توسط : حتماً شما هم اصطلاح تنبلی چشم را شنیده‌اید. تنبلی چشم با نام علمی آمبلیوپی شناخته می‌شود. تنبلی چشم در کودکان شایع‌تر است و با افزایش سن، شیوع آن به میزان قابل‌ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد. همان‌طور که از اسم این بیماری متوجه می‌شویم، چشم تنبل می‌شود و قدرت بینایی و تطبیق آن کاهش می‌یابد.
تنبلی چشم از زمان تولد آغاز می‌شود. در آن زمان معمولاً این بیماری تشخیص داده نمی‌شود و تا زمانی که کودک به مدرسه برود و شش یا هفت‌ساله بشود، تنبلی چشم تشخیص داده نمی‌شود. چشم تنبل معمولاً به سمت داخل یا خارج چشم منحرف می‌شود و این باعث اندکی انحراف چشم در ظاهر چشم‌ها می‌شود. چشمی که دچار تنبلی چشم یا آمبلیوپی باشد، توان تمرکز روی چیزی را ندارد و به‌خوبی قدرت بینایی چشم دیگر را ندارد.
به‌مرورزمان، مغز تصاویر ارسالی از چشم ضعیف‌تر را نادیده می‌گیرد و این موضوع باعث ایجاد بینایی تک‌چشمی می‌شود. تشخیص و درمان به‌موقع تنبلی چشم اهمیت بالایی دارد؛ زیرا هرچه دیرتر تشخیص داده شود و عملکرد چشم تنبل کمتر شود، احتمال ضعیف‌تر شدن چشم تنبل نیز بیشتر است.
اصلاح تنبلی چشم به کمک عینک و لنز و یا بستن چشم تنبل انجام می‌شود.
بیشتر بخوانید: درمان انحراف چشم در کودکان
تنبلی چشم در کودکان چه علامتی دارد؟
کودکی به تنبلی چشم مبتلا باشد، علامت‌هایی دارد که مشاهده هر کدام از آنها توسط خانواده باید یک سرنخ تشخیصی جهت مراجعه سریع به چشم‌پزشک باشد.
اگر کودک شما نمی‌تواند دور بودن یا نزدیک بودن یک چیز را تشخیص دهد، قطعاً به تنبلی چشم مبتلا است. تنبلی چشم در کودکان، منجر به تغییراتی در رفتار کودک نیز می‌شود. کودک برای مشاهده اجسام و دقت و تمرکز، سر را خم می‌کند. گاهی چشم تنبل را می‌بندد تا با چشم دیگر بتواند بهتر ببیند.
چشمی که تنبل است، می‌تواند دچار انحراف شود. این انحراف چشم به سمت بیرون یا داخل رخ می‌دهد و ظاهری غیر قرینه به چشم‌ها می‌دهد. همچنین چشم تنبل ممکن است سرگردان باشد و گاهی به بیرون و گاهی به داخل منحرف شود و حرکت ثابتی نداشته باشد. این عدم ثبات چشم می‌تواند علامت تشخیصی مهمی برای تنبلی چشم باشد.
تنبلی چشم می‌تواند باعث تحریک پلک‌زدن کودک شود.
تنبلی چشم در کودکان، نتایج سنجش و غربالگری بینایی در کودک را غیرطبیعی می‌کند.
در چه سنی غربالگری بینایی کودک ضروری است؟
غربالگری بینایی در سن ۴ تا ۵ سالگی انجام می‌شود. این سنین، سن شروع تنبلی چشم در کودکان است. غربالگری بینایی به تشخیص به‌موقع و درمان کمک بسیاری می‌کند. همچنین در این سنین علامت‌های بالا در کودک شما ظاهر می‌شود. کودک چشم تنبل را می‌بندد، سر را خم می‌کند، زیاد پلک می‌زند و دور و نزدیک را تشخیص نمی‌دهد. گاهی هم انحراف چشم در کودک مشاهده می‌شود. در صورت مشاهده هر یک از موارد بالا بهتر است کودک توسط چشم‌پزشک معاینه شود.
چه کسانی بیشتر در معرض تنبلی چشم هستند؟
- نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا آمده‌اند ریسک عدم تکامل چشم و مشکلات بینایی در آنها بیشتر است.
