کنار هم اثر بهتری دارد. پروژسترون فراورده‌های مختلفی دارد از جمله مدروکسی پروژسترون استات، نوراتیندرون و پروژسترون میکرونیزه.
برای بهترین اثر پروژسترون، باید آن را با دوز کم و مدت طولانی و یا با دوز بالا و متوالی و پشت‌سرهم استفاده کرد. دوز متوالی پروژسترون به‌صورت ۱۲ روز در هر ماه تجویز می‌شود. پروژسترون می‌تواند عوارضی از جمله افسردگی و افزایش وزن داشته باشد. اگر بیماری ترجیح دهد به دلیل عوارض نامطلوب پروژسترون استروژن به‌تنهایی مصرف کند، لازم است از نظر خطر سرطان رحم تحت‌نظر باشد.
دو روش معمول برای درمان هورمونی ترکیبی استروژن و پروژسترون وجود دارد. یکی از روش‌ها که ایده‌آل‌ترین روش است، استفاده از استروژن مداوم و پروژسترون به‌صورت دوره‌ای است. این روش دارویی به دلیل شباهت بالایی که به چرخه طبیعی هورمونی بدن دارد بهترین روش درمانی است؛ اما به دلیل شباهت به مکانیسم بدن باعث بروز خونریزی دوره‌ای و قاعدگی می‌شود. بیشتر خانم‌ها تمایلی به قاعدگی در دوران بعد از یائسگی ندارند پس ترجیح می‌دهند روش دوم را استفاده کنند. روش دوم مصرف روزانه قرص‌های هورمونی استروژن و پروژسترون است.
آیا به‌جز درمان هورمونی درمان دیگری برای کاهش علائم یائسگی وجود دارد؟
باتوجه‌به یک‌سری مشکلات که در درمان با هورمون به وجود می‌آید، درمان‌های دیگری برای دوران یائسگی وجود دارند. در بعضی شرایط درمان هورمونی ممنوع است و فرد هرگز نباید هورمون دریافت کند. در هرکدام از شرایط پایین درمان هورمونی ممنوع است و باید سراغ گزینه درمانی دیگری برویم:
- هرگونه خونریزی دستگاه تناسلی زنانه که تشخیص مشخصی نداشته باشد.
- یک سری سرطان‌ها هستند که وابسته به استروژن هستند و به دلیل مواجهه با سطح بالای هورمون به وجود می‌آیند. در صورت ابتلا به این سرطان‌ها درمان هورمونی ممنوع است.
- وجود لخته خون یا ترومبوز در عروق عمقی که از علائم آن تورم یک‌طرفه اندام تحتانی همراه با گرمی و قرمزی است. یا وجود آمبولی ریوی یا سابقه آمبولی ریوی یا ترومبوز عروقی. استروژن ریسک ترومبوز و آمبولی را بالا می‌برد به همین دلیل در این موارد ممنوع است.
- هرگونه بیماری که به ترومبوز یا لخته عروقی ارتباط داشته باشد درصورتی‌که اخیراً رخ‌داده باشد، هورمون تراپی را ممنوع می‌کند. برای مثال اگر اخیراً ابتلا به سکته مغزی یا سکته قلبی بوده است، درمان هورمونی ممنوع است.
- مشکلات و بیماری‌های کبدی
- در صورت بارداری درمان هورمونی ممنوع است.
- هر گونه حساسیت به درمان هورمونی
اگر هر کدام از شرایط بالا وجود داشته باشد درمان هورمونی ممنوع است و باید جایگزین بهتری برای درمان پیدا کنیم.
هنوز درباره تأثیر داروهای غیر هورمونی روی علائم یائسگی مطالعات کاملی انجام نشده است؛ اما مطالعاتی درباره داروهای زیر ثابت کرده‌اند که می‌تواند در کاهش علائم یائسگی و مشکلات آن مؤثر باشد:
- فیتواستروژن
- طب سوزنی
- کوهوش سیاه
- ورزش
درباره اثربخشی تکنیک‌های زیر نتایج قطعی وجود ندارد؛ اما بعضی مطالعات بررسی کرده‌اند که تا حدودی می‌توانند در کاهش علائم یائسگی مؤثر باشند:
- تکنیک‌های تن‌آرامی
- داروهای گیاهی چینی
- روغن گل مغربی
آیا داروهای گیاهی بی‌خطرتر از درمان هورمونی هستند؟
دانستن یک نکته مهم برای همه واجب است آن هم این که بی‌خطر بودن داروهای گیاهی عقیده‌ای کاملاً اشتباه است. بسیاری از داروهای گیاهی می‌توانند تداخلات بسیاری با سایر داروهای شما باشند و حتماً باید با مشورت پزشک مصرف شوند. همچنین بسیاری از داروهای گیاهی مورد تأیید سازمان غذا و داروی امریکا نیستند. داروهای گیاهی می‌توانند عوارض خطرناکی داشته باشند و حتی باعث مسمومیت شوند. اما هورمون‌ها به‌صورت شرکتی و در دوزهای معین و استاندارد و آزمایش‌شده تولید می‌شوند پس در صورت مصرف درست و با نظر پزشک می‌توانند کاملاً مشابه هورمون‌های بدن عمل کنند. فقط در شرایطی که مصرف هورمون‌ها ممنوع است و با نظر پزشک از داروهای گیاهی استفاده کنید.
