همه ما تا حدودی با بیماری خشکی چشم آشنایی داریم. در این مطلب درباره درمان خشکی چشم صحبت خواهیم کرد. امروزه به دلیل تغییر سبک زندگی و شغل افراد، خشکی چشم شیوع بیشتری پیدا کرده است و باعث علائم آزاردهنده در بسیاری از افراد جوان شده است.

 عامل اصلی مرطوب‌کننده چشم، همان اشک ترشح شده از خود چشم است. غدد اشکی چشمان ما با ترشح اشک، باعث مرطوب شدن چشم و حفاظت از چشم می‌شود. در ادامه درباره ساختار غدد اشکی اطلاعات بیشتری کسب می‌کنیم و پس از آشنایی با ماهیت اشک، درباره سندرم چشم خشک و درمان خشکی چشم صحبت خواهیم کرد.

 ساختار دستگاه اشکی چگونه است؟

 دستگاه اشکی دو بخش اصلی دارد. یک بخش تولیدکننده که باعث ساخت و تولید اشک می‌شود و یک بخش تخلیه‌کننده که باعث هدایت اشک ساخته شده به بخش تخلیه‌ای می‌شود.

 غدد اشکی، وظیفه تولید اشک را بر عهده دارند. غدد اشکی اصلی و فرعی در چشم وجود دارند که اشک را تولید و توسط ساختارهایی برای تخلیه درست هدایت می‌کنند. غدد اشکی اصلی، در بخش بالایی و خارجی چشم قرار دارند. محل قرارگیری غدد اصلی، در استخوان فرونتال سر است.

 غدد اشکی فرعی، غدد کراوز و ولفرینگ نام دارند. این غدد فرعی در بافت زیر مخاط پلک‌ها قرار دارند. در واقع در لایه‌های زیرین ملتحمه پلک این غدد یافت می‌شوند. پس دو نوع غدد اشکی اصلی و فرعی، مسئول تولید اشک هستند که غدد اصلی در بالا و خارج حفره چشم و غدد فرعی در بافت زیر پلک قرار دارند.

 اشک از سه لایه تشکیل شده است که ترکیب این سه لایه ساختار اصلی اشک را تشکیل می‌دهد. لایه سطحی اشک، از چربی تشکیل شده است. این چربی از غددی به نام غدد میبومن ترشح می‌شود. لایه آبکی که اصلی‌ترین لایه اشک است، از غدد اشکی اصلی و فرعی که در بالا درباره آنها صحبت شد ترشح می‌شود. اشک یک لایه نازک‌تر نیز دارد. لایه نازک چسبنده اشک، لایه موسینی نام دارد. این لایه چسبنده باعث چسبندگی اشک به سطح چشم می‌شود. لایه چسبنده اشک توسط سلول‌هایی به نام گابلت ترشح می‌شود.

 بخش دوم دستگاه اشکی، سیستم تخلیه‌کننده اشک است. سیستم تخلیه‌کننده اشک از ۴ قسمت تشکیل شده است:

 ۱. پونکتوم: پونکتوم‌های اشکی، مجاری تخلیه‌کننده اشکی هستند که در لبه‌های پلک قرار دارند. پونکتوم‌ها در لبه‌های پلک بالایی و پایینی قرار دارند و موجب تخلیه اشک می‌شوند.

 ۲. کانالیکول: کانالیکول‌ها، یک سری مجاری هستند که غده اشکی را به پونکتوم وصل می‌کنند و باعث تخلیه اشک از طریق پونکتوم می‌شوند. کانالیکول یک قسمت عمودی کوچک دارد که آمپول نام دارد و به پونکتوم وصل می‌شود و قسمت افقی کانالیکول که ۸ میلی‌متر طول دارد وارد کیسه اشکی می‌شود. دو کانالیکول بالایی و پایینی داریم که هر دو با یک مجرای مشترک به کیسه اشکی وارد می‌شوند و نام این مجرای مشترک سینوس مایر است.

 ۳. کیسه اشکی: داخل و جلوی لبه چشم قرار دارد. کانالیکول‌ها وارد کیسه اشکی می‌شوند و اشک را به پونکتوم تخلیه می‌کنند.

 ۴. مجرای نازولاکریمال: این مجرا، کیسه اشک را به بینی وصل می‌کند و باعث تخلیه اشک به بینی می‌شود به همین دلیل بخش زیادی از اشک از بینی تخلیه می‌شود و به نظر می‌آید هنگامی‌که گریه می‌کنیم، آبریزش بینی هم‌زمان نیز پیدا می‌کنیم.

 حجم طبیعی اشک موجود در هر چشم تقریباً ۷ میکرولیتر است.

 محتوی اشک شامل ۶۰ درصد پروتئین آلبومین و ۴۰ درصد پروتئین لیزوزیم و گلوبولین است.