- کم‌وزنی هنگام تولد کودک را مستعد تنبلی چشم می‌کند.
- سابقه خانوادگی نقش مهمی در بیماری‌های چشمی دارد. اگر کودک در خانواده خود افرادی مبتلا به بیماری چشمی دارد ریسک ابتلا به مشکلات چشمی و تنبلی چشم در او بالاتر است.
- تحقیقات ثابت کرده است مشکلات رشد کودکان و تأخیر رشد، آنها را مستعد ابتلا به تنبلی چشم می‌کند.
علت تنبلی چشم در کودکان چیست؟
زمانی که تنبلی چشم در کودکان اتفاق می‌افتد، عصب بینایی که از پشت چشم خارج می‌شود دچار اختلال می‌شود و پیامی که به مغز می‌فرستد، پیام کاملی نیست، مغز هم پیام‌های آن عصب را نادیده می‌گیرد.
گاهی عضلات چشم کودک به طور درستی کار نمی‌کنند. همین انقباض غیر قرینه در عضلات چشم، باعث انحراف چشم می‌شود. انحراف چشم در کودک، یک تصویر تار یا دوبینی ایجاد می‌کند. به طور ناخودآگاه یکی از پیام‌های فرستاده شده به مغز نادیده گرفته می‌شود تا این دوبینی اصلاح شود و تمرکز روی یکی از تصاویر باشد. گاهی کودک با خم‌کردن سر یا بستن یک چشم این دوبینی را اصلاح می‌کند و چشمی که کمتر از آن استفاده می‌شود دچار تنبلی می‌شود.
اختلالات چشمی مانند دوربینی، نزدیک‌بینی یا آستیگماتیسم، اگر در دو چشم به طور غیر قرینه وجود داشته باشد گاهی می‌تواند باعث تنبلی چشم ضعیف‌تر شود. چشم ضعیف‌تر، تصویر ناواضحی از اجسام را به مغز می‌فرستد. به همین دلیل مغز این تصاویر را نادیده می‌گیرد و باعث تنبلی چشم می‌شود.
گاهی یکی از چشمان، دچار مشکلی مانند لکه کدر یا آب‌مروارید است. اختلال دید در یک چشم باعث استفاده بیشتر از چشم دیگر می‌شود و این موضوع چشم ضعیف‌تر را تنبل می‌کند. در این موارد اگر علت رفع نشود و درمان نشود مشکل بینایی همیشگی به وجود می‌آید که می‌تواند خطرناک باشد.
گاهی شرایط فیزیکی کودک باعث نقص در بینایی می‌شود برای مثال افتادگی پلک، جلوی دید بخشی از میدان بینایی را می‌گیرد و اگر در اولین فرصت رفع نشود می‌تواند تنبلی چشم دائمی ایجاد کند و حتی باعث نابینایی چشم شود.
آیا تنبلی چشم در کودکان، توسط خود کودک قابل‌تشخیص است؟
پاسخ این سؤال منفی است. کودک مبتلا به تنبلی چشم، ممکن است هرگز مشکل چشمان خود را حس نکند و این تنبلی تا سن بزرگسالی باقی بماند و باعث مشکلات جدی بینایی فرد شود؛ بنابراین همواره غربالگری و معاینه‌های روتین چشم کودکان توصیه می‌شود. اما گاهی تنبلی چشم علائمی دارد. علامت آن می‌تواند سردرد، خسته شدن چشم‌ها و مشکل در تشخیص فاصله اجسام باشد.
تنبلی چشم را چگونه درمان می‌کنیم؟
تنبلی چشم در کودکان، از راه‌های مختلفی درمان می‌شود.
ابتدا باید علت تنبلی چشم در کودکان تشخیص داده شود. بعد از تشخیص علت، درمان مناسب انجام می‌شود.
اگر علت تنبلی چشم، مشکلات انکساری چشم مانند دوربینی و نزدیک‌بینی و یا آستیگماتیسم باشد، با تجویز لنز و عینک مناسب عیوب انکساری درمان می‌شود.