 اشک حاوی آنتی‌بادی‌ها نیز است. انواعی از آنتی‌بادی در اشک وجود دارند.

 اشک یک لایه حفاظتی روی سطح سلول‌های قرنیه چشم ایجاد می‌کند. این لایه سطح قرنیه را صاف می‌کند، سطح قرنیه و سطح داخلی پلک‌ها را مرطوب می‌کند و باعث تغذیه قرنیه می‌شود. همچنین اشک جلوی رشد یک سری میکروب‌ها را می‌گیرد و با آنزیم‌ها و آنتی‌بادی‌هایی که دارد نقش حفاظتی و ایمنی برای چشم دارد.

 خشکی چشم یا سندرم چشم خشک چیست؟

 همان‌طور که گفته شد، اشک لایه محافظ چشم است. اشک باعث مرطوب شدن چشم می‌شود و با ایجاد لغزندگی و رطوبت، باعث سهولت پلک‌زدن می‌شود. تصور کنید که به هر دلیلی، اشک کمتر تولید شود. این مسئله باعث بروز مشکلات شدیدی می‌شود.

 مهم‌ترین مشکلی که ایجاد می‌شود، خشکی چشم و آسیب به چشم است. اگر درمان خشکی چشم انجام نشود، این خشکی چشم باعث کوری می‌شود. پس رطوبت چشم اهمیت بسیار زیادی دارد و درمان خشکی چشم باید در همان مراحل اولیه شروع شود.

 خشکی چشم بیماری بسیار شایعی است و در خانم‌ها مخصوصاً در سنین بعد از یائسگی بیشتر مشاهده می‌شود.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره آلرژی

 علت خشکی چشم چیست؟

 یکی از مهم‌ترین علل خشکی چشم که در همه افراد می‌تواند به وجود آید، افزایش سن است. هرچه سن بیشتر شود، میزان ترشح اشک کمتر می‌شود. پس در تمام افراد مسن، باید خشکی چشم بررسی شود و در صورت نیاز درمان خشکی چشم انجام شود.

 یک بیماری به نام سندرم شوگرن وجود دارد که با خشکی چشم، خشکی پلک، خشکی دهان و خشکی بینی همراه است.

 لنز چشم، می‌تواند از علل خشکی چشم باشد. لنز با اختلال در اشک پوشاننده چشم، باعث احساس سوزش چشم و ایجاد خشکی چشم می‌شود.

 کارکردن با کامپیوتر، با حرکت کمتر چشم و خشکی چشم همراه است. توصیه می‌شود درصورتی‌که مدت زیادی به مانیتور خیره هستید و کار با کامپیوتر دارید و یا مطالعه زیادی دارید حتماً از نظر خشکی چشم معاینه شوید تا درمان خشکی چشم را زودتر شروع کنید.

 اگر دچار کمبود ویتامین A مزمن شوید، این عامل مهمی برای خشکی چشم است که با تغییرات ملتحمه چشم همراه است و باعث ایجاد لکه‌ای بنام لکه bitot روی ملتحمه می‌شود.

 نوعی بیماری عفونی به نام تراخم می‌تواند باعث خشکی چشم شود. تراخم در واقع عفونت و التهاب مکرر چشم است که می‌تواند باعث کوری شود و در افراد ساکن مناطق فقیر شایع‌تر است.

 بعضی بیماری‌های مادرزادی نیز باعث خشکی چشم می‌شوند. ممکن است فردی به طور مادرزادی، غدد اشکی در چشمش تشکیل نشود و به‌طورکلی اشکی در چشم او تولید نشود که همین بیماری باعث خشکی چشم می‌شود. گاهی به طور مادرزادی، اعصابی که به چشم عصب‌دهی می‌کنند تشکیل نمی‌گردد و باعث خشکی چشم می‌شود.

 گاهی لایه موسینی اشک که باعث چسبندگی آن به سطح چشم و حفظ رطوبت چشم می‌شود کمتر می‌شود. کاهش این لایه اشک به دلیل کاهش فعالیت سلول‌های موسینی چشم است. در بیماری‌هایی مانند سندرم استیونس جانسون، کاهش لایه موسینی اشک مشاهده می‌شود. کمبود ویتامین A و سوختگی‌های شیمیایی نیز باعث کاهش لایه موسینی اشک می‌شوند.

 گاهی لایه چربی اشک کاهش پیدا می‌کند که باعث خشکی چشم می‌شود. علت کاهش لایه چربی اشک اختلال در غدد میبومین ترشح‌کننده آن است.

 علائم خشکی چشم چیست؟

 هرگاه هریک از علائم خشکی چشم را در خود مشاهده کردید، فوراً برای پیگیری و درمان خشکی چشم اقدام کنید زیرا درمان خشکی چشم به‌راحتی انجام می‌شود؛ اما درصورتی‌که درمان نشود، می‌تواند باعث آسیب شدید بینایی شما شود. اشک فواید بسیاری برای چشم دارد. با ایجاد رطوبت، باعث راحت پلک‌زدن می‌شود. اشک باعث اکسیژن‌رسانی به چشم و دفع مواد زائد چشم می‌شود. علائم خشکی چشم به‌صورت زیر است:

 ۱. هنگامی که چشم خشک باشد، دائماً حس آزاردهنده سوزش چشم وجود دارد.

 ۲. احساس خشکی چشم

 ۳. احساس وجود جسم خارجی و گردوخاک در چشم. اگر خشکی چشم داشته باشید دائماً احساس می‌کنید چیزی در چشمتان رفته است.

 ۴. خارش چشم

 ۵. قرمزی چشم

 ۶. درد چشم

 ۷. نور می‌تواند برای شما آزاردهنده باشد. به این علامت فوتوفوبی یا نورگریزی هم گفته می‌شود. ترجیح می‌دهید نور به چشمتان نخورد.

 ۸. ایجاد مشکل در حرکات پلک. باز و بسته‌شدن چشم می‌تواند دچار اختلال شود.

 ۹. کراتیت فیلامنتر در مراحل پیشرفته خشکی چشم رخ می‌دهد. این بیماری در واقع دردناکی و قرمزی چشم هنگام پلک‌زدن است که به‌شدت آزاردهنده است.

 ۱۰. کاهش بینایی به دلیل اختلال در قرنیه. خشکی چشم، سطح صاف قرنیه را دچار اختلال می‌کند و با نامنظم کردن سطح قرنیه باعث کاهش بینایی می‌شود.

 ۱۱. این همه تحریک چشم و قرمزی چشم، گاهی به‌صورت واکنشی باعث افزایش ترشح اشک می‌شود که این اشک زیاد می‌تواند علامتی از خشکی چشم باشد.

 ۱۲. علائم خشکی چشم در هوایی که گرم‌تر باشد شدیدتر است

 چشم‌پزشک در معاینه خشکی چشم، چه می‌بیند؟

 چشم‌پزشکان با دستگاه مخصوص خود که اسلیت لامپ نام دارد چشم را معاینه می‌کنند. در معاینه با این دستگاه، منیسک اشکی در لبه پلک تحتانی مشاهده نمی‌شود که همین علامت برای تشخیص خشکی چشم کافی است. داخل پلک‌ها، دیگر شفاف نخواهند بود و پرخون، متورم و ضخیم‌تر می‌شوند. این علائم توسط چشم‌پزشک تشخیص داده می‌شود و موجب شروع درمان خشکی چشم می‌شود.

 درمان خشکی چشم

 خشکی چشم، به‌مرورزمان ایجاد می‌شود و معمولاً یک بیماری مزمن است بنابراین درمان خشکی چشم، نیازمند صرف زمان طولانی است و معمولاً خشکی چشم به طور کامل درمان نمی‌شود .

 مهم‌ترین و اساسی‌ترین داروی درمان خشکی چشم، اشک مصنوعی است. در واقع هیچ روش مؤثرتری از اشک مصنوعی برای درمان خشکی چشم وجود ندارد. اشک مصنوعی یا artificial tear (HPMC) باید ۴ بار در روز استفاده شود و درصورتی‌که بیشتر از ۴ بار در روز نیاز به استفاده از اشک مصنوعی باشد لازم است از اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده استفاده شود. اشک مصنوعی به‌سرعت تمام علائم آزاردهنده ناشی از خشکی چشم را کم می‌کند و به طور مؤثری باعث درمان خشکی چشم می‌شود.

 اگر دچار خشکی چشم هستید، برای درمان خشکی چشم لازم است علاوه بر استفاده از قطره اشک مصنوعی، ملاحظات زیر را نیز انجام دهید:

• دوری از هوای گرم و خشک
• پماد نرم‌کننده به‌خصوص هنگام خواب استفاده شود
•  از دستگاه مرطوب‌کننده استفاده کنید
• هنگام شنا از عینک شنا استفاده کنید
• درصورتی‌که خشکی شدید چشم وجود داشته باشد، جراحی چشم و ایجاد انسداد در پونکتوم‌های بالایی و پایینی، با کاهش ترشح اشک باعث تجمع اشک روی قرنیه و مرطوب نمودن چشم می‌شود.
• درصورتی‌که خشکی چشم بسیار شدید باشد، علاوه بر بستن پونکتوم‌ها، توسط جراحی پلک‌ها دوخته می‌شود تا از تبخیر اشک جلوگیری شود.
• در صورت وجود بیماری زمینه‌ای ایجادکننده خشکی چشم مانند بیماری شوگرن، درمان این بیماری می‌تواند کمک بسیاری به کنترل و درمان خشکی چشم ناشی از آن کند.