یکی از درمان‌های مؤثر تنبلی چشم در کودکان، بستن چشم سالم به کمک چشمی است. اگر چشم سالم بسته شود، مغز مجبور می‌شود تصویر ارسالی از چشم تنبل را تحلیل کند و به‌مرورزمان، استفاده از چشم تنبل مانند چشم سالم انجام می‌شود. بستن چشم نباید بیشتر از روزی ۶ ساعت باشد و زمان بستن توسط چشم‌پزشک به شما آموزش داده می‌شود.
آیا تنبلی چشم در بزرگسالان نیزی اتفاق می‌افتد؟
بله.
گاهی در بزرگسالان نیز تنبلی چشم اتفاق می‌افتد البته شیوع تنبلی چشم در بزرگسالی بسیار کمتر از سنین کودکی است. افرادی که در بزرگسالی به تنبلی چشم مبتلا می‌شوند، ممکن است تصور کنند که درمان آنها غیرممکن است. اما برعکس، تنبلی چشم در بزرگسالی هم با روش‌های مختلف قابل‌درمان است.
بزرگسالان نیز می‌توانند مانند کودکان با کاور کردن چشم سالم در زمان مشخصی که توسط چشم‌پزشک تعیین می‌شود، به درمان تنبلی چشم کمک کنند. همچنین درمان تنبلی چشم در بزرگسالان، به کمک عینک نیز به‌سادگی انجام می‌شود. همان‌طور که درباره کودکان گفته شد، در بزرگسالان نیز تفاوت بین قدرت بینایی دو چشم باعث تنبلی چشم ضعیف‌تر می‌شود. در این مواقع استفاده از عینک‌ها و لنزهای درمانی کمک بسیاری به بیمار می‌کند.
اگر تنبلی چشم به‌خوبی تشخیص و درمان نشود چه مشکلاتی به وجود می‌آید؟
تشخیص به‌موقع تنبلی چشم بسیار مهم است. اگر این مشکل بدون تشخیص باقی بماند می‌تواند چشم تنبل را به‌شدت ضعیف کند. حتی می‌تواند باعث ایجاد انحراف چشم شود. در نهایت چشمی که تنبل است به دلیل عدم فعالیت درست کاملاً نابینا می‌شود و کارایی خود را از دست می‌دهد.
عدم درمان تنبلی چشم می‌تواند باعث عوارض بسیاری برای فرد شود. یکی از این عوارض، انحراف چشم است. هرچه درمان تنبلی چشم به تأخیر بیفتد، روزبه‌روز چشم تنبل ضعیف‌تر می‌شود و در نهایت به دلیل مهار طولانی‌مدت پیام بینایی آن توسط مغز، دیگر پیامی به مغز صادر نمی‌شود و شخص به طور کامل نابینا می‌شود.
آیا بدون چشم‌بند هم می‌توان تنبلی چشم را درمان کرد؟
گاهی کودکان از بستن چشمان خود خجالت می‌کشند و تمایلی به نگه‌داشتن چشم‌بند ندارند. در این موارد می‌توان از داروی آتروپین استفاده کرد. آتروپین با گشاد کردن مردمک چشم و ایجاد تاری دید، کار چشم‌بند را انجام می‌دهد و باعث می‌شود یک چشم تار ببیند و چشم تنبل تلاش بیشتری برای دیدن کند. مطالعات نتایج استفاده از چشم‌بند و آتروپین را تقریباً مشابه نشان داده است؛ بنابراین در کودکانی که تمایل زیادی به استفاده از چشم‌بند ندارند می‌توان به کمک این قطره چشمی تنبلی چشم را درمان کرد.
بزرگسالان نیز می‌توانند مانند کودکان با کاور کردن چشم سالم در زمان مشخصی که توسط چشم‌پزشک تعیین می‌شود، به درمان تنبلی چشم کمک کنند. همچنین درمان تنبلی چشم در بزرگسالان، به کمک عینک نیز به‌سادگی انجام می‌شود. همان‌طور که درباره کودکان گفته شد، در بزرگسالان نیز تفاوت بین قدرت بینایی دو چشم باعث تنبلی چشم ضعیف‌تر می‌شود. در این مواقع استفاده از عینک‌ها و لنزهای درمانی کمک بسیاری به بیمار می‌کند.